Tóm tắt

Tấm là người con gái xinh đẹp, hiền lành phải sống cùng mẹ kế và em Cám. Mẹ con Cám tìm cách bắt nạt Tấm, ép Tấm làm nhiều việc. Ngày hội, mẹ con Cám đi dự hội, bắt Tấm ở nhà nhặt thóc lẫn đỗ, Tấm khóc được Bụt giúp, cô có quần áo đẹp đi chơi. Nhờ chiếc hài Tấm đánh rơi, nhà vua tìm được Tấm, lấy nàng làm vợ. Mẹ con Cám ghen tức tìm cách giết Tấm, Tấm chết hóa thân thành chim vàng anh, khung cửi, cây xoan đào, quả thị. Cuối cùng Tấm và nhà vua cũng được đoàn tụ, mẹ con Cám bị trừng phạt.

Bố cục

- Phần 1 (từ đầu ... "việc nặng"): giới thiệu các nhân vật

- Phần 2 (tiếp ... "bà ngồi bán hàng"): sự hóa thân và đấu tranh của Tấm

- Phần 3 (còn lại): Tấm được trở về đoàn tụ với vua

Câu 1 (trang 72 skg ngữ văn 10 tập 1)

Xung đột truyện: quan hệ dì ghẻ - con chồng, giữa những người chị em cùng cha khác mẹ.

Từ đoạn truyện về chiếc yếm đỏ đến đoạn truyện Tấm đi xem hội: mâu thuẫn vật chất và tinh thần trong cuộc sống.

- Những mâu thuẫn trong gia đình:

   + Tấm bị mẹ con Cám bắt làm việc vất vả

   + Tấm bị lừa trút hết giỏ tép.

   + Mẹ con Cám ăn thịt cá bống

   + Mẹ con Cám đi hội, bắt Tấm ở nhà nhặt thóc trộn với gạo.

- Những mâu thuẫn xã hội (đẳng cấp):

   + Cái chết và sự hóa thân của Tấm (chim vàng anh, hai cây xoan đào,khung cửi, cây, quả thị)

- Diễn biến truyện cho ta hình dung sự phát triển của hai tuyến nhân vật:

   + Tuyến nhân vật phản diện- mẹ con Cám: càng ngày càng tàn nhẫn, độc ác.

   + Tuyến nhân vật Tấm: hành động và phản ứng yếu ớt, trở nên quyết liệt và chủ động hơn.

Câu 2 (trang 72 sgk ngữ văn 10 tập 1)

Tấm trải qua 4 lần hồi sinh: tấm bị giết hóa thành chim vàng anh → cây xoan đào → khung cửi → cây thị (quả thị)

- Các hình thức biến hóa này cho thấy vẻ đẹp, phẩm chất của nhân vật (trong sáng, bình dị) đó cũng là sự phát triển trong ý thức đấu tranh của nhân vật.

- Sự hóa thân của nhân vật là yếu tố kì ảo thể hiện sự vươn lên đấu tranh của Tấm để giành lấy hạnh phúc, giữ lấy hạnh phúc, quá trình đấu tranh quyết liệt của cái thiện trước cái ác.

- Sự biến hóa, hồi sinh có thể bị ảnh hưởng từ thuyết luân hồi của đạo Phật, qua đó thể hiện ước muốn, khát vọng hạnh phúc của người dân lao động. Cô Tấm ở đây chết đi sống lại để giành và giữ hạnh phúc

Câu 3 (Trang 72 sgk ngữ văn 10 tập 1)

Hành động trả thù của Tấm đối với mẹ con Cám: là hành động gây nhiều ý kiến trái chiều- Tấm đúng, Tấm sai.

   + Tấm là nhân vật cổ tích, mang đặc trưng của kiểu nhân vật chức năng, không có tính cách riêng, thể hiện tinh thần, thái độ, cách đánh giá của nhân vật đều chịu sự chi phối

   + Truyện Tấm Cám tập trung phản ánh đạo lý của nhân dân ta: ở hiện gặp lành, ác giả ác báo. Mẹ con Cám liên tiếp gây ra cái chết cho Tấm nên chúng phải chết là hợp với logic truyện

Câu 4 (trang 72 sgk ngữ văn 10 tập 1)

Bản chất mâu thuẫn và xung đột trong truyện:

- Mâu thuẫn mẹ con Cám với Tấm là mâu thuẫn dì ghẻ con chồng- vấn đề thuộc về phạm trù đạo đức, nguyên nhân từ việc kế thừa khối lượng vật chất trong gia đình.

- Mâu thuẫn giữa cái thiện và cái ác, cái thật và cái giả. Tấm đại diện cho cái thiện, sự ngay thẳng, mẹ con Cám hiện thân của cái ác, giả dối, lười biếng

- Mâu thuẫn giai cấp: mâu thuẫn giữa người bị áp bức với kẻ áp bức.

