Tâm hồn người nghệ sĩ vốn tài hoa và đầy lòng trắc ẩn, cho dù xa về khoảng cách địa lí, rào cản văn hoá thì họ vẫn tìm thấy sự đồng cảm trong nhau. Trước cái chết bi thương gây chấn động cả lịch sử nhân loại của Lor-ca, Thanh Thảo đã viết Đàn ghi ta của Lor-ca bài thơ như tiếng nhạc gảy lên du dương, tha thiết tiễn đưa người nghệ sĩ đa tài về chốn cực lạc, thoát khỏi éo le số phận, rời xa xã hội bất công độc tài lúc bấy giờ ở Tây Ban Nha. Vẫn là ngòi bút xuất sắc đầy nhiệt huyết ấy, lòng trăn trở trước những vấn đề nóng bỏng của xã hội và thời đại, Thanh Thảo đã cho người đọc cảm nhận được sự xót thương, sự căm phẫn tột cùng với chế độ xã hội đầy bất công đẩy con người vào chỗ bi kịch không lối thoát.

Thanh Thảo tên thật là Hồ Thành Công, sinh năm 1946, là người con của quê hương Quảng Ngãi đầy nắng và gió. Ông là nhà thơ thuộc thế hệ các nhà thơ trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước. Ông có rất nhiều bài thơ hay được công chúng biết đến rộng rãi Những người đi tới biển, Khối vuông ru-bích, Những ngọn sóng mặt trời. Ông là nhà thơ có tiếng nói riêng luôn tìm tòi những điểm mới khác biệt, nỗ lực cách tân thơ việt, ông chối bỏ những lối thơ văn dễ dãi, lạc hậu, cũ kỹ. Tuy nhiên, trong tác phẩm Đàn ghi ta của Lor-ca còn mang màu sắc khá trừu tượng, có nhiều những hình ảnh siêu thực gây khó hiểu cho độc giả, nhưng không thể phủ nhận giá trị to lớn của nó và nỗ lực không ngừng nghỉ cách tân thơ việt của Thanh Thảo.

Bài thơ được viết dựa trên cái chết bi thương của Lor-ca (1898-1936), một người nghệ sĩ đa tài, một trong những ngôi sao sáng chói trên bầu trời nghệ thuật của Tây Ban Nha lúc bấy giờ. Dù tuổi còn trẻ, nhưng ông đã sớm nhận ra tội ác, sự tàn độc của bè lũ phát xít, của chế độ độc tài đã đẩy người dân Tây Ban Nha vào cảnh lầm than, thiếu thốn, tước đi quyền được tự do, hạnh phúc, đẩy đất nước rơi vào bầu trời chính trị u ám, không lối thoát. Trước lẽ đó, Lor-ca đã dùng tài năng thiên bẩm của mình cất lên tiếng hát, tiếng đàn, lời thơ ca ngợi sự tự do, phản đối chế độ phản động, đòi công bằng cho nhân dân. Tiếc thay, ở cái tuổi 38 ôm bao hoài bão khát khao to lớn chưa hoàn thành thì ông bị sát hại, cái chết đã gây cơn chấn động, gieo nỗi bàng hoàng không chỉ ở Tây Ban Nha mà còn trên toàn thế giới.

Thanh Thảo viết nên bài thơ như lời chào vĩnh biệt, dựng lên một tượng đài về người anh hùng bất diệt, hiên ngang, sừng sững trước kẻ thù. Mở đầu là lời đề tự “Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn” – một câu thơ rất nổi tiếng của Lor-ca, không là gì khác ông chỉ cần cây đàn, ngay cả khi đã lìa trần, có thể thấy cây đàn có ý nghĩ to lớn như thế nào đối với người nghệ sĩ, ông coi nó như một người bạn đồng hành chứa đựng bao nỗi niềm tâm tư mình. Hiểu được lẽ đó, Thanh Thảo đã trân trọng đặt câu thơ ấy mở đầu khiến cho người đọc thêm phần thương tiếc, đồng cảm cho số phận nghiệt ngã cho người anh hùng bạc mệnh.

Mở đầu bài thơ là tiếng đàn ồn ã, vui tươi, rạo rực biểu trưng cho tâm hồn phóng khoáng yêu đời của Lor-ca. Đây cũng là hình ảnh tượng trưng cho đất nước , truyền thống dân tộc Tây Ban Nha, là hình tượng trung tâm xuyên suốt của toàn tác phẩm:

“những tiếng đàn bọt nước
Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt
li-la li-la li-la
đi lang thang về miền đơn độc
với vầng trăng chếnh choáng
trên yên ngựa mỏi mòn”

Tác giả dùng hình ảnh tiếng đàn với bọt nước gợi cho ta cảm giác tiếng nhạc rất mỏng manh và nhẹ nhàng du dương, lúc tồn tại khi tan biến. Người anh hùng áo choàng “đỏ gắt” màu sắc chói chang của những kỵ sĩ đấu bò tót - một hình ảnh biểu trưng dân tộc tác giả khéo léo lồng ghép vào, người đọc có thể liên tưởng tới một người anh hùng dũng cảm, yêu tự do, sẵn sàng đối đầu với những hiểm nguy phía trước, một cuộc chiến không cân sức giữa một con người nhỏ bé và những con bò hung hãn, phía trên khán đài là những tiếng hò reo cổ vũ vang dội.

Thế nhưng không Lor-ca chẳng phải là một kỵ sĩ đấu bò tót một mình một gươm, một giáo chế ngự chúng, mà ông phải chiến đấu đơn độc với cả một chế độ độc tài chính trị phát xít Phơ – răng - cô. Hình ảnh siêu thực “vầng trăng chếnh choáng”, một vẻ đẹp thiên nhiên nhẹ nhàng được tác giả kết hợp với từ láy “chếnh choáng” tạo cho ta cảm giác chơi vơi, lạc lõng. Có phải chăng người anh hùng đang cảm thấy mất phương hướng, cô đơn và mệt mỏi trên chặng đường của mình, “yên ngựa mỏi mòn” cần được nghỉ ngơi, cần được có thêm những người bạn đồng hành trên hành trình đấu tranh giành công lý.

Xen giữa những câu thơ Thanh Thảo có đưa vào một câu hát “li-la li-la li-la” tiếng nhạc cất lên giữa hành trình thật êm ái, xoa dịu đi sự trống trải, mệt mỏi, cho dù đó có là một “miền đơn độc” thì Lor-ca vẫn không hề tỏ ra lúng túng hay chùn bước, ông đi theo lý tưởng khát khao của trái tim mình. Ở khổ thơ này, tác giả dùng nhiều từ láy “lang thang”, “chếnh choáng”, “đơn độc”, “mỏi mòn” nhằm tăng sức gợi hình gợi cảm, đó là khung cảnh bao chùm bởi sự u ám, bế tắc, mệt mỏi khiến cho người đọc thấy được cái vẻ đẹp của người nghệ sĩ đa tài trước một hoàn cảnh khắc nghiệt như thế nhưng ông vẫn hiên ngang, không hề từ bỏ, vẫn dấn thân hy sinh vì nhân dân, vì sự tự do của dân tộc.

Cùng với Xuân Quỳnh, Thanh Thảo cùng thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Mỹ nhưng trang thơ Thanh Thảo lại có dấu ấn rất riêng. Ông là người đi đầu trong phong trào cách tân thơ Việt, con đường mà ông lựa chọn để cách tân thơ Việt là việc đào sâu cái tôi nội cảm, tìm kiếm những cách biểu đạt mới qua hình thức những câu thơ tự do, phá bỏ mọi ràng buộc, khuôn sáo. Thanh Thảo đi theo trường phái thơ tượng trưng siêu thực có nguồn gốc từ phương Tây mà Lor-ca là một đại biểu đi đầu trong trường phái thơ đó. Bài thơ “Đàn ghi ta của Lor-ca” được rút ra từ tập “Khối vuông ru bích”, bài thơ đã xây dựng thành công hình tượng nhân vật Lor-ca.

