Nam Cao là nhà văn đã quá quen thuộc trong văn học Việt Nam, những tác phẩm của ông hướng đến những người nhân dân nghèo khổ trong xã hội cũ. Nam Cao, hơn ai hết, người đã thổi hồn vào tác phẩm, để mỗi khi đọc lại Chí Phèo, ta dường như lại nhìn thấy một anh chàng chứ không phải một kẻ lưu manh, ngật ngưỡng bước ra từ trang sách. Một mảnh đời khốn cùng, đáng thương hơn là đáng trách, đã để lại những dư ba không thể xóa nhòa trong lòng bạn đọc. Chính vì vậy với đoạn kết thúc truyện gợi mở, Nam Cao đã một lần nữa lặp lại, nhằm nhấn mạnh tới hình ảnh “cái lò gạch bỏ không” là một nỗi ám ảnh về nhân sinh của Nam Cao.

Tác giả đã dựng nên câu chuyện về "Chí Phèo" nhằm gián tiếp lên án xã hội cũ bất công, bạo ngược, đàn áp và bóc lột người nông dân. Mở đầu truyện, ta đã được nghe Nam Cao kể về Chí Phèo, với câu chuyện đầy đau thương và bất hạnh của Chí. Thì ra, Chí là một đứa trẻ mồ côi, được anh thả ống lươn nhặt được “trần truồng và xám ngắt trong một váy đụp để bên cái lò gạch bỏ không”. Chi tiết cái lò gạch đã xuất phát điểm từ đây, cuộc đời Chí không biết bố mẹ là ai? Sinh ra từ đâu? Quê hương gốc là nơi nào? Nhưng Chí lại bị bỏ lại nơi cái lò gạch cũ bỏ hoang và tăm tối này. Cuộc đời Chí rồi cũng chính là như vậy, biết đến ở nơi tối tăm hoang vắng, cuộc đời và số phận cũng tương tự như vậy, tưởng như là định mệnh.

Nhà văn Nam Cao đã mở ra hình ảnh "cái lò gạch cũ" bằng nghệ thuật đặc sắc. Đầu tiên, chúng ta có thể thấy hình ảnh “cái lò gạch cũ” xuất hiện trong ý nghĩ của Thị ở đây nằm trong ý đồ nghệ thuật của nhà văn: Một kiểu kết cấu tác phẩm đầu cuối tương ứng - kết cấu vòng tròn. Mâu thuẫn giai cấp giữa nông dân và địa chủ cường hoà một lần nữa được nhấn mạnh tô đậm. Bá Kiến chết thì có lí Cường, Chí Phèo chết thì có một Chí Phèo con sẽ xuất hiện. Mâu thuẫn giữa nông dân và địa chủ cường hào khi âm ỉ, khi bùng lên dữ dội, song không thể giải quyết.

Vấn đề những con người lao động lương thiện bị xã hội đẩy vào con đường lưu manh cùng quẫn quay lại chống trả với xã hội bằng chính sự lưu manh của mình là vấn đề thuộc về bản chất, là quy luật tất yếu khi xã hội thực dân phong kiến còn tồn tại. Biết đâu lại chẳng có một "Chí Phèo con" bước từ cái lò gạch cũ vào đời để "nối nghiệp cha". Hiện tượng Chí Phèo chưa thể hết khi xã hội tàn bạo vẫn không cho con người được sống hiền lành, tử tế, vẫn còn những người dân lương thiện bị đẩy vào con đường lưu manh, tội lỗi. Sức mạnh phê phán, ý nghĩa điển hình của hình tượng Chí Phèo chính là vạch ra được cái quy luật tàn bạo, bi thảm này trong cái xã hội tối tăm của nông thôn nước ta thời đó. Đây là một chi tiết rất độc đáo của tác phẩm và nó cũng thể hiện sức sống mạnh mẽ về thời gian của tác phẩm.