→ Cuộc đấu tranh quyết liệt của Tấm chính là cuộc đấu tranh vì chính nghĩa, vì công bằng.

Luyện tập

Đặc trưng của truyện cổ tích thần kì trong truyện cổ tích Tấm Cám:

- Các yếu tố thần kì, hoang đường kì ảo:

   + Ông Bụt xuất hiện cứu giúp Tấm

   + Tấm hóa thân sau khi chết (cây xoan đào, chim vàng anh, khung cửi, quả thị)

- Phản ánh khát vọng về công bằng xã hội, cái thiện chiến thắng cái ác:

   + Cuộc đấu tranh và chiến thắng của Tấm phản ánh ước mơ của nhân dân

- Kiểu nhân vật chức năng:

   + Các nhân vật trong truyện không có nội tâm, hay diễn biến tâm lý sâu sắc. Nhân vật không có tính cách riêng.

I. Hướng dẫn soạn bài

a. Bố cục: 2 phần

- Phần 1: (từ đầu đến “đẹp thế”): Về thân phận của Tấm – cô gái mồ côi và con đường đến với hạnh phúc.

- Phần 2: (từ “Vào cung vua” đến hết): Cuộc đấu tranh quyết liệt của Tấm để giành lại sự sống và hạnh phúc.

b. Tóm tắt

Tấm mồ côi cha từ nhỏ, nàng sống với mẹ con dì ghẻ Cám. Mẹ con Cám thường xuyên bắt Tấm làm việc vất vả. Một lần đi bắt cá, Cám chút hết giỏ tôm cá của Tấm, trong giỏ còn mỗi con cá Bống, Tấm mang về nuôi. Mẹ con Cám thịt cá Bống. Nhà vua mở hội, mẹ con Cám bắt Tấm ở nhà nhặt thóc gạo trộn lẫn, được Bụt giúp Tấm được đi chơi hội, trên đường đi Tấm đánh rơi hài. Nhà vua nhặt được, ai đi vừa chiếc hài sẽ lấy làm vợ. Tấm đi vừa hài và trở thành hoàng hậu. Mẹ con Cám lập mưu giết Tấm, Tấm biến thành chim Vàng Anh, cây xoan đào, khung cửi, quả thị. Cuối cùng Tấm gặp lại nhà vua và sống trong cung hạnh phúc đến suốt đời.

Câu 1 (trang 72 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):

- Xung đột truyện: quan hệ dì ghẻ – con chồng, giữa những người chị em cùng cha khác mẹ.

- Mâu thuẫn truyện thể hiện qua các sự việc:

   + Chiếm yếm đỏ.

   + Con cá bống.

   + Tấm đi xem hội – thử giày.

   + Cái chết và sự hóa thân của Tấm (chim vàng anh, cây xoan đào, khung cửi, quả thị).

- Bản chất của xung đột:

   + Sự tranh giành quyền lợi về vật chất và tinh thần trong cuộc sống gia đình và xã hội.

   + Thói xấu xa, ích kỉ, độc ác của con người.

- Diễn biến truyện phát triển qua hai tuyến nhân vật:

   + Tuyến nhân vật phản diện - mẹ con Cám: càng ngày càng tàn nhẫn, độc ác.

   + Tuyến nhân vật chính diện – Tấm: hành động và phản ứng yếu ớt về sau càng quyết liệt và chủ động đấu tranh.

Câu 2 (trang 72 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):

- Tấm trải qua 4 lần hóa thân: Tấm bị giết hóa thành chim Vàng Anh => cây xoan đào => khung cửi => quả thị, nghĩa là đều hóa thành vật.

- Bốn hình thức biến hóa này cho thấy vẻ đẹp, phẩm chất của Tấm trong sáng, bình dị đó cũng là sự chuyển biến trong ý thức đấu tranh của nhân vật.

=>Quá trình biến hóa của nhân vật là yếu tố kì ảo thể hiện sức sống mãnh liệt của Tấm, của cái thiện và của công lí.

Câu 3 (trang 72 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):

Đối với tác giả dân gian hành động trả thù của Tấm đối với mẹ con Cám như vậy là thích đáng, là phù hợp với những gì mà mẹ con Cám đã gây ra.

=>Phản ánh đạo lí nhân dân: ở hiền gặp lành, ác giả ác báo.

Câu 4 (trang 72 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):

Bản chất mâu thuẫn và xung đột trong truyện:

- Mâu thuẫn và xung đột trong gia đình phụ quyền thời cổ đại: mâu thuẫn giữa dì ghẻ và con chồng.

- Mâu thuẫn xã hội và quyền lợi và địa vị, giữa người bị áp bức và kẻ áp bức.

=> Mâu thuẫn khái quát nhất: mâu thuẫn giữa cái thiện và cái ác.