Lor-ca là một nghệ sĩ thiên tài người Tây Ban Nha, ông một tầm ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống chính trị cũng như trong sống nghệ thuật của Tây Ban Nha. Trong đời sống nghệ thuật, Lor-ca là một trong những người đi đầu trong phong trào cách tân nền nghệ thuật già nua của Tây ban Nha. Trong đời sống chính trị, Lor-ca là người khởi xướng phong trào đấu tranh chống lại chế độ độc tài thân phát xít đã quá phản động. Năm 1936, bè lũ Phrăng-cô quá hoảng sợ trước tầm ảnh hưởng của Lor-ca nên chúng đã tìm cách bắt và sát hại ông. Tuy nhiên sau cái chết của Lor-ca, tầm ảnh hưởng của ông càng trở nên sâu rộng hơn. Nó vượt ra khỏi biên giới của Tây Ban Nha, tên tuổi của Lor-ca trở thành một biểu tượng cho công cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa nghĩa phát xít, bảo vệ văn hóa và nền văn minh nhân loại. Sự ảnh hưởng của Lor-ca không chỉ nằm trong thời đại của ông mà nó còn tồn tại mãi cho tới bây giờ. Cuộc đời, sự nghiệp, những cống hiến của Lor-ca là nguồn cảm hứng sáng tạo dồi dào để Thanh Thảo viết nên bài thơ này. Và cũng bằng nguồn cảm hứng dồi dào ấy, Thanh Thảo đã xây dựng thành công hình tượng người nghệ sĩ Lor-ca.

Bài thơ “Đàn ghi ta của Lor-ca” được Thanh Thảo sáng tác theo trường phái thơ tượng trưng siêu thực nên khi đọc đòi hỏi người đọc phải không ngừng liên tưởng, tưởng tượng để cảm nhận được rõ ý thơ. Qua bài thơ tác giả đã tái hiện lại cuộc sống của Lor-ca, tái hiện lại sự kiện bước ngoặt đầy bi thảm, đau đớn là cái chết của Lor-ca. Nhưng trong tiềm thức, trong tình cảm của Thanh Thảo, Lor-ca vẫn sống, qua đó thể hiện cho chúng ta thấy rõ Lor-ca là một nghệ sĩ chân chính, ông là một người nghệ sĩ dám sống để đấu tranh vì nghệ thuật, dám chết vì nghệ thuật. Lor-ca là người nghệ sĩ mang vẻ đẹp bất tử.

Sáu câu thơ đầu của bài thơ Thanh Thảo tái hiện sự sống của Lor-ca. Hình ảnh “những tiếng đàn bọt nước” biểu trưng cho sự sống cũng như sự nghiệp sáng tạo của Lor-ca, hình ảnh này gợi cho chúng ta hình dung sự sống cũng như sự sáng tạo của Lor-ca là vô cùng mong manh dễ vỡ.” Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt”, câu thơ nhắc tới xứ sở Tây Ban Nha và hình ảnh “áo choàng đỏ gắt” làm cho ta liên tưởng đến môn thể thao truyền thống của đất nước này: đấu bò tót, một môn thể thao đòi hỏi không chỉ sức mạnh mà người đấu sĩ còn cần phải khôn ngoan và khéo léo, vì vậy trận đấu bò tót nào cũng đầy sự căng thẳng. Hình ảnh ‘áo choàng đỏ gắt” được tác giả nhắc đến ở đây cũng có thể là biểu trưng cho môi trường chính trị của Tây Ban Nha lúc này bức bối, ngột ngạt và phản động.

Hình ảnh “những tiếng đàn bọt nước” được đặt cạnh hình ảnh “áo choàng đỏ gắt” cho thấy cuộc sống của Lor-ca lúc này đang cực kì bức bối , ông dường như đang phải cố gồng mình lên để đối mặt với một chế độ xã hội phản động già nua và có thể nói cuộc sống của ông đang đầy thách thức.

Mặc dù phải sống trong môi trường xã hội ngột ngạt, người nghệ sĩ Lor-ca vẫn không ngừng sáng tạo vì đến câu thơ thứ ba hợp âm tiếng đàn ghi ta được ngân lên “li la li la li la”, nó biểu trưng cho những sáng tạo của Lor-ca. Người nghệ sĩ vẫn say sưa với những sáng tạo của mình, vẫn sống lạc quan mặc cho hoàn cảnh sống đang bị bóp nghẹt. Ba câu thơ còn lại của đoạn thơ tái hiện hành trình đi tìm cái tôi nghệ sĩ, đi tìm cảm hứng sáng tạo nghệ thuật của người nghệ sĩ Lor-ca.

Thanh Thảo là một nhà thơ khoác áo lính, ông sinh ra tại Quảng Ngãi, tốt nghiệp khoa văn trường Đại Học Tổng Hợp nhưng sau đó vào chiến trường miền Nam công tác. Thanh Thảo luôn nỗ lực tìm tòi hướng để cách tân thơ Việt. Ông đi theo trường phái thơ tượng trưng siêu thực có nguồn gốc từ phương Tây mà Lor-ca là một trong những người đi đầu trong trường phái thơ đó. Bài thơ "Đàn ghi ta của Lor-ca" đã xây dựng thành công hình tượng nghệ sĩ Lor-ca.

Lor-ca là một nghệ sĩ thiên tài người Tây Ban Nha. Ông có một tầm ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống chính trị cũng như đời sống nghệ thuật của Tây Ban Nha. Trong đời sống nghệ thuật, ông là một trong những người đi đầu đẻ cách tân nền nghệ thuật già nua của Tây Ban Nha thời bấy giờ. Trong đời sống chính trị ông là người khởi xướng phong trào đấu tranh chống lại chế độ độc tài thân phát xít đã hết sức phản động. Năm 1936 bè lũ Phrăng-cô quá hoảng sợ trước tầm ảnh hưởng của Lor-ca nên chúng đã tìm cách bắt và sát hại ông. Tuy nhiên sau cái chết của Lor-ca , sự ảnh hưởng của ông càng trở nên mạnh mẽ hơn. Nó vượt qua biên giới của Tây Ban Nha. Tên tuổi của Lor-ca đã trở thành biểu tượng cho công cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa phát xít, bảo vệ văn hóa dân tộc và văn minh nhân loại. Sự ảnh hưởng của Lor-ca không chỉ trong thời đại của ông mà nó còn tồn tại cho tới bây giờ. Cuộc đời, sự nghiệp, những cống hiến của Lor-ca chính là những tác động khơi nguồn cảm xúc để Thanh Thảo viết bài thơ.

Thanh Thảo đặt nhan đề bài thơ là "Đàn ghi ta của Lor-ca", đàn ghi ta là nhạc cụ truyền thống của Tây Ban Nha, Lor-ca là người nghệ sĩ thiên tài của Tây Ban Nha, nhan đề bài thơ đã hé mở hình tượng nghệ thuật trung tâm của bài thơ là Lor-ca và gắn liền với hình tượng ấy biểu tương nghệ thuật mang tính cách tân của Lor-ca, của đất nước Tây Ban Nha: đàn ghi ta. Lor-ca là người nghệ sĩ sáng tạo, đàn ghi ta là phương tiện để người nghệ sĩ sáng tạo.