Nam Cao đã gây ám ảnh cho người đọc cả đến khi kết thúc tác phẩm "Chí Phèo" bằng hình ảnh "cái lò gạch cũ". Cảm nhận được về cuộc đời cũ vẫn còn ít ỏi lắm, nhỏ bé lắm, hữu hạn lắm! Hình ảnh cái lò gạch cũ còn dự đoán được tương lai của đứa con trong bụng của Thị Nở. Qua đây cũng thấy được Thấy được phong cách nghệ thuật của Nam Cao, một giọng văn dửng dưng lạnh lùng nhưng đằm thắm yêu thương kết hợp với sự sáng tạo những hình ảnh độc đáo.

Nam Cao nổi lên là một nhà văn lớn, ông được coi là tác gia văn học xuất sắc và không thể thiếu của sự phát triển của nền văn học Việt Nam. Những tác phẩm của Nam Cao không chỉ hay, mà còn giàu ý nghĩa hiện thực, nhân đạo, nên thường để lại cho người đọc nhiều ám ảnh, day dứt. Đặc biệt phải kể đến Chí Phèo với kết thúc truyện “Đột nhiên thị thấy thoáng hiện ra một cái lò gạch cũ bỏ không, xa nhà cửa và vắng người lại qua…”

Nam Cao, hơn ai hết, người đã thổi hồn vào tác phẩm, để mỗi khi đọc lại Chí Phèo, ta dường như lại nhìn thấy một anh chàng chứ không phải một kẻ lưu manh, ngật ngưỡng bước ra từ trang sách. Một mảnh đời khốn cùng, đáng thương hơn là đáng trách, đã để lại những dư ba không thể xóa nhòa trong lòng bạn đọc. Chính vì vậy với đoạn kết thúc truyện gợi mở, Nam Cao đã một lần nữa lặp lại, nhằm nhấn mạnh tới hình ảnh “cái lò gạch bỏ không” là một nỗi ám ảnh về nhân sinh của Nam Cao.

Mở đầu truyện, ta đã được nghe Nam Cao kể về Chí Phèo, với câu chuyện đầy đau thương và bất hạnh của Chí. Thì ra, Chí là một đứa trẻ mồ côi, được anh thả ống lươn nhặt được “trần truồng và xám ngắt trong một váy đụp để bên cái lò gạch bỏ không”. Chi tiết cái lò gạch đã xuất phát điểm từ đây. Chí không biết bố mẹ là ai? Sinh ra từ đâu? Quê hương gốc là nơi nào? Nhưng Chí lại bị bỏ lại nơi cái lò gạch cũ bỏ hoang và tăm tối này. Cuộc đời Chí rồi cũng chính là như vậy, biết đến ở nơi tối tăm hoang vắng, cuộc đời và số phận cũng tương tự như vậy, tưởng như là định mệnh.

Chí từ việc là một kẻ lưu manh, chuyên đi cướp bóc, dọa nạt và đánh đập người dân, thì đến khi Chí gặp Thị và được Thị chăm sóc sau trận ốm, Chí muốn trở thành người lương thiện, Chí thèm lương thiện biết bao. Lúc này Chí mới nhận ra tội lỗi mình đã gây ra cho người dân làng Vũ Đại. Tại sao Chí lại không sống hòa hợp với người ta cơ chứ? Nhưng, số phận vốn đã bất hạnh lại đẩy Chí vào ngõ cụt. Khi Thị Nở đành lòng rũ bỏ tình nghĩa với Chí, Chí đầy căm thù và oán giận, hơi cháo hành, tình thương của Thị cứ quấn quýt lấy Chí, giúp Chí nhận ra kẻ đã là chủ mưu gây ra những bi kịch và làm hắn tha hóa. Chí đâm bá Kiến và chết trên bờ vực của sự lương thiện, không ai cho Chí lương thiện: “Tao muốn làm người lương thiện”, “Ai cho tao lương thiện, làm sao để cho mất được những vết mảnh chai trên mặt này?” Vậy là Chí chết, cuộc đời đầy sa đọa và tăm tối đã kết thúc bằng chính nhát dao của mình. Chí chết, không ai hiểu vì sao, kể cả Thị, cũng không hiểu vì sao lại như vậy. Nhưng đúng lúc ấy, Thị lại nhìn xuống bụng: “đột nhiên thị thấy thoáng hiện ra một cái lò gạch cũ bỏ không, xa nhà cửa và vắng người lại qua…”.