II. Luyện tập

Những đặc trưng của thể loại truyện cổ tích thần kì được biểu hiện trong Tấm Cám:

- Cốt truyện có sự tham gia của nhiều yếu tố thần kì: nhân vật ông Bụt, xương cá Bống và những lần biến hóa của nhân vật.

- Truyện được kết cấu theo khuôn mẫu phổ biến của truyện cổ tích thần kì: nhân vật chính phải trải qua nhiều hoạn nạn cuối cùng mới được hưởng hạnh phúc.

- Truyện phản ánh những xung đột trong xã hội thời kì đã có sự phân chia giai cấp. - Thể hiện ước mơ của nhân dân lao động về sự công bằng, hạnh phúc gia đình.

- Truyện kết thúc có hậu thể hiện tư tưởng nhân đạo của nhân dân ta.

Câu 1 (trang 72 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):

   - Diễn biến của truyện chia thành hai giai đoạn:

        + Từ đoạn truyện về cái yếm đỏ, sau đó là đoạn truyện Tấm đi hội đã phản ánh mâu thuẫn sâu sắc giữa Tấm và mẹ con Cám, xoay quanh các sự việc trong cuộc sống hàng ngày. Tấm bị mẹ con Cám bóc lột tất cả vật chất và tinh thần.

        + Đoạn còn lại liên quan đến cái chết của Tấm và sự hóa thân của Tấm cho thấy mâu thuẫn lúc này không chỉ đơn giản là mâu thuẫn gia đình, nó phát triển lên rộng hơn là mâu thuẫn xã hội, mâu thuẫn giai cấp.

   - Từ diễn biến ấy ta có thể thấy rõ sự hình thành của hai tuyến nhân vật:

        + Tuyến mẹ con Cám: độc ác, tàn nhẫn, không từ thủ đoạn nào để giết Tấm

        + Tuyến nhân vật Tấm: từ một cô gái chỉ có những hành động phản kháng yếu ớt đã mạnh mẽ hơn, quyết liệt hơn để đấu tranh giành lại hạnh phúc.

Câu 2 (trang 72 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):

   Tấm sau khi chết đi hóa thân thành các vật: chim vàng anh, hai cây xoan đào, khung cửi, quả thị => Sự hóa thân ấy đã cho thấy quan niệm về sự đồng nhất giữa người và vật, và sức sống mãnh liệt mà không thế lực nào có thể tiêu diệt được. Bên cạnh đó, nhân dân ta đã gửi gắm qua niệm: cái chết không phải là sự kết thúc, đặc biệt, những người chết oan ức vẫn sẽ đấu tranh ngay cả khi họ đã chết.

   Sự hóa thân của Tấm còn cho ta thấy sự ảnh hưởng của thuyết luân hồi và thuyết nhân quả trong đạo Phật. Tấm “ở hiền” nên sẽ “gặp lành” bởi vậy nên sau bốn lần hóa thân Tấm đã được trở lại làm người. Có thể thấy tư tưởng này đã được nhân dân cải tiến, trở nên thiết thực hơn. Tấm tìm được hạnh phúc ở kiếp này chứ không phải ở thế giới bên kia hay một thế giới nào khác.

Câu 3 (trang 72 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1): Hành động trả thù của Tấm đối với Cám:

   Mâu thuẫn giữa Tấm và Cám gay gắt, quyết liệt, là vấn đề một mất một còn. Vậy nên, Tấm chỉ có hai lựa chọn một là trả thù Cám (Cám chết) hoặc là Tấm chết. Bởi vậy hành động trả thù của Tấm cũng có thể hiểu nó không còn chỉ là vấn đề trả thù nữa mà nó còn là vấn đề sinh tồn. Qua hành động trả thù của Tấm, nhân dân ta gửi gắm quan niệm: “ác giả ác báo”, “gieo nhân nào, gặt quả ấy”. Cám phải nhận sự trừng phạt thích đáng sau tất cả những gì Cám đã làm.

Câu 4 (trang 72 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1): Bản chất của mâu thuẫn và xung đột trong truyện:

   - Mâu thuẫn xung đột trong gia đình phụ quyền thời cổ (mâu thuẫn dì ghẻ - con chồng): nguyên nhân của mâu thuẫn này là vấn đề thừa kế gia sản và những quyền lợi khác giữa các thành viên trong gia đình.

   - Mâu thuẫn giữa cái thiện và cái ác: cuộc đấu tranh giữa người lương thiện và kẻ gian ác, bất lương.

   - Mâu thuẫn xã hội: mâu thuẫn về quyền lợi, địa vị, đẳng cấp xã hội. Tuy nhiên mâu thuẫn này còn khá mờ nhạt.