Lời đề từ của bài thơ "khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn" là lời chăng chối cuối cùng trước khi giã từ cuộc sống của Lor-ca, đồng thời cũng nói lên tâm nguyện của Lor-ca. Nếu cây đàn mang nghĩa biểu trưng cho xứ sở Tây Ban Nha, cho nền nghệ thuật Tây Ban Nha thì lời đề từ đã thể hiện tình yêu, sự gắn bó của Lor-ca đối với đất nước Tây Ban Nha, với nền nghệ thuật Tây Ban Nha. Cũng có thể hiểu cây đàn là biểu trưng cho sự nghiệp sáng tạo nghệ thuật của Lor-ca, điều này cho ta thấy Lor-ca sẵn sàng dũng cảm lùi mình vào quá khứ để mở ra con đường thênh thang cho thế hệ sau thỏa sức mà sáng tạo. Lor-ca coi sự nghiệp sáng tạo, những cống hiến của mình là nền móng chứ không phải bức tượng đài, không phải ranh giới để thế hệ sau có thể đứng trên nền móng đó được thỏa sức sáng tạo.

Bài thơ được viết theo trường phái thơ tương trưng siêu thực nên khi đọc thì độc giả có thể thỏa sức tưởng tượng để hiểu những hình ảnh theo nhiều chiều khác nhau. Khổ thơ đầu bài thơ Thanh Thảo tái hiện hình ảnh của Lor-ca trên nền nghệ thuật Tây Ban Nha. Hình ảnh "tiếng đàn bọt nước" biểu trưng cho sự sống và sự sáng tạo của Lor-ca vô cùng mỏng manh và rất dễ vỡ, tan biến . "Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt" biểu trưng cho môi trường chính trị ở Tây Ban Nha bức bối, ngột ngạt, phản động. Trong hai câu thơ đầu tác giả đặt hình ảnh "tiếng đàn bọt nước" bên cạnh hình ảnh "áo choàng đỏ gắt" như một dụng ý cho thấy cuộc sống của Lor-ca đang cực kì bức bối, ông dường như đang phải cố gồng mình lên để đối mặt với một chế độ xã hội phản động, già nua, có thể nói cuộc sống của ông là đầy thách thức. Câu thơ thứ ba ghi lại chuỗi hợp âm của tiếng đàn ghi ta "li la li la li la", nó biểu trưng cho những sáng tạo của Lor-ca .

Như vậy dù sống trong một môi trường xã hội ngột ngạt nhưng người nghệ sĩ Lor-ca vẫn không ngừng sáng tạo nghệ thuật, vẫn say xưa với những sáng tạo nghệ thuật của mình. "Đi lang thang về miền đơn độc", người nghệ sĩ đi nhưng chưa xác định rõ được đích đến, người nghệ sĩ vừa đi vừa suy nghĩ vừa tìm tòi. Đi về miền đơn độc là đi về miền của tâm trạng, miền của cảm xúc. Đây là hành trình đi tìm cái tôi sáng tạo, đi tìm cái tôi của người nghệ sĩ, tìm cảm hứng sáng tạo. Đồng hành cùng với người nghệ sĩ là vầng trăng, là chú ngựa nhưng lại là vầng trăng "chếnh choáng", "yên ngựa mỏi mòn". Vầng trăng thì xa vời, hư ảo, nửa say nửa tỉnh, chú ngựa cũng mỏi mòn, mệt mỏi rã rời, một hành trình vô cùng nhọc nhằn và cô đơn, hành trình "đơn thương độc mã". Lor-ca là một người nghệ sĩ dám sống và cả dám chết vì nghệ thuật, dám cháy hết mình cho nghệ thuật. Mặc dù luôn luôn phải đối mặt với khó khăn khốc liệt nhưng khát vọng cách tân nền nghệ thuật già nua lúc nào cũng bùng cháy mãnh liệt trong Lor-ca.

Hai khổ thơ tiếp theo, Thanh Thảo tái hiện cái chết của Lor-ca cũng vẫn qua những hình ảnh thơ mang tính tượng trưng. "Tây ban Nha hát nghêu ngao", Tây Ban Nha ở đây chính là Lor-ca, dường như tất cả những tinh hoa những vẻ đẹp của Tây Ban Nha đã hội tụ trong con người Lor-ca. Lor-ca bây giờ không chỉ là con người cá nhân mà là một biểu tương cho xứ sở Tây Ban Nha. Thanh Thảo đã thể hiện rất rõ tình cảm ngưỡng mộ, khâm phục, kính trọng của mình dành cho thần tượng – Lor-ca. Hành động "hát nghêu ngao" cho thấy một tâm trạng phấn khích, vui vẻ, một cuộc sống đang diễn ra bình dị. "bỗng kinh hoàng", tín hiệu báo hiệu tin dữ, việc xấu ập đến. "áo choàng bê bết đỏ", Lor-ca đã bị bắn trọng thương. Sau hình ảnh "áo choàng bê bết đỏ", nghĩa là sau khi Lor-ca đã bị bắn trọng thương là một loạt hình ảnh diễn tả sự biến đổi liên tục, liên hoàn của tiếng đàn: "tiếng ghi ta nâu", "tiếng ghi ta xanh", "tiếng ghi ta tròn bọt nước", "tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy". Từ khi viên đạn xuyên thấu vào cơ thể Lor-ca, nó đã phá tan những điều giản dị nhưng đáng quý như là tình yêu, hi vọng, để rồi cuối cùng kết lại trong một cái chết oan nghiệt và thảm khốc.

Thanh Thảo đã có cách diễn đạt hình tượng hóa giúp chúng ta như cảm nhận được quá trình ập đến của cái chết và qua đó cũng ta cũng cảm nhận được sự đau đớn, xót xa của Thanh Thảo trước sự ra đi của thần tương trong lòng mình.

Thanh Thảo là một trong những nhà thơ nổi tiếng, mở đầu cho phong cách thơ theo chủ nghĩa siêu thực, tượng trưng của văn học Việt Nam, dẫu rằng đọc thơ Thanh Thảo có những lúc khiến người ta phải băn khoăn, suy nghĩ về những sáng tạo và liên tưởng độc đáo, về những khoảng trống lờ mờ, về sự thay đổi cảm xúc nhanh chóng. Một trong những sáng tác ấn tượng và đại diện cho phong cách sáng tác của Thanh Thảo đó là bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca, xuất phát từ tấm lòng ngưỡng mộ vô cùng và sự tiếc thương sâu sắc cho một người nghệ sĩ tài hoa nhưng bạc mệnh Lor-ca, tác giả đã viết bài thơ bằng tất cả những cảm xúc suy tư, lòng ngưỡng mộ và tài năng của mình. Trong đó hình tượng người nghệ sĩ Lor-ca được xây dựng với vẻ đẹp kiêu hùng lãng mạn gắn liền với bi kịch cuộc đời thảm thương bằng những chi tiết sáng tạo, những hình ảnh siêu thực mang tính tượng trưng và trừu tượng sâu sắc.

Federico García Lorca một người chiến sĩ, nghệ sĩ đa tài, là vì sao sáng chói mãi tỏa sáng trên bầu trời văn học Tây Ban Nha và cả thế giới. Cuộc đời ông chỉ ngắn ngủi 38 năm, thế nhưng ông đã dành hết những năm tháng thanh xuân tươi đẹp để đấu tranh, trước là đấu tranh với nền văn học lỗi thời và bảo thủ của đất nước, sau là cuộc đấu tranh đầy cam go với chế độ phát xít độc tài Frăng-cô để giành lại độc lập và tự do cho nhân dân. Người nghệ sĩ ưu tú hội tụ đủ những vẻ đẹp tài hoa và kiêu hùng của một con người vĩ đại ấy thế nhưng cũng không tránh khỏi những bi kịch của người anh hùng mòn mỏi đấu tranh trong cô đơn, lạc lõng. Cái chết bi thảm của ông dưới tay bọn phát xít đã dấy lên làn sóng giận dữ của nhân dân trên toàn đất nước Tây Ban Nha và cả trên thế giới, từ đó thôi thúc phong trào cách mạng càng thêm sôi nổi và mạnh mẽ.