Vậy đấy, cuộc đời tối đen của Chí là như vậy. Đứa con của Chí cũng chính là biểu hiện của một sự quẩn quanh, tù túng và tăm tối, không lối thoát cho những lần sau, sau nữa. Chí chết, nhưng không phải không thể có một Chí “con” ra đời. Và thị Nở sẽ lặp lại bi kịch chửa hoang. Đó cũng là một trong những ý nghĩa sâu sắc, mang tính chất dự báo số phận, những cảnh “quần ngư tranh thực” - tình trạng tha hóa, lưu manh hóa sẽ còn diễn ra tiếp diễn. Cũng là một hồi chuông gióng lên sự cảnh tỉnh, sự đáng thương cho bi kịch người nông dân bị đày đến ngõ cụt. Phải lựa chọn giữa sự sống lương thiện và cái chết. Như cái chết của Chí Phèo, của những kiếp người trong xã hội cũ…

Kết thúc truyện đã làm nổi bật tư tưởng nhân đạo của toàn bộ tác phẩm. Nam Cao thực là một nhà văn tài năng, ông không hề né tránh hiện thực tàn khốc, mà luôn đề cao hiện thực, luôn muốn “khơi những nguồn chưa ai khơi” và làm cuộc sống tốt đẹp hơn. Qua đó là con mắt đầy lo lắng về sự tha hóa của con người, luôn cố tìm ra nét đẹp bên trong con người để ca ngợi, cảm thông với họ.

Tuy nhiên kết thúc truyện cũng còn những mặt hạn chết, khác với Kim Lân đã tìm ra con đường giải thoát sự khốn khổ. Nam Cao sống trong thời kì phong kiến nên chỉ có thể nhìn ra được sự bế tắc, cùng cực, và chưa tìm ra lối thoát cho người nông dân.

Chi tiết kết thúc truyện thật sự vô cùng ý nghĩa, đã làm tăng thêm giá trị nhân đạo của tác phẩm, cách dùng từ ngữ, diễn tả rất tự nhiên và chặt chẽ, và cảm ơn Nam Cao đã cho ta thấy cái nhìn cuộc sống chân thực và sâu sắc lúc bấy giờ.

Nam Cao là nhà văn hiện thực xuất sắc với những truyện ngắn, truyện dài chân thực viết về hai mảng đề tài chính: người nông dân nghèo đói bị vùi dập và người trí thức nghèo, sống mòn mỏi bế tắc trong xã hội xưa cũ. “Chí Phèo” là một trong những tác phẩm nổi tiếng của nhà văn. Đến với truyện ngắn này, Nam Cao đã xây dựng được hình ảnh cái lò gạch cũ với nhiều ý nghĩa.

Câu chuyện kể về cuộc đời Chí được bắt đầu từ hình ảnh “cái lò gạch cũ”. Chí Phèo là đứa con hoang bị bỏ rơi ở cái lò gạch cũ giữa đồng. Chí đã lớn lên bằng sự cưu mang của những người lao động lương thiện lam lũ. Trưởng thành, Chí đi làm canh điền cho nhà Bá Kiến (tên cường hào độc ác khét tiếng ở làng Vũ Đại). Vì ghen tuông vô cớ, Bá Kiến đã ngấm ngầm đẩy Chí Phèo vào tù. Sau nhiều năm đi tù biệt tăm, Chí đột nhiên trở về làng thành một kẻ hoàn toàn khác. Bị Bá Kiến mua chuộc, Chí dấn sâu vào con đường tội lỗi - trở thành con “quỷ dữ của làng Vũ Đại”.