Luyện tập

Đặc trưng của truyện cổ tích thần kì trong truyện cổ tích Tấm Cám:

   - Các yếu tố thần kì, hoang đường kì ảo:

      + Ông Bụt xuất hiện cứu giúp Tấm

      + Tấm hóa thân sau khi chết (cây xoan đào, chim vàng anh, khung cửi, quả thị)

   - Phản ánh khát vọng về công bằng xã hội, cái thiện chiến thắng cái ác:

      + Cuộc đấu tranh và chiến thắng của Tấm phản ánh ước mơ của nhân dân

   - Kiểu nhân vật chức năng:

      + Các nhân vật trong truyện không có nội tâm, hay diễn biến tâm lý sâu sắc. Nhân vật không có tính cách riêng.

Câu 1 (trang 72 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):

- Xung đột truyện: quan hệ dì ghẻ - con chồng, giữa chị em cùng cha khác mẹ.

- Từ đoạn truyện về chiếc yếm đỏ đến đoạn truyện Tấm đi xem hội phản ánh mâu thuẫn vật chất và tinh thần diễn ra trong gia đình:

    + Tấm bị mẹ con Cám bắt làm việc vất vả

    + Tấm bị lừa trút hết giỏ tép.

    + Mẹ con Cám ăn thịt cá bống

    + Mẹ con Cám đi hội, bắt Tấm ở nhà nhặt thóc trộn với gạo.

- Đoạn còn lại xuất hiện những mâu thuẫn về địa vị và quyền lợi đẳng cấp nên tính quyết liệt của mâu thuẫn rõ hơn.

   + Tấm bị mẹ con Cám chặt cau khiến nàng ngã chết

   + Sự hóa thân của Tấm (chim vàng anh, hai cây xoan đào,khung cửi, cây, quả thị)

- Diễn biến truyện cho ta hình dung sự phát triển của hai tuyến nhân vật:

    + Tuyến nhân vật mẹ con Cám: càng ngày càng tàn nhẫn, độc ác.

    + Tuyến nhân vật Tấm: hành động và phản ứng yếu ớt, trở nên quyết liệt và chủ động hơn.

Câu 2 (trang 72 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):

- Tấm trải qua 4 lần hồi sinh: tấm bị giết hóa thành chim vàng anh cây xoan đào khung cửi  cây thị (quả thị)

- Ý nghĩa

   + Các hình thức biến hóa này cho thấy vẻ đẹp, phẩm chất của nhân vật (trong sáng, bình dị)

   + Cho thấy sự phát triển trong ý thức đấu tranh của nhân vật.

   + Sự hóa thân ấy tuy là yếu tố kì ảo nhưng thể hiện sự vươn lên đấu tranh của Tấm để giành, giữ lấy hạnh phúc, là quá trình đấu tranh quyết liệt của cái thiện trước cái ác.

   + Thể hiện ước muốn, khát vọng hạnh phúc của người dân lao động.

Câu 3 (trang 72 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):

- Đánh giá hành động trả thù của Tấm đối với mẹ con Cámcó nhiều ý kiến trái chiều

- Học sinh có thể nêu lên ý kiến riêng của mình nhưng cần lưu ý:

   + Tấm là nhân vật cổ tích, mang đặc trưng của kiểu nhân vật chức năng, không có tính cách riêng, thái độ, hành động, tình cảm của nhân vật đều chịu sự chi phối

   + Truyện Soạn bài Tấm Cám tập trung phản ánh đạo lý của nhân dân ta: ở hiện gặp lành, ác giả ác báo nên mẹ con Cám là kẻ ác phải bị trừng trị thích đáng

Câu 4 (trang 72 sgk Ngữ văn 10 Tập 1) Bản chất mâu thuẫn, xung đột trong truyện:

- Mâu thuẫn mẹ con Cám với Tấm là mâu thuẫn dì ghẻ con chồng thuộc về phạm trù đạo đức xã hội phong kiến

- Mâu thuẫn giữa cái thiện và cái ác: Tấm đại diện cho cái thiện, sự ngay thẳng, mẹ con Cám hiện thân của cái ác, giả dối, lười biếng

- Mâu thuẫn giai cấp: mâu thuẫn giữa người bị áp bức với kẻ áp bức.

LUYỆN TẬP

- Đặc trưng của truyện cổ tích thần kì là:

   + Có sự tham gia của các yếu tố thần kì vào sự phát triển của truyện.

   • Các yếu tố thần kì gồm: Ông Bụt, sự hoá thân của cô Tấm...

   • Ví dụ: Cứ mỗi lần Tấm khổ sỏ quá mức (khóc), Bụt lại hiện lên hỏi: ”Làm sao con khóc, rồi Bụt lại hướng dẫn Tấm phải làm những gì? Việc Tấm chết hoá thành con chim vàng anh, rồi cây xoan, quả thị...

   • Hầu hết các yếu tố thần kì đều là những tình tiết quan trọng, không chỉ có giá trị về nghệ thuật mà còn có tính nội dung.