“những tiếng đàn bọt nước
Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt
li-la li-la li-la
đi lang thang về miền đơn độc
với vầng trăng chếnh choáng
trên yên ngựa mỏi mòn”

Trong bối cảnh đất nước Tây Ban Nha bị chế độ độc tài Frăng-cô thống trị, sự xuất hiện của Lor-ca chính là một điểm chấm phá khác biệt, ông đã dũng cảm đứng lên cầm cho riêng mình một ngọn cờ, đấu tranh với tất cả nhiệt huyết và tài năng của tuổi trẻ, để giành lại tự do độc lập cho đất nước. Diện mạo vĩ đại của người anh hùng được phác họa bằng những hình ảnh tượng trưng và siêu thực. Thông qua hình tượng tiếng đàn ghi ta “những tiếng đàn bọt nước”, một hình ảnh có sự so sánh, liên tưởng khác lạ, nét đẹp tài hoa của người nghệ sĩ hiện lên thật trong trẻo và đầy sôi nổi, nhiệt huyết. Tuy nhiên hình ảnh “bọt nước” còn mang đến những liên tưởng về sự mỏng manh, nhanh chóng tan biến vào hư không, là điềm báo cho số phận thảm của người nghệ sĩ tài hoa bạc mệnh Lor-ca. Hình tượng người anh hùng càng hiện lên sâu sắc thông qua chi tiết “áo choàng đỏ gắt”, người ta thường liên tưởng về người nghệ sĩ đấu bò tót dũng cảm và mạnh mẽ với tấm áo choàng đỏ, tượng trưng cho nền văn hóa của đất nước Tây Ban Nha xinh đẹp.

Ẩn ý của Thanh Thảo trong hình ảnh này chính là hình tượng nhân vật Lor-ca gắn bó với Tổ quốc, quê hương, chiến đấu hết mình vì sự nghiệp giải phóng dân tộc đầy kiêu hùng và mạnh mẽ. Nhưng rồi bi kịch của Lor-ca lại xuất phát từ chính sự lẻ loi, cô độc trong con đường đấu tranh của ông, có thể nói con đường mà ông đi là đoạn đường của thánh nhân, dường như ông nhận được rất nhiều sự ủng hộ, lòng ngưỡng mộ thế nhưng liệu có mấy ai có thể thấu hiểu và chia sẻ cùng người anh hùng. Ông luôn độc lai, độc vãng trong chính cuộc đời và sự nghiệp của mình, duy chỉ có cây đàn ghi-ta làm bạn, chính vì vậy trong suốt chặng đường đấu tranh dài đằng đẵng và mịt mờ ấy Lor-ca cũng có lúc cảm thấy chùn chân, mỏi gối, sự tự do của ông đôi lúc khiến ông thấy cô độc và lạc lõng vô cùng. Hình ảnh siêu thực “vầng trăng chếnh choáng” là những cảm nhận của Lor-ca về thế giới bằng đôi mắt mỏi mệt và chán chường, tất cả dường như cũng chao đảo và rệu rã như chính đôi chân của ông vậy.

“Tây Ban Nha
hát nghêu ngao
bỗng kinh hoàng
áo choàng bê bết đỏ
Lorca bị điệu về bãi bắn
chàng đi như người mộng du
tiếng ghi ta nâu
bầu trời cô gái ấy
tiếng ghi ta lá xanh biết mấy
tiếng ghi-ta tròn bọt nước vỡ tan
tiếng ghi ta ròng ròng
máu chảy”

Hình tượng người anh hùng nghệ sĩ còn hiện lên thật ám ảnh qua cái chết đầy bi thương, một lần nữa hình ảnh chiếc áo choàng lại xuất hiện thay cho người nghệ sĩ “áo choàng bê bết đỏ”. Đó vừa là màu máu của người nghệ sĩ, vừa là màu đỏ đầy tự hào của nền văn hóa Tây Ban Nha, một ẩn dụ cho sự hy sinh vĩ đại của Lor-ca trong công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, giải phóng đất nước. Lor-ca không sợ chết, cái đau đớn của ông ấy là sự nuối tiếc về một giấc mơ, một sự nghiệp cách mạng chưa thành hiện thực, ông vẫn chưa thể đưa đất nước, đưa nhân dân thoát khỏi những gì đã già nua cũ kỹ, thoát khỏi chế độ độc tài phát xít, điều ấy khiến người nghệ sĩ day dứt và khó buông bỏ hơn cả.

Một lần nữa tiếng đàn lại hiện lên với những sắc thái khác nhau, mang theo mình cảm giác trừu tượng vô cùng, tiếng đàn cũng có màu sắc, đó là sáng tạo của Thanh Thảo trong việc gợi nhắc về vẻ đẹp tâm hồn của Lor-ca – một người yêu đàn tha thiết, màu “nâu” chính là sự suy tư, trầm lắng, màu “xanh” lại tượng trưng cho những khao khát về một cuộc sống tươi đẹp và tự do tự tại. “tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan/tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy” chính là bi kịch kinh hoàng của người nghệ sĩ tài hoa bạc mệnh, sự thanh cao, trong sáng cũng không thể chống lại cái tàn ác độc quyền của bọn phát xít hung hãn, nhưng dù Lor-ca có chết, thì tâm hồn ông vẫn mãi sống trong lòng người dân Tây Ban Nha như một vị thần bất tử.

“không ai chôn cất tiếng đàn
tiếng đàn như cỏ mọc hoang
giọt nước mắt vầng trăng
long lanh trong đáy giếng”

Thanh Thảo tiếp tục mang tiếng đàn sang một trạng thái khác “không ai chôn cất tiếng đàn/tiếng đàn như cỏ mọc hoang”, gợi liên tưởng về cái chết thê thảm của Lor-ca, ông chết và không được chôn cất tử tế, lũ phản động đã đối đãi với ông một cách tệ bạc và dã man nhất. Hình ảnh siêu thực ấn tượng “giọt nước mắt vầng trăng/long lanh trong đáy giếng” chính là sáng tạo vô cùng độc đáo của Thanh Thảo trong việc nói giảm nói tránh về kết cục bi thảm của người nghệ sĩ tài hoa. Có lẽ rằng, nhiều độc giả sẽ khó mà hình dung ra hình ảnh này, bởi đó là cảnh tượng xác Lor-ca bị vứt vào một cái giếng hoang, cô độc và lạnh lẽo. Hình ảnh “giọt nước mắt vầng trăng” chính là sự xót thương mà tác giả dành cho Lor-ca, đồng thời thể hiện tầm vóc vĩ đại của người nghệ sĩ trong vũ trụ bao la, cái chết bi thảm của ông đến thiên nhiên cũng phải nhỏ lệ xót thương, trân trọng.