Trong một lần say rượu, trở về vườn chuối và gặp Thị Nở - người đàn bà xấu đến “ma chê quỷ hờn”, tính tình đã dở hơi lại có dòng dõi mả hủi. Chính nhờ tình yêu thương của thị Nở đã làm sống lại bản chất người và khát vọng hướng thiện trong Chí. Nhưng đau đớn thay, chính thị Nở lại là người đẩy Chí vào hoàn cảnh bị cự tuyệt quyền làm người. Trong đau đớn tuyệt vọng, Chí đã đến nhà bá Kiến, giết hắn và tự đâm chết mình. Ở cuối tác phẩm, khi thị Nở đang nói chuyện với bà cô về Chí Phèo. Thì thị “nhớ lại lúc ăn nằm với hắn… rồi nhìn nhanh xuống bụng”,“Đột nhiên thị thấy thoáng hiện ra một cái lò gạch cũ bỏ không, xa nhà cửa và vắng bóng người lại qua…”.

Hình ảnh cái lò gạch cũ được Nam Cao xây dựng theo kết cấu đầu cuối tương ứng nhằm tạo ấn tượng cho người đọc với ý nghĩa tả thực và ý nghĩa biểu tượng. Đầu tiên, hình ảnh “cái lò gạch cũ” mang ý nghĩa tả thực. Ở ngoài đời vốn chỉ là một nơi dùng để nung gạch nhưng đã cũ, không còn được sử dụng nữa và thường chỉ xuất hiện nhiều tại các vùng quê xưa. Nhưng khi đi vào tác phẩm của Nam Cao, hình ảnh này đã mang một ý nghĩa riêng. Cái lò gạch cũ xuất hiện ở đầu tác phẩm: “Một anh đi thả ống lươn nhặt được một đứa trẻ trần truồng và xám ngắt trong một cái váy đụp để bên một lò gạch bỏ không…”.

Cái lò gạch là nơi Chí Phèo bị bỏ lại, là nơi mở đầu cho một cuộc đời mồ côi khổ cực. Và nó cũng xuất hiện ở cuối tác phẩm: Thị Nở nhớ lại những lúc ăn nằm với Chí Phèo, Thị lại nhìn nhanh xuống bụng và “Ðột nhiên thị thấy thoáng hiện ra một cái lò gạch cũ bỏ không, xa nhà cửa và vắng người qua lại…”. Hình ảnh ẩn dụ cho vòng luẩn quẩn của những kiếp người như Chí Phèo. Chí Phèo bố chết đi, phải chăng sẽ lại có một Chí Phèo con khác được sinh ra, một cuộc đời lưu manh nữa lại tiếp diễn? Ở đây, Nam Cao đã xây dựng kết cấu đầu cuối tương ứng. Qua đó tác giả muốn khẳng định rằng Chí Phèo không phải là một hiện tượng cá biệt mà là một hiện tượng phổ biến có tính quy luật trong xã hội bấy giờ. Và khi nào vẫn còn tồn tại chế độ áp bức bóc lột thì khi ấy vẫn còn những người nông dân lương thiện như Chí bị đẩy vào con đường lưu manh hóa. Như vậy, hình ảnh này thể hiện một cái nhìn bi quan của Nam Cao về số phận của người nông dân lúc bấy giờ.

“Chi tiết nhỏ làm nên nhà văn lớn” - Macxim Gorki. Quả thật điều đó đã được thể hiện qua nhà văn Nam Cao. Hình ảnh cái lò gạch cũ thực sự chứa đựng những ý nghĩa sâu sắc.

Truyện ngắn Nam Cao trước cách mạng tháng Tám là thế giới của những số phận bi thảm, nhưng bi kịch đầy xót xa của những kiếp dân cày cùng cực trong xã hội thực dân phong kiến.