   + Phản ánh khát vọng về công bằng xã hội, cái thiện chiến thắng cái ác

   + Kiểu nhân vật chức năng: các nhân vật trong truyện không có nội tâm, tính cách riêng, tâm lí

Câu 1 (trang 72 SGK Ngữ văn 10 tập 1)

- Câu chuyện được diễn biến qua 2 chặng chính:

+ Chặng 1: Tấm ở với dì ghẻ.

+ Chặng 2: Tấm trở thành Hoàng hậu đến hết truyện.

* Chặng 1: Tấm ở với dì ghẻ.

+  Cái yếm đỏ - mâu thuẫn quyền lợi vật chất.

    Tấm chăm chỉ, còn Cám lười biếng, lừa chị để lấy giỏ tép về lĩnh dải yếm đỏ. Hành động của Cám chứng tỏ mâu thuẫn về quyền lợi vật chất giữa những người con trong gia đình – con của dì ghẻ luôn được chiều chuộng, thiên vị, được mẹ dành cho những của ngon, đồ tốt còn con riêng lại chịu cảnh làm lụng, vất vả nhưng không được hưởng quyền lợi.

+ Con bống- mâu thuẫn quyền lợi tinh thần.

    Là người bạn duy nhất chia sẻ buồn vui với Tấm trong gia đình, nhưng lại bị mẹ con Cám giết thịt. Họ không muốn cho Tấm có một người bạn nào, không cho cô được hưởng một chút hạnh phúc, thú vui tinh thần nào.

+ Đi xem hội – mâu thuẫn quyền lợi tinh thần.

   Nhà vua mở hội, đáng ra Tấm cũng được đi xem nhưng mụ dì ghẻ lại bày kế hành hạ, không cho Tấm đi. Những người dì ghẻ cay độc không bao giờ muốn cho con riêng của chồng được thảnh thơi, vui vẻ dù là một giây phút nhỏ nhoi.

+ Thử giày- mâu thuẫn cả về vật chất và tinh thần.

“Chuông khánh còn chả ăn ai, nữa là mảnh chĩnh vứt ngoài bờ tre”.

=> Tóm lại, chặng 1 phản ánh mâu thuẫn xoay quanh quyền lợi vật chất và tinh thần trong cuộc sống gia đình thường ngày.

* Chặng 2: Tấm trở thành Hoàng hậu đến hết truyện.

+ Cái chết của Tấm:

Tấm về giỗ cha, bị dì ghẻ âm mưu chặt cây ngã xuống ao mà chết với mục đích đưa Cám vào làm Hoàng hậu. Mâu thuẫn được đẩy lên cao trào khi nguy hại đến tính mạng của Tấm, mẹ con Cám quyết tranh giành quyền lực đến cùng.

+ Chim vàng anh:

Là con vật nhà vua quý mến nhưng bị Cám giết thịt. Họ quyết tâm không để lại mầm mống liên quan đến Tấm.

+ Cây xoan:

Là nơi vua yêu thích để hóng mát nhưng cũng bị chặt làm khung cửi.

+ Khung cửi:

Cất lên tiếng nói của Tấm về nỗi uất ức nhưng cũng bị Cám đem đốt ra tro.

=> Tóm lại, chặng 2 phản ánh mâu thuẫn cao hơn, đó là về quyền lợi xã hội.

=> Nhìn chung, ở tác phẩm này mâu thuẫn bao trùm là mâu thuẫn giữa cái thiện và cái ác trong xã hội.

Câu 2 (trang 72 SGK Ngữ văn 10 tập 1)

- Tấm có 4 lần biến hóa:

+ Lần 1: Chim Vàng Anh

     Chim vàng anh là loài chim cao quý, có giọng hót hay có lẽ vậy mà Tấm đã hóa kiếp thành con chim để được quấn quýt bên vua. Cũng chính vàng anh đã hót mắng Cám để trút nỗi hận.

+ Lần 2: Hai cây xoan

     Một lần nữa bị hãm hại, nhưng Tấm không từ bỏ, nàng hóa thân vào hai cây xoan xanh mát và lại chiều được ý vua.

+ Lần 3: Khung cửi

     Lần biến hóa này là do Cám làm nên, chặt cây làm khung cửi nhưng Cám lại bị Tấm dọa cho một phen hú vía.

+ Lần 4: Qủa thị

    Đây là lần hóa thân cuối cùng, mang lại cái kết có hậu cho cuộc đời Tấm. Đây cũng là chi tiết mang tính thẩm mĩ cao. Qủa thị rất gần gũi với mỗi người dân Việt, hơn thế nó mang trong mình hương thơm dịu ngọt, mang lại cảm giác vô cùng dễ chịu. Tấm bước ra từ quả thị như một lời tuyên bố về sự trường tồn vĩnh cửu của cái thiện.