“đường chỉ tay đã đứt
dòng sông rộng vô cùng
Lor-ca bơi sang ngang
trên chiếc ghi ta màu bạc
chàng ném lá bùa cô gái di-gan
vào xoáy nước
chàng ném trái tim mình
vào lặng yên bất chợt
li-la li-la li-la…”

Khổ thơ cuối là sự tưởng tượng của tác giả về cuộc đời của Lor-ca ở một thế giới khác, có lẽ ở đó đã không còn những bất công, những ngang trái chôn vùi cuộc đời người sĩ. Lor-ca đã buông bỏ tất cả, tình yêu, chấp niệm để tiếp tục phiêu du cùng với cây đàn ghi ta của mình, tiếp tục những ước mơ đối với nền nghệ thuật mà ông am tường, quan trọng hơn cả là Lor-ca hoàn toàn có một cuộc đời tự do…

Đàn ghi ta của Lor-ca là một tác phẩm xuất sắc với phong cách nghệ thuật trừu tượng, siêu thực mới lạ của nhà thơ Thanh Thảo, mà qua đó hình tượng người anh hùng nghệ sĩ Lor-ca đã hiện lên với một diện mạo ấn tượng, sắc nét. Lor-ca chính là tiêu biểu cho hình tượng người anh hùng mạnh mẽ, dũng cảm dám đứng lên đấu tranh vì nhân dân, vì cải cách nền văn hóa của dân tộc, chỉ đáng tiếc ông phải nhận một cái chết quá bi thảm để lại trong lòng nhân dân Tây Ban Nha và những người mến mộ trên toàn thế giới nỗi tiếc nuối khôn nguôi, và Thanh Thảo chính là một trong số ấy.

Đàn ghi ta của Lor-ca là tác phẩm nổi bật nhất trong sự nghiệp sáng tác của Thanh Thảo. Với lời thơ giàu ý nghĩa biểu tượng, Thanh Thảo đã vô cùng thành công khi tái hiện lại chân dung đẹp đẽ, hiên ngang, dũng cảm và cái chết đầy bi thương của con người tài hoa Lor-ca. Hình tượng Lor-ca là hình tượng trung tâm, làm nổi bật tư tưởng, chủ đề của tác phẩm.

Trước hết Lor-ca là người nghệ sĩ, người chiến sĩ đơn độc. Hình ảnh đầu tiên Thanh Thảo dùng để khái quát về Lor-ca: Những tiếng đàn bọt nước, đây là hình ảnh được sáng tạo dựa trên thuyết tương giao của chủ nghĩa tượng trưng. Bọt nước gợi ra tiếng đàn tròn trịa, trong trẻo, long lanh, nhưng đồng thời bọt nước còn gắn với sự mong manh dễ vỡ. Hình ảnh đã góp phần thể hiện cuộc đời ngắn ngủi của Lor-ca. Chọn ấn tượng đầu tiên để giới thiệu về Lor-ca không phải ấn tượng ngoại hình mà là sử dụng tiếng đàn, bởi tiếng đàn - nghệ thuật là phần tinh túy, đẹp đẽ nhất của Lor-ca. Lối vẽ chân dung ghi lại cái thần thái, cái hồn, để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng bạn đọc. Tuy nhiên, tài năng nghệ thuật của Lor-ca bị đặt vào thử thách khắc nghiệt:

Những tiếng đàn bọt nước

Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt

Sự phóng khoáng, lãng mạn của Lor-ca phải đối mặt mặt cái đẫm máu, độc tài của chế độ Phát-xít, tư tưởng cách tân tiến bộ phải đối mặt với nghệ thuật già nua, bảo thủ lúc bấy giờ. Chình vì vậy mà Lor-ca trở vên vô cùng cô đơn: “Đi lang thang về miền đơn độc”. Hai chữ ‘lang thang” nhấn mạnh vào hành trình biên viễn, không có điểm dừng, đây cũng chính là hành trình nghệ thuật của Lor-ca. Trên con đường sáng tạo nghệ thuật, hành trang mà Lor-ca mang theo vô cùng giản dị:

với vầng trăng chếnh choáng

trên yên ngựa mỏi mòn

Hành trang của chàng là niềm đam mê, tình yêu nghệ thuật tha thiết. Lor-ca không đơn thuần là người nghệ sĩ suốt một đời khao khát đi tìm cái đẹp và sáng tạo nghệ thuật mà ông còn là người chiến sĩ dám chiến đấu bảo vệ cái đẹp, nghệ thuật được trường tồn, phát triển. Dù trên con đường đó còn nhiều chông gai, đơn độc nhưng chưa một phút ông nản lòng, từ bỏ. Với sáu câu thơ đầu tiên, Thanh Thảo đã dựng lên chân dung người nghệ sĩ Lor-ca tài hoa, lãng mạn, tự do, phóng khoáng, dành trọn cuộc đời cho nghệ thuật. Song người nghệ sĩ ấy cũng thật cô đơn trên hành trình sáng tạo nghệ thuật trên chính quê hương mình.

Không chỉ vậy, Lor-ca còn là một con người có số phận bất hạnh. Trong khuôn khổ một bài thơ ngắn, Thanh Thảo không đi sâu vào nhiều chi tiết, sự kiện mà chỉ nhấn mạnh, tô đậm vào phút giây bi phẫn, đau đớn nhất trong cuộc đời Lor-ca, đó là khi Lor-ca bị chủ nghĩa phát xít sát hại. “Bỗng kinh hoàng” tiếng nói giật mình, thảng thốt, nhấn mạnh sự đột ngột, đau đớn. Hai từ “bê bết” được đảo lên trước từ “đỏ” khiến cho sắc đỏ trở nên đông đặc, ám ảnh, đập mạnh vào thị giác người đọc. Đó là màu của tội ác đã thành hình, thành khối. Hình ảnh thơ đã tô đậm cái chết vô cùng đau đớn của người nghệ sĩ Lor-ca. Đối lập với cái chết đau đớn là tâm thế, cách ứng xử của Lor-ca. Nghệ thuật tương phản đối lập tiếp tục được khai thác triệt để trong hai câu thơ:

Lor-ca bị điệu về bãi bắn

chàng đi như người mộng du

Nếu câu thơ trên sử dụng cấu trúc câu bị động cùng nhiều thanh trắc, tạo nên ấn tượng nặng nề buốt nhói tô đậm vào sự tàn bạo, áp chế dã man của chủ nghĩa phát xít thì câu thơ dưới lại sử dụng cấu trúc câu chủ động và trải dài mênh mang với nhiều vần bằng. Vượt lên trên sự áp chế của chủ nghĩa phát xít, Lor-ca vẫn để tâm hồn mình vào một cõi khác, tìm cho mình một thế giới riêng. Tư thế đi như người mộng du cho thấy cái chết vật lí không hề làm Lor-ca lo lắng, mà đến giờ phút cuối cùng của cuộc đời, tâm hồn chàng vẫn phiêu diêu ở nơi nghệ thuật.

Dù thân thể đã vĩnh viễn bị tước đoạt, nhưng Lor-ca vẫn còn sống mãi trong lòng mọi người, Lor-ca đã đến với thế giới của sự bất tử hóa: “Đường chỉ tay đã đứt/ dòng song rộng vô cùng/ Lor-ca bơi sang ngang/ trên chiếc ghi ta màu bạc” đường chỉ tay là một ẩn dụ về cuộc đời con người, khi đường chỉ tay mất cũng đồng nghĩa với cái chết. Hình ảnh đó đột ngột, bất ngờ đầy đau đớn. Người nghệ sĩ đang đạt đến độ chín nhất về tư tưởng cũng như nghệ thuật đã vĩnh viễn lìa xa cõi đời. Nhưng dù Lor-ca đã mất đi thì thứ nghệ thuật trác tuyệt ông để lại vẫn tồn tại mãi mãi. Hình ảnh cây đàn cùng người nghệ sĩ Lor-ca phát quang, tỏa rạng, lung linh và rực rỡ. Đến đây cây đàn không chỉ là người bạn song hành mà còn là đôi cánh, phương tiện để đưa Lor-ca đến cõi bất tử. Như vậy sự gắn bó, hòa quyện giữa Lor-ca và nghệ thuật là sự gắn bó khăng khít mà ngay cả cái chết cũng không thể chia lìa.