“Cái lò gạch cũ” là hình ảnh không thể thiếu được của Chí Phèo. Với tên gọi này giá trị hiện thực của tác phẩm rất sâu sắc khi đề cập tới sự nối tiếp của kiếp đọa đầy hết kiếp này qua kiếp khác của giai cấp thống trị đối với người nông dân, vì vẫn còn đó Chí Phèo con khi Thị Nở nhìn nhanh xuống bụng ở cuối tác phẩm. Sau khi Chí Phèo chết, ở phần kết thúc tác phẩm, Thị Nở lại xuất hiện. Thị “nhớ lại lúc ăn nằm với hắn… rồi nhìn nhanh xuống bụng”, “Đột nhiên thị thấy thoáng hiện ra một cái lò gạch cũ bỏ không, xa nhà cửa và vắng bóng người lại qua…”.

Hình ảnh “cái lò gạch cũ” xuất hiện trong ý nghĩ của Thị ở đây nằm trong ý đồ nghệ thuật của nhà văn: Một kiểu kết cấu tác phẩm đầu cuối tương ứng - kết cấu vòng tròn. Mâu thuẫn giai cấp giữa nông dân và địa chủ cường hoà một lần nữa được nhấn mạnh tô đậm. Bá Kiến chết thì có lý Cường, Chí Phèo chết thì có một Chí Phèo con sẽ xuất hiện. Mâu thuẫn giữa nông dân và địa chủ cường hào khi âm ỉ, khi bùng lên dữ dội, song không thể giải quyết. Vấn đề những con người lao động lương thiện bị xã hội đẩy vào con đường lưu manh cùng quẫn quay lại chống trả với xã hội bằng chính sự lưu manh của mình là vấn đề thuộc về bản chất, là quy luật tất yếu khi xã hội thực dân phong kiến còn tồn tại. Biết đâu lại chẳng có một “Chí Phèo con” bước từ cái lò gạch cũ vào đời để “nối nghiệp cha”.

Hiện tượng Chí Phèo chưa thể hết khi xã hội tàn bạo vẫn không cho con người được sống hiền lành, tử tế, vẫn còn những người dân lương thiện bị đẩy vào con đường lưu manh, tội lỗi. Sức mạnh phê phán, ý nghĩa điển hình của hình tượng Chí Phèo chính là vạch ra được cái quy luật tàn bạo, bi thảm này trong cái xã hội tối tăm của nông thôn nước ta thời đó. Đây là mô típ rất độc đáo của tác phẩm và nó cũng thể hiện sức sống mạnh mẽ về thời gian của tác phẩm.

Cảm nhận được về cuộc đời cũ vẫn còn ít ỏi lắm, nhỏ bé lắm, hữu hạn lắm. Hình ảnh cái lò gạch cũ còn dự đoán được tương lai của đứa con trong bụng của Thị Nở.

Qua đây cũng thấy được thấy được phong cách nghệ thuật của Nam Cao. Một giọng văn tưởng chừng như dửng dưng lạnh lùng nhưng đằm thắm yêu thương kết hợp với sự sáng tạo những hình ảnh độc đáo.

Truyện ngắn “Chí Phèo” được sáng tác năm 1941, ban đầu có tên là “Cái lò gạch cũ”, sau bị nhà xuất bản đổi thành “Đôi lứa xứng đôi”, mãi đến năm 1946 khi in trong tập “Luống cày”, nhà văn mới đổi lại thành “Chí Phèo”. Khi đọc truyện, người đọc không khỏi ám ảnh bởi hình ảnh chiếc lò gạch cũ. Hình ảnh được sáng tạo nhằm thể hiện tư tưởng của nhà văn.