    Bốn vật mà Tấm hóa thân đều là những vật bình dị, gần gũi quen thuộc với mỗi người dân Việt Nam. Ở đây có sự hóa thân từ xa tiến đến gần, từ bên ngoài vào bên trong, từ xa đến gần gũi với con người.

- Ý nghĩa của quá trình biến hóa:

+ Thể hiện sức sống, sự trỗi dậy mãnh liệt của Tấm cũng như của cái thiện trước cái ác.

+ Đó là sức mạnh, sự trường tồn vĩnh cửu của cái thiện trước cái ác.

+ Hạnh phúc chính là ở kiếp này chứ không phải ở một thế giới nào khác

+ Thể hiện quan niệm của nhân dân: "ở hiền gặp lành, ác gỉ ác báo"

Câu 3 (trang 72 SGK Ngữ văn 10 tập 1)

- Xét về góc độ đạo đức: Hành động của Tấm có phần trái với bản chất hiền lành, lương thiện. Tuy nhiên, đây là hành động trả thù xứng đáng cho những con người độc ác, vô nhân trong xã hội.

- Xét về vấn đề thể loại: Hành động trả thù của Tấm đã thể hiện đúng yêu cầu thể loại về truyện cổ tích.

- Kết thúc này cho thấy tinh thần đấu tranh mạnh mẽ của nhân dân, cái ác phải bị trừng trị, con người không chỉ biết yêu thương hay sống lương thiện mà còn phải biết căm hờn, biết diệt trừ cái xấu.

=> Đây là cái kết hợp lí, thỏa mãn ước mơ công lí của nhân dân: ở hiền gặp lành ác giả ác báo.

Câu 4 (trang 72 SGK Ngữ văn 10 tập 1)

    Các lực lượng đối lập trong truyện:

- Trong gia đình:

+ Dì ghẻ >< con chồng

+ Con chung >< con riêng

- Ngoài xã hội:

+ Người thiện >< kẻ ác

- Bản chất của mâu thuẫn và xung đột:

+ Mâu thuẫn gia đình: nguyên nhân là do vấn đề thừa kế gia sản, những quyền lợi vật chất của các thành viên gia đình.

+ Mâu thuẫn xã hội: nguyên nhân  do xung đột giữa các lực lượng đối lập trong xã hội nhằm khẳng định quyền lợi và địa vị mới.

+ Mâu thuẫn giữa thiện và ác

Luyện tập

Câu hỏi (trang 72 SGK Ngữ văn 10 tập 1)

* Các đặc trưng của truyện cổ tích thần kì:

+ Có các yếu tố thần kì (tiên, Bụt, sự biến hóa thần kì, những vật có phép màu,...).

+ Kết cấu: Nạn nhân phải trải qua nhiều hoạn nạn nhưng cuối cùng cũng tìm được hạnh phúc, sự công bằng.

+ Kiểu nhân vật chức năng:các nhân vật trong truyện không có nội tâm hay diễn biến tâm lí sâu sắc. Nhân vật không có ính cách riêng.

+ Kết thúc có hậu thể hiện quan niệm của nhân dân.

* Phân tích:

 - Các yếu tố thần kì trong truyện “Tấm Cám”:

+ Bụt – chính là Phật, có phép lực vô biên, hiền từ..

+ Tấm – sự biến hóa thần kì thông qua những lần bị giết

+ Con gà: biết nói, biết bới xương cho Tấm.

+ Chim sẻ: biết nhặt riêng thóc và gạo.

+ Xương bống: biến thành quần áo đẹp, đôi giày và con ngựa đẹp.

+ Chim vàng anh: do Tấm hóa thân, biết hót lời đe dọa Cám, biết làm vui lòng vua.

+ Hai cây xoan : biết vươn mình che mát cho vua.

+ Khung cửi: biết chửi rủa Cám.

+ Qủa thị: bên trong là một cô Tấm, hằng ngày chui ra chui vào.

=> Các yếu tố thần kì trên thường được xuất hiện trong truyện cổ tích, mang những phép lạ; ẩn chứa bên trong sức mạnh phi thường có thể giúp đỡ những người nghèo khổ, đồng thời làm cho câu chuyện cổ tích trở nên li kì, hấp dẫn người đọc hơn.

- Kết cấu :

+ Tấm phải trải quan hoạn nạn từ khi ở chung với dì ghẻ đến khi trở thành Hoàng hậu.

+ Khi ở với dì ghẻ thì bị bắt làm lụng vất vả, chịu lời cay nghiệt, thua thiệt so với Cám.

+ Khi trở thành Hoàng hậu lại bị giết hại vô cùng tàn độc, phải trải qua 4 lần biến hóa để có thể tồn tại.

+ Nhưng đến cuối cùng lẽ phải, cái tốt cũng chiến thắng. Cái kết thể hiện được ước mơ cháy bỏng của nhân dân lao động về hạnh phúc gia đình, về lẽ công bằng xã hội.