Những câu thơ cuối bài chính là lời tổng kết của Thanh Thảo về ý nghĩa cái chết, về vẻ đẹp nhân cách và bản lĩnh của Lor-ca. Có thể nhận thấy trong bốn câu thơ cuối Thanh Thảo dùng cấu trúc câu chủ động: chàng ném…, cấu trúc này tô đậm vào sự chủ động, dứt khoát. Nếu cái chết của Lor-ca ở phần trên được nhìn nhận như là sản phẩm của sự tàn bạo của chế độ Phát xít thì ở đây lại được nhìn nhận như sự lựa chọn đầy chủ động của Lor-ca. Hành động chủ động ném lá bùa chính là hành động biểu tượng của sự tự tin, bản lĩnh khi tự quyết định điều khiển số phận mình.

Không chỉ làm chủ số phận mình, chàng còn: “chàng ném trái tim mình/ vào lặng yên bất chợt”, cái lặng yên đầy ý nghĩa. Đó là cái lặng yên vĩnh hằng mà Lor-ca muốn trở về sau cuộc đời hoạt động sôi nổi. Đồng thời cái chết của Lor-ca cũng như một lời cảnh tỉnh cho người dân Tây Ban Nha lúc bấy giờ, để họ thức tỉnh trước sự cai trị tàn độc của chế độ phát xít. Bởi vậy, cái chết của Lor-ca càng trở nên nhân văn, giàu ý nghĩa hơn.

Bằng lối thơ tượng trưng siêu thực giàu ý nghĩa, Thanh Thảo đã tái hiện thành công chân dung người nghệ sĩ tài hoa Lor-ca. Tái hiện chân dung nhân vật thể hiện tình yêu, niềm ngưỡng mộ trước một tài năng kiệt xuất, đồng thời cũng thể hiện khao khát canh tân nghệ thuật của Thanh Thảo ở nước nhà.

Bài thơ “Đàn ghi ta của Lor-ca” thể hiện nỗi đau xót sâu sắc trước cái chết bi thảm của nhà thơ thiên tài Tây Ban Nha. Tác phẩm được rút trong tập “Khối vuông ru-bích”, là một trong những sáng tác tiêu biểu cho kiểu tư duy của Thanh Thảo. Với bài thơ này, ông đã xây dựng và khắc họa được thành công hình tượng nhân vật Lor-ca.     

Lor-ca là một con người tự do, một nghệ sĩ cách tân với nền chính trị và nghệ thuật Tây Ban Nha. Đồng thời Lor-ca còn là một người chiến sĩ đơn độc xuất hiện với “áo choàng đỏ gắt”, “đi lang thang về miền đơn độc” trên “yên ngựa mỏi mòn”. Màu đỏ gắt của chiếc áo choàng gợi bản sắc văn hóa Tây Ban Nha. Đó là màu áo của các đấu sĩ bò tót trên đấu trường. Đồng thời hình ảnh này cũng gợi nên cuộc chiến khốc liệt của nền chính trị độc tài lúc bấy giờ. Người nghệ sĩ Lor-ca cùng với tiếng đàn “li-la-li-la-li-la” lang thang dưới “vầng trăng chếng choáng”. “Chếnh choáng” là trạng thái chóng mặt, choáng váng nhưng ở đây, Lor-ca đang chếnh choáng trong chính cơn mộng du của mình. Đó cũng là sự cô đơn của người nghệ sĩ khao khát cách tân nền nghệ thuật nước nhà.     

Một nền chính trị độc tài như vậy đã dẫn đến cái chết của Lor-ca đầy bi thảm nhưng cũng hết sức bi tráng.“bỗng kinh hoàngáo choàng bê bết đỏLor-ca bị điệu về bãi bắnchàng đi như người mộng du”. Cái chết ấy ẩn chứa nhiều oan khuất và ngang trái. Khi nội chiến Tây Ban Nha xảy ra, Lorca từ giã Madrid trở về Granada sau đó bị chế độ phát xít Franco giết chết. Hình ảnh “áo choàng bê bết đỏ” là ẩn dụ cho cái chết đầy ám ảnh và đau đớn của Lor-ca. Áo choàng nhuộm thêm một màu đỏ bi thương, xót xa. Mặc dù bị xử bắn nhưng chàng nghệ sĩ ấy không sợ cái chết mà ngược lại còn hiên ngang, phi thường. Lor-ca chết đi nhưng tiếng đàn còn mãi.“tiếng ghi ta nâubầu trời cô gái ấytiếng ghi ta lá xanh biết mấytiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tantiếng ghi ta ròng ròngmáu chảy”     

Tiếng đàn và tài năng nghệ thuật của Lor-ca sẽ trường tồn mãi cùng thời gian. Đàn ghi ta là nhạc cụ của người Tây Ban Nha và cũng là biểu tượng của họ. “Tiếng ghi ta nâu” tượng trưng cho sự suy ngẫm, tĩnh lặng. “Tiếng ghi ta xanh” gợi lên niềm hi vọng, khát khao vào sự đổi thay của nền nghệ thuật. “Tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan” là sự bàng hoàng, hiện thân của nỗi đau. Khi tiếng súng xử bắn Lor-ca cũng là lúc hình ảnh cô gái, người yêu, tiếng đàn cũng vỡ tan theo tiếng súng tàn bạo. Chàng không ngờ cái chết ập đến với mình sớm như thế, nó hoàn toàn bất ngờ và đau đớn. Âm thanh tiếng đàn được hiện lên qua hình ảnh, màu sắc và cả trạng thái “ròng ròng máu chảy”. Tiếng đàn đã trở thành linh hồn, là biểu tượng cho cuộc đời, số phận của Lor-ca, một cuộc đời đầy bi kịch.     

Trước cái chết đau đớn ấy, Lor-ca đã đón nhận một cách chủ động, bình thản.“chàng ném lá bùa cô gái Di-ganvào xoáy nướcchàng ném trái tim mìnhvào lặng yên bất chợtli-la li-la li-la…” Chàng chuẩn bị tâm thế sẵn sàng để đi vào cõi vĩnh hằng. Cái chết và tiếng đàn của Lor-ca trở thành bất tử hóa. Bởi ước nguyện “Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn” đã không được thực hiện, không được ai chôn cất. Tiếng đàn của Lor-ca “như cỏ mọc hoang” vì khi Lor-ca bị sát hại, không thể chơi ghi ta được nữa thì tiếng đàn ấy không có sự dẫn dắt của bàn tay con người, nền nghệ thuật thiếu người dẫn đường nên nó mọc hoang như loài cỏ tràn lan và không định hướng. Đó còn là tiếng đàn thể hiện sự dở dang trong sự nghiệp của Lor-ca và cũng là tài năng nghệ thuật mà không ai có thể vượt qua Lor-ca. “Đường chỉ tay đã đứt” ấn định cái chết đã được báo trước được thể hiện trên đường rãnh của bàn tay. Cái chết ấy có thể không tránh khỏi nhưng tiếng đàn của Lor-ca thì còn mãi, nó vượt lên trên quy luật sinh tử để tồn tại song hành cùng cuộc đời của những thế hệ sau mang theo niềm khao khát cách tân nghệ thuật của Lor-ca.     

Có thể nói, nhà thơ Thanh Thảo đã khắc họa thành công hình tượng nhân vật Lor-ca. Hình tượng Lor-ca được hiện lên qua các hình ảnh siêu thực, các biện pháp tu từ nhân hóa, ẩn dụ khiến gười đọc dễ dàng hình dung và cảm nhận được cuộc đời, số phận và cái chết bi thương của người nghệ sĩ ấy. Bên cạnh đó ông cũng thể hiện sự ngưỡng mộ đối với người nghệ sĩ – chiến sĩ Tây Ban Nha Lor-ca và sự mong muốn đổi mới nền nghệ thuật nước nhà.