Truyện kể về cuộc đời Chí được bắt đầu từ hình ảnh “cái lò gạch cũ”. Chí vốn là đứa con hoang bị bỏ rơi ở cái lò gạch bỏ không. Lớn lên nhờ sự cưu mang của những người dân hiền lành, lương thiện: “Một anh đi thả ống lươn, một buổi sáng tinh sương đã thấy hắn trần truồng và xám ngắt trong cái váy đụp để bên một lò gạch bỏ không, anh ta rước lấy và đem cho một người đàn bà góa mù. Người đàn bà góa mù này bán hắn cho một bác phó cối không con và khi bác phó cối này chết thì hắn bơ vơ, hết đi ở cho nhà này lại đi ở cho nhà nọ…”. Cho đến khi trưởng thành, Chí đi làm canh điền cho nhà bá Kiến. Vì ghen tuông, bá Kiến đẩy Chí vào tù. Sau nhiều năm đi tù, Chí trở về làng, thay đổi hoàn toàn về ngoại hình, cũng như tính cách. Chí đến tìm bá Kiến để ăn vạ nhưng lại bị bá Kiến mua chuộc làm tay sai cho hắn.

Chí Phèo càng ngày càng dấn sâu vào con đường tội lỗi để rồi trở thành con “quỷ dữ của làng Vũ Đại”. Sau một lần uống say, trở về nhà thì gặp thị Nở - người đàn bà xấu đến “ma chê quỷ hờn”, tính tình dở hơi lại thuộc dòng dõi mả hủi, đang ra sông gánh nước thì ngủ quên tại vườn chuối nhà hắn. Với tình thương của thị Nở đã làm sống lại phần người trong Chí. Nhưng cũng chính thị Nở lại là người đẩy Chí Phèo vào hoàn cảnh bị cự tuyệt quyền làm người. Trước hoàn cảnh đó, Chí đã đến nhà bá Kiến, đòi quyền làm người lương thiện rồi giết chết hắn và tự đâm chết mình. Ở cuối tác phẩm hình ảnh cái lò gạch cũ xuất hiện qua suy nghĩ của thị Nở: “nhớ lại lúc ăn nằm với hắn… rồi nhìn nhanh xuống bụng”,“Đột nhiên thị thấy thoáng hiện ra một cái lò gạch cũ bỏ không, xa nhà cửa và vắng bóng người lại qua…”.

Hình ảnh “cái lò gạch cũ” ở ngoài đời vốn chỉ là một nơi dùng để nung gạch nhưng đã cũ, không còn được sử dụng nữa và thường chỉ xuất hiện nhiều tại các vùng quê xưa. Nhưng khi đi vào tác phẩm của Nam Cao, hình ảnh này đã mang một ý nghĩa riêng. Nếu trong đoạn mở đầu, cái lò gạch là nơi Chí Phèo bị bỏ lại, mở đầu cho một cuộc đời mồ côi khổ cực. Thì nó cũng xuất hiện ở cuối tác phẩm, cái lò gạch xuất hiện trong tưởng tượng của thị Nở về sự ra đời của một Chí Phèo con. Đó là hình ảnh ẩn dụ cho vòng luẩn quẩn của những kiếp người như Chí Phèo.

Chí Phèo bố chết đi, phải chăng sẽ lại có một Chí Phèo con khác được sinh ra, một cuộc đời lưu manh nữa lại tiếp diễn. Ở đây, Nam Cao đã xây dựng kết cấu đầu cuối tương ứng. Qua đó tác giả muốn khẳng định rằng Chí Phèo không phải là một hiện tượng cá biệt mà là một hiện tượng phổ biến có tính quy luật trong xã hội bấy giờ. Và khi nào vẫn còn tồn tại chế độ áp bức bóc lột thì khi ấy vẫn còn những người nông dân lương thiện như Chí bị đẩy vào con đường lưu mạnh hóa. Như vậy, hình ảnh này thể hiện một cái nhìn bi quan của Nam Cao về số phận của người nông dân lúc bấy giờ.

Tóm lại, hình ảnh trên có sức khái quát cao, thể hiện được chủ đề của tác phẩm. Cái lò gạch cũ chính là một vòng tuần hoàn của số phận người nông dân trong xã hội thực dân phong kiến.