Tóm tắt

      Tấm và Cám là hai chị em cùng cha khác mẹ. Tấm hiền lành, chăm chỉ, tốt bụng. Cám thì lười biếng, được cưng chiều. Vì bố mất sớm nên Tấm phải ở cùng với người gì ghẻ và người em cùng cha khác mẹ là Cám. Tấm luôn bị mẹ con Cám đối xử bất công và cực nhọc. Một lần Tấm và Cám đi bắt tép, ai bắt được nhiều tép hơn sẽ được thưởng. Cám lừa Tấm lên bờ rồi chút hết tép trong giỏ của Tấm vào giỏ mình. Trong giỏ của Tấm chỉ còn lại một con cá bống. Tấm khóc nức nở và được Bụt hiện lên giúp đỡ. Nhờ sự giúp đỡ của Bụt, Tấm có người bạn để tâm sự là cá bống, có quần áo mặc đi chơi hội, được bầy chim sẽ giúp đỡ. Đến ngày hội làng, khi đi xem hội Tấm lỡ đánh rơi một chiếc giày và được nhà vua nhặt được. Vua truyền lệnh: hễ ai ướm giày vừa chân thì vua sẽ lấy làm hoàng hậu. Tấm đi vừa chiếc giày và trở thành hoàng hậu. Thấy vậy, mẹ con Cám ghen tị. Một lần Tấm về giỗ cha, nàng trèo lên hái cau thì mẹ con Cám chặt cây cau và hại chết Tấm. Sau lần ấy, Cám vào cung tiến cung. Tấm nhiều lần hóa thân biến thành con chim vàng anh, cây xoan đào, khung cửi, và cuối cùng là trong quả thị để trở thành con gái của bà cụ. Nhờ miếng trầu têm mà vua nhận ra Tấm. Nàng trở lại làm hoàng hậu. Mẹ con Cám chết.

Trả lời câu 1 trang 72 SGK Ngữ văn 10, tập 1

+ Sự việc chiếc yếm đỏ: Cám lừa lấy hết tôm tép của Tấm và giành được yếm đỏ -> Tấm khóc, Bụt hiện lên an ủi và khuyên Tấm đem cá bống còn sót lại về nuôi.

+ Sự việc cá bống: mẹ con Cám rình bắt bống ăn thịt -> mất người bạn thân thiết, Tấm khóc, Bụt hiện lên dặn Tấm chôn xương bống vào bốn chân giường.

+ Sự việc Tấm đi xem hội – thử giày: dì ghẻ trộn thóc và gạo bắt Tấm ở nhà nhặt để không cho Tấm đi hội

=> Tấm khóc, Bụt hiện lên sai đàn chim giúp Tấm nhặt thóc, lại bảo Tấm lấy quần áo dưới bốn chân giường để đi hội.

+ Sự việc cái chết của Tấm: Tấm trèo hái cau để cúng giỗ cha, dì ghẻ ở dưới chặt cây à Tấm chết, dì ghẻ đưa Cám vào thế chỗ Tấm trong cung.

+ Sự việc chim vàng anh: Chim vàng anh về quấn quýt bên vua và cảnh cáo Cám (Phơi áo chồng tao…rách áo chồng tao) à mẹ con Cám bảo nhau giết vàng anh ăn thịt.

+ Sự việc cây xoan đào và khung cửi: Cây xoan đào tỏa bóng mát cho vua nằm võng, khung cửi để dệt áo cho vua, khung cửi kết tội Cám (Cót ca cót két …khoét mắt ra) -> mẹ con Cám bảo nhau chặt cây, đốt khung cửi.

+ Sự việc gắn với bà lão hàng nước và quả thị: Tấm hóa thành quả thị rồi về ở với bà hàng nước, sau vua nhờ miếng trầu Tấm têm ở hàng nước mà nhận ra vợ và đưa về cung.

=> Mâu thuẫn giữa Tấm và mẹ con Cám phát triển từ thấp đến cao, trở thành mâu thuẫn sống còn. Trong đó, mẹ con Cám tàn nhẫn độc ác, tận diệt Tấm đến cùng. Tấm từ nạn nhân thụ động chỉ biết khóc và nương nhờ vào Bụt trở nên mạnh mẽ, hành động quyết liệt.

=> Mâu thuẫn có 2 giai đoạn: mâu thuẫn quyền lợi trong gia đình (từ đầu đến đoạn Tấm đi hội) và mâu thuẫn xã hội dữ dội một mất một còn (từ khi Tấm chết cho đến hết).

Trả lời câu 2 trang 72 SGK Ngữ văn 10, tập 1

- Tấm hóa thân thành chim vàng anh, cây xoan đào, khung cửi, quả thị: đều là những vật bình dị, gần gũi nhưng thơm tho, hữu ích, đáng quý trong đời sống nhân dân.