Là một nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ, Thanh Thảo lại làm cho bản thân mình bằng những cách tân mới mẻ trong các sáng tác thơ ca của mình. Thơ ca của ông hàm súc, đa nghĩa, giàu giá trị . Đàn ghi ta của Lor-ca có thể coi là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất của ông với hình tượng người nghệ sĩ Lor-ca thiên tài.

Đàn ghi ta của Lor-ca được rút ra từ tập thơ Khối vuông ru bích được coi là tập thơ tiêu biểu cho phong cách tư duy thơ mới của Thanh Thảo. Đây quả thực không phải là tập thơ dễ đọc, thơ nhuốm màu siêu thực, người đọc cần có trình độ văn hóa, có tư duy và hiểu biết mới có thể tìm ra những tầng nghĩa ẩn kín mà tác giả muốn gửi gắm.

Trước hết để có thể hiểu được hình tượng Lor-ca được tác giả khắc họa trong bài thơ thì cần hiểu về tiểu sử về nhân vật này. Lor-ca được đánh giá là một trong những nhà thơ xuất sắc nhất của thế kỉ XX, với những đóng góp nghệ thuật xuất sắc của mình. Ông mang trong mình niềm khát vọng lớn lao canh tân, đổi mới nghệ thuật Tây Ban Nha đang dần già cỗi. Nhưng số phận của ông lại đầy bất hạnh bởi ông không chỉ là một nghệ sĩ thuần túy mà còn là một người chiến sĩ. Ông đã bị chế độ độc tài tàn sát vô cùng dã man.

Từ chính cuộc đời của ông, Thanh Thảo đã sáng tác tác phẩm vừa đẹp đẽ vừa bi phẫn về cuộc đời tài hoa mà bạc mệnh của Lor-ca. Nắm được những nét tiểu sử chính của Lor-ca cũng là cơ sở để ta thấu hiểu và lí giải được những điều mà Thanh Thảo muốn nhắn nhủ. Trước hết Lor-ca là một người nghệ sĩ hết sức cô đơn. Trong hành trình làm nghệ thuật của minh, ông không có người bạn đồng hành, ông như một kẻ du ca trong hành trình đầy gian khổ, biên viễn của bản thân:

đi lang thang về miền đơn độc

với vầng trăng chếnh choáng

trên yên ngựa mỏi mòn

Chỉ với ba dòng thơ thôi, nhưng người đọc cũng có thể hình dung được dáng điệu đơn độc, lẻ loi của Lor-ca trên hành trình đầy những truân chuyên, vất vả. Nhưng trong cái cô đơn, đơn độc ấy ta vẫn thấy một người nghệ sĩ tài hoa lãng mạn với sự xuất hiện của ánh trăng chếnh choáng. Vầng trăng dưới con mắt Lor-ca mà chếnh choáng, hay trong men say Lor-ca chếnh choáng trước nghệ thuật. Nếu hiểu theo nghĩa đó, thì vầng trăng kia chính là thứ nghệ thuật tuyệt mĩ mà Lor-ca hằng theo đuổi. Nhưng dù mang trong mình những khát vọng nghệ thuật lớn lao nhưng cuộc đời của Lor-ca lại vô cùng bi kịch:

Tây Ban Nha, hát nghêu ngao

bỗng kinh hoang

áo choàng bê bết đỏ…

Tiếng ghita ròng ròng

máu chảy

Hai khổ thơ đã ghi lại giây phút bi phẫn, đau đớn nhất trong cuộc đời của Lor-ca. Cuộc đời ông cả đời đều mang trong mình những nguyện ước lớn lao, cách tân nghệ thuật, đem đến một làn gió mới mẻ cho nền thơ ca già cỗi. Nhưng ông và thứ nghệ thuật đẹp đẽ kia lại vấp phải trở lực quá lớn, bị các thế lực tàn ác hủy hoại đến tận cùng. Bản thân ông khi chết đi còn bị chúng ném xác phi tang. Còn điều gì đau đớn và tuyệt vọng hơn. Trong hai khổ thơ này, hình tượng Lor-ca được khắc họa với tương quan đất nước Tây Ban Nha và tiếng đàn. Câu thơ đầu tiên cho thấy tiếng hát của ông không đơn thuần chỉ là tiếng nghêu ngao mà tiếng nói của dân tộc.

Cùng với đó là hình ảnh rất đỗi đặc trưng của đất nước này, những trận đấu bò tót nảy lửa. Nhưng đồng thời màu đỏ chói của máu lại khiến ta giật mình. Trong khổ thơ, ông sử dụng hình ảnh thơ mang tính tượng trưng cao, kết hợp linh hoạt các biện pháp ẩn dụ, hóa dụ khiến cho hình ảnh thơ càng trở nên đa nghĩa, giàu giá trị biểu đạt hơn. Tiếng ghi-ta hóa thân, hiện thân của Lor-ca lần lượt xuất hiện. Tiếng ghita nâu là những khát khao đổi mới cách tân. Tiếng ghi ta lá xanh là niềm hi vọng, mơ ước vào tương lại. Nhưng hiện thực phũ phàng, khi khát vọng chưa thực hiện được thì thứ nghệ thuật ông dày công vun đắp đã bị phá hủy:“Tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan/ tiếng ghi tàn ròng ròng/ máu chảy”.

Dù bị hủy hoại, nhưng Lor-ca và thứ nghệ thuật tuyệt mĩ mà ông tạo nên sẽ không bao giờ bị mất đi: “không ai chôn cất tiếng đàn/…/ long lanh trong đáy giếng”. Ở đây tiếng đàn – thứ nghệ thuật trác tuyệt của Lor-ca không bị mất đi, mà ngược lại chúng có một sức sống tiềm tàng mạnh mẽ, có sức truyền bá cảm hứng đến tất cả mọi người. Cho thấy sức sống bền bỉ, dai dẳng mà không thế lực nào có thể hủy diệt được. Nhưng ẩn đằng sau đó là cả sự xót thương vô hạn mà Thanh Thảo giành cho Lor-ca: “giọt nước mắt vầng trăng/ long lanh trong đáy giếng”.

Hình ảnh vầng trăng nơi đáy giếng là một hình ảnh thơ đã nghĩa: có thể hiểu là vầng trăng rơi nước mắt trước sự ra đi của Lorca, nếu sử dụng liên từ “như” thì câu thơ có thể hiểu giọt nước mắt như vầng trăng tỏa rạng. Với việc bỏ trống liên từ, khiến cho câu thơ càng trở nên đa nghĩa hơn, giàu giá trị biểu đạt hơn. Bài thơ khép lại bằng tiếng lia-la li-la li-la trải dài bất tận, cũng là minh chứng cho sức sống trường tồn của Lor-ca và thứ nghệ thuật tuyệt mĩ mà ông đã dày công tạo dựng.

Bài thơ sử dụng nhiều hình ảnh tượng trưng, siêu thực đặc trưng cho phong cách thơ ca của Thanh Thảo để tạc nên tượng đài người nghệ sĩ bất tử Lor-ca. Qua những hình ảnh đa trị, nhiều ý nghĩa, người đọc có thể cảm nhận một cách chân thực và đầy đủ hơn vẻ đẹp nhân cách và tài năng của người nghệ sĩ thiên tài Lor-ca.