Nhà văn Ai-ma-tốp từng khẳng định: "Nhà văn phải biết khơi lên ở con người niềm trắc ẩn, ý thức phản kháng cái ác; cái khát vọng khôi phục và bảo vệ những cái tốt đẹp". Nam Cao là một nhà văn như vậy, trên mảnh đất hiện thực màu mỡ nhưng đã có rất nhiều cây bút tài năng "cày xới", khám phá thì ông vẫn khẳng định được vị thế và vai trò của mình. Truyện của Nam Cao không chỉ phản ánh hiện thực của cuộc sống mà còn khơi dậy những tình cảm tốt đẹp, đánh động đến tình thương và ý thức đấu tranh, bảo vệ những điều tốt đẹp. Tiêu biểu nhất cho tài năng và tấm lòng của Nam Cao có thể kể đến Chí Phèo, truyện ngắn kể về anh canh điền hiền lành, lương thiện nhưng bị tha hóa và trở thành một con quỷ dữ. Trong truyện, Nam Cao không chỉ tập trung tái hiện bi kịch của Chí Phèo mà còn xây dựng thành công những hình ảnh đặc sắc mang ý nghĩa biểu tượng cho bi kịch ấy, có thể kể đến ở đây là hình tượng Chiếc lò gạch cũ.

Hình ảnh chiếc lò gạch cũ xuất hiện hai lần trong tác phẩm, lần đầu tiên gắn với sự ra đời của Chí và lần thứ hai xuất hiện khi Chí Phèo tự kết liễu sự sống của chính mình, nó xuất hiện trong tâm trí của Thị Nở. Cả hai lần hình ảnh lò gạch cũ đều xuất hiện thoáng qua nhưng lại mang đến những ấn tượng đậm nét, gợi nhắc đến cuộc đời bất hạnh và bi kịch tha hóa đầy đớn đau của một con người.

Cuộc đời của Chí Phèo bắt đầu từ chiếc lò gạch cũ. Khi mới được sinh ra Chí đã bị vứt bỏ trong một lò gạch bỏ không giữa đồng, đó là "một đứa trẻ trần truồng và xám ngắt trong một cái váy đụp để bên một lò gạch bỏ không...". Không ai biết người đàn bà khốn khổ nào đã sinh ra Chí và vì sao lại vứt bỏ ở một nơi vắng người qua lại như vậy. Ngay từ khi còn chưa có nhận thức về cuộc đời, Chí đã phải trải qua bi kịch bị bỏ rơi, số phận của hắn thật trớ trêu làm sao!

Chí Phèo được anh đánh ống lươn nhặt về, sau này lớn lên nhờ sự cưu mang và tình thương của những con người lương thiện làng Vũ Đại. Khi trưởng thành Chí là một anh canh điền hiền lành, lương thiện với ước mơ giản đơn như bao người, có "một gia đình nhỏ, chồng cày thuê, vợ dệt vải, chúng lại bỏ một con lợn nuôi để làm vốn liếng. Khá giả thì mua dăm ba sào ruộng về làm". Thế nhưng ước mơ bình dị ấy mãi chẳng thể trở thành hiện thực khi Chí bị Bá Kiến đẩy vào tù vì sự ghen tuông vô lí của một người chồng nhu nhược. Nhà tù thực dân đã biến Chí từ một người lương thiện trở thành một tên lưu manh bặm trợn. Sau bảy, tám năm đi biệt tích, Chí trở về làng với một diện mạo gớm ghiếc "cái đầu thì trọc lốc, cái răng cạo trắng hớn, cái mặt thì đen mà rất cơng cơng, hai mắt gườm gườm trông gớm chết". Nếu nhà tù thực dân khiến Chí Phèo tha hóa về nhân hình thì khi chấp nhận làm tay sai cho Bá Kiến, Chí bị tha hóa về nhân tính và dần trở thành "con quỷ dữ" trong mắt người dân làng Vũ Đại.