- Những lần hóa thân này chẳng những gợi vẻ đẹp của Tấm mà còn gợi những phẩm chất tốt đẹp và tinh thần tranh đấu của Tấm (trong những lần hóa thân này, Tấm kết tội Cám, quấn quýt bên nhà vua và vẫn sống trong cung đúng vị trí của mình, Cám không thể thay thế).

- Tấm ẩn mình trong quả thị và sau hóa lại làm người: Tấm trở lại là chính mình và làm lại cuộc đời, chi tiết này cho thấy chiến thắng của Tấm trước mẹ con Cám tàn độc.

=> Quá trình biến hóa thể hiện sức sống mãnh liệt và sự chiến thắng của Tấm, của  cái thiện và của công lý.

Trả lời câu 3 trang 72 SGK Ngữ văn 10, tập 1

- Tấm trả thù Cám bằng cách dội nước sôi cho Cám chết, dì ghẻ biết tin cũng lăn ra chết.

- Kết thúc này cho thấy tinh thần đấu tranh mạnh mẽ của nhân dân, cái ác phải bị trừng trị, con người không chỉ biết yêu thương hay sống lương thiện mà còn phải biết căm hờn, biết diệt trừ cái xấu.

=> Đây là cái kết hợp lí, thỏa mãn ước mơ công lí của nhân dân: ở hiền gặp lành ác giả ác báo.

Trả lời câu 4 trang 72 SGK Ngữ văn 10, tập 1

- Mâu thuẫn thứ nhất là mâu thuẫn trong gia đình phụ quyền thời cổ giữa dì ghẻ và con chồng. Nguyên nhân là vấn đề thừa kế gia sản, quyền lợi vật chất giữa các thành viên.

- Mâu thuẫn thứ hai là mâu thuẫn giữa cái thiện và cái ác. Tấm đại diện cho cái thiện, sự ngay thẳng, mẹ con Cám hiện thân của cái ác, giả dối, lười biếng.

- Mâu thuẫn thứ ba là mâu thuẫn giai cấp: mâu thuẫn giữa người bị áp bức với kẻ áp bức. 

Luyện tập

Câu hỏi (trang 72 SGK Ngữ văn 10 tập 1)

Đặc trưng của thể loại truyện cổ tích thần kì được biểu hiện trong Tấm Cám:

- Cốt truyện có sự tham gia của nhiều yếu tố thần kì: nhân vật ông Bụt, xương cá Bống và những lần biến hóa của nhân vật Tấm

- Truyện được kết cấu theo khuôn mẫu phổ biến của truyện cổ tích thần kì: nhân vật chính phải trải qua nhiều hoạn nạn cuối cùng mới được hưởng hạnh phúc.

- Truyện phản ánh những xung đột trong xã hội thời kì đã có sự phân chia giai cấp.

- Thể hiện ước mơ của nhân dân lao động về sự công bằng, hạnh phúc gia đình.

- Truyện kết thúc có hậu thể hiện tư tưởng nhân đạo của nhân dân ta.

Tóm tắt

      Tấm và Cám là hai chị em cùng cha khác mẹ. Tấm hiền lành, chăm chỉ, tốt bụng. Cám thì lười biếng, được cưng chiều. Vì bố mất sớm nên Tấm phải ở cùng với người gì ghẻ và người em cùng cha khác mẹ là Cám. Tấm luôn bị mẹ con Cám đối xử bất công và cực nhọc. Một lần Tấm và Cám đi bắt tép, ai bắt được nhiều tép hơn sẽ được thưởng. Cám lừa Tấm lên bờ rồi chút hết tép trong giỏ của Tấm vào giỏ mình. Trong giỏ của Tấm chỉ còn lại một con cá bống. Tấm khóc nức nở và được Bụt hiện lên giúp đỡ. Nhờ sự giúp đỡ của Bụt, Tấm có người bạn để tâm sự là cá bống, có quần áo mặc đi chơi hội, được bầy chim sẽ giúp đỡ. Đến ngày hội làng, khi đi xem hội Tấm lỡ đánh rơi một chiếc giày và được nhà vua nhặt được. Vua truyền lệnh: hễ ai ướm giày vừa chân thì vua sẽ lấy làm hoàng hậu. Tấm đi vừa chiếc giày và trở thành hoàng hậu. Thấy vậy, mẹ con Cám ghen tị. Một lần Tấm về giỗ cha, nàng trèo lên hái cau thì mẹ con Cám chặt cây cau và hại chết Tấm. Sau lần ấy, Cám vào cung tiến cung. Tấm nhiều lần hóa thân biến thành con chim vàng anh, cây xoan đào, khung cửi, và cuối cùng là trong quả thị để trở thành con gái của bà cụ. Nhờ miếng trầu têm mà vua nhận ra Tấm. Nàng trở lại làm hoàng hậu. Mẹ con Cám chết.