Những tưởng Chí sẽ trượt dài trong tội lỗi và những trận rạch mặt ăn vạ thì cuộc gặp gỡ bất ngờ với Thị Nở đã khiến Chí thay đổi. Sự quan tâm ân cần của người đàn bà "xấu ma chê quỷ hờn" đã đánh thức phần nhân tính trong Chí. Chí khát khao lương thiện và được làm hòa với mọi người. Thế nhưng trớ trêu thay, tất cả hi vọng của Chí đều bị dập tắt khi bị Thị Nở cự tuyệt. Trong sự đau đớn, tuyệt vọng, Chí đã giết chết Bá Kiến và tự kết liễu cuộc đời mình để chấm dứt mọi đau khổ.

Sau khi Chí Phèo chết, hình ảnh chiếc lò gạch cũ một lần nữa xuất hiện trong dòng suy nghĩ miên man của Thị Nở. Chứng kiến cái chết của Chí Phèo, Thị Nở nhớ lại những ngày tháng chung sống như vợ chồng với Chí, như có một dự cảm không lành, thị nhìn xuống bụng của mình, khi ấy trong đầu thị "thoáng hiện ra một cái lò gạch cũ bỏ không, xa nhà cửa và vắng bóng người qua lại...".

Sự xuất hiện của hình ảnh lò gạch cũ cuối tác phẩm tạo ra kết cấu đầu cuối tương ứng và truyền tải được thông điệp nghệ thuật đầy sâu sắc về "bi kịch Chí Phèo". Nếu trong phần mở đầu, hình ảnh cái lò gạch cũ gắn với sự xuất hiện của Chí Phèo thì ở cuối tác phẩm nó lại gợi liên tưởng về sự lặp lại của một số phận bất hạnh khác. Phải chăng sau những ngày chung sống bên Chí, trong bụng của Thị cũng đang nuôi dưỡng một sự sống vô tội. Qua sự thất thần và cái nhìn xa xăm, phải chăng Thị cũng đang lo sợ một điều gì đó, liệu sau này đây Thị cũng sẽ giống như người mẹ khốn khổ từng sinh ra Chí vì những định kiến nghiệt ngã của xã hội mà "rứt ruột" vứt bỏ đứa con của mình?

Đến đây, hình ảnh chiếc lò gạch cũ không đơn thuần mang nghĩa tả thực về một cái lò nung gạch cũ kĩ, không được sử dụng và vắng người qua lại, là nơi Chí Phèo bị bỏ rơi nữa mà mang ý nghĩa ẩn dụ sâu sắc. Chiếc lò gạch cũ gợi ra sự lặp lại đầy luẩn quẩn của những kiếp người khốn khổ như Chí Phèo. Bá Kiến bị giết, Chí Phèo mất đi thế nhưng cái ác, cái bất công còn tồn tại thì vẫn còn nhiều "Chí Phèo" bị cuốn vào bi kịch. Bá Kiến chết đi thì vẫn còn Lí Cường lên thay, Chí Phèo chết đi vẫn còn "Chí Phèo con" và rất nhiều những người dân lương thiện bị áp bức khác bị đẩy đến bước đường cùng. Chỉ khi xã hội không còn những áp bức tàn nhẫn thì con người mới có thể bình an, hạnh phúc.

Có thể nói "cái lò gạch cũ" là hình ảnh nghệ thuật đặc sắc bậc nhất trong truyện ngắn Chí Phèo. Chỉ với một hình ảnh xuất hiện thoáng qua nhưng lại khái quát được toàn bộ bi kịch đớn đau trong cuộc đời một con người, không những thế hình ảnh "chiếc lò gạch cũ" còn thể hiện được những trăn trở đầy nhân văn của Nam Cao về tương lai, số phận của những người nông dân bất hạnh trong xã hội xưa. Đọc Chí Phèo chúng ta thấm thía hơn về giá trị của văn chương "văn chương không phải là cách đem đến cho người đọc sự thoát li hay sự quên; trái lại văn chương là một thứ khí giới thanh cao và đắc lực mà chúng ta có, để vừa tố cáo và thay đổi một cái thế giới giả dối, tàn ác, vừa làm cho lòng người đọc thêm trong sạch và phong phú hơn..." (Theo dòng, Thạch Lam).