Thanh Thảo là một nhà thơ khoác áo lính, ông sinh ra tại Quảng Ngãi, tốt nghiệp khoa văn trường Đại Học Tổng Hợp nhưng sau đó vào chiến trường miền Nam công tác. Thanh Thảo luôn nỗ lực tìm tòi hướng để cách tân thơ Việt. Ông đi theo trường phái thơ tượng trưng siêu thực có nguồn gốc từ phương Tây mà Lor-ca là một trong những người đi đầu trong trường phái thơ đó. Bài thơ “Đàn ghi ta của Lor-ca” đã xây dựng thành công hình tượng nghệ sĩ Lor-ca.

Lor-ca là một nghệ sĩ thiên tài người Tây Ban Nha. Ông có một tầm ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống chính trị cũng như đời sống nghệ thuật của Tây Ban Nha. Trong đời sống nghệ thuật, ông là một trong những người đi đầu đẻ cách tân nền nghệ thuật già nua của Tây Ban Nha thời bấy giờ. Trong đời sống chính trị ông là người khởi xướng phong trào đấu tranh chống lại chế độ độc tài thân phát xít đã hết sức phản động. Năm 1936 bè lũ Phrăng-cô quá hoảng sợ trước tầm ảnh hưởng của Lor-ca nên chúng đã tìm cách bắt và sát hại ông. Tuy nhiên sau cái chết của Lor-ca , sự ảnh hưởng của ông càng trở nên mạnh mẽ hơn. Nó vượt qua biên giới của Tây Ban Nha.  Tên tuổi của Lor-ca đã trở thành biểu tượng cho công cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa phát xít, bảo vệ văn hóa dân tộc và văn minh nhân loại. Sự ảnh hưởng của Lor-ca không chỉ trong thời đại của ông mà nó còn tồn tại cho tới bây giờ. Cuộc đời, sự nghiệp, những cống hiến của Lor-ca chính là những tác động khơi nguồn cảm xúc để Thanh Thảo viết bài thơ.

“khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn”
“những tiếng đàn bọt nước
Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt
li la li la li  la
đi lang thang vè miền đơn độc
với vầng trăng chếnh choáng
trên yên ngựa mỏi mòn

Tây Ban Nha
hát ngêu ngao
bỗng kinh hoàng
áo choàng bê bết đỏ
Lor-ca bị điệu về bãi bắn
Chàng đi như người mộng du

Tiếng ghi ta nâu
bầu trời cô gái ấy
tiếng ghi ta lá xanh biết mấy
tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan
tiếng ghi ta ròng ròng
máu chảy

không ai chon cất tiếng đàn
tiếng đàn như cỏ mọc hoang
giọt nước mắt vầng trăng
long lanh trong đáy giếng

đường chỉ tay đã đứt
lòng sông rộng vô cùng
Lor-ca bơi sang ngang
trên chiếc ghi ta màu bạc

chàng ném lá bùa cô gái Di-gan
vào xoáy nước
chàng ném trái tim mình
vào lặng yên bất chợt

li la li la li la. . .

Thanh Thảo đặt nhan đề bài thơ là “Đàn ghi ta của Lor-ca”, đàn ghi ta là nhạc cụ truyền thống của Tây Ban Nha, Lor-ca là người nghệ sĩ thiên tài của Tây Ban Nha, nhan đề bài thơ đã hé mở hình tượng nghệ thuật trung tâm của bài thơ là Lor-ca và gắn liền với hình tượng ấy biểu tương nghệ thuật mang tính cách tân của Lor-ca, của đất nước Tây Ban Nha: đàn ghi ta. Lor-ca là người nghệ sĩ sáng tạo, đàn ghi ta là phương tiện để người nghệ sĩ sáng tạo.

Lời đề từ của bài thơ “khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn” là lời chăng chối cuối cùng trước khi giã từ cuộc sống của Lor-ca, đồng thời cũng nói lên tâm nguyện của Lor-ca. Nếu cây đàn mang nghĩa biểu trưng cho xứ sở Tây Ban Nha, cho nền nghệ thuật Tây Ban Nha thì lời đề từ đã thể hiện tình yêu, sự gắn bó của Lor-ca đối với đất nước Tây Ban Nha, với nền nghệ thuật Tây Ban Nha. Cũng có thể hiểu cây đàn là biểu trưng cho sự nghiệp sáng tạo nghệ thuật của Lor-ca, điều này cho ta thấy Lor-ca sẵn sàng dũng cảm lùi mình vào quá khứ để mở ra con đường thênh thang cho thế hệ sau thỏa sức mà sáng tạo. Lor-ca coi sự nghiệp sáng tạo, những cống hiến của mình là nền móng chứ không phải bức tượng đài, không phải ranh giới để thế hệ sau có thể đứng trên nền móng đó được thỏa sức sáng tạo.

Bài thơ được viết theo trường phái thơ tương trưng siêu thực nên khi đọc thì độc giả có thể thỏa sức tưởng tượng để hiểu những hình ảnh theo nhiều chiều khác nhau. Khổ thơ đầu bài thơ Thanh Thảo tái hiện hình ảnh  của Lor-ca trên nền nghệ thuật Tây Ban Nha. Hình ảnh “tiếng đàn bọt nước” biểu trưng cho sự sống và sự sáng tạo của Lor-ca vô cùng mỏng manh và rất dễ vỡ, tan biến . “Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt” biểu trưng cho môi trường chính trị ở Tây Ban Nha bức bối, ngột ngạt, phản động. Trong hai câu thơ đầu tác giả đặt hình ảnh “tiếng đàn bọt nước” bên cạnh hình ảnh “áo choàng đỏ gắt” như một dụng ý cho thấy cuộc sống của Lor-ca đang cực kì bức bối, ông dường như đang phải cố gồng mình lên để đối mặt với một chế độ xã hội phản động, già nua, có thể nói cuộc sống của ông là đầy thách thức. Câu thơ thứ ba ghi lại chuỗi hợp âm của tiếng đàn ghi ta “li la li la li la”, nó biểu trưng cho những sáng tạo của Lor-ca.

Như vậy dù sống trong một môi trường xã hội ngột ngạt nhưng người nghệ sĩ Lor-ca vẫn không ngừng sáng tạo nghệ thuật, vẫn say xưa với những sáng tạo nghệ thuật của mình. “Đi lang thang về miền đơn độc”, người nghệ sĩ đi nhưng chưa xác định rõ được đích đến, người nghệ sĩ vừa đi vừa suy nghĩ vừa tìm tòi. Đi về miền đơn độc là đi về miền của tâm trạng, miền của cảm xúc. Đây là hành trình đi tìm cái tôi sáng tạo, đi tìm cái tôi của người nghệ sĩ, tìm cảm hứng sáng tạo. Đồng hành cùng với người nghệ sĩ là vầng trăng, là chú ngựa nhưng lại là vầng trăng “chếnh choáng”, “yên ngựa mỏi mòn”. Vầng trăng thì xa vời, hư ảo, nửa say nửa tỉnh, chú ngựa cũng mỏi mòn, mệt mỏi rã rời, một hành trình vô cùng nhọc nhằn và cô đơn, hành trình “đơn thương độc mã”. Lor-ca là một người nghệ sĩ dám sống và cả dám chết vì nghệ thuật, dám cháy hết mình cho nghệ thuật. Mặc dù luôn luôn phải đối mặt với khó khăn khốc liệt nhưng khát vọng cách tân nền nghệ thuật già nua lúc nào cũng bùng cháy mãnh liệt trong Lor-ca.

Hai khổ thơ tiếp theo, Thanh Thảo tái hiện cái chết của Lor-ca cũng vẫn qua những hình ảnh thơ mang tính tượng trưng. “Tây ban Nha hát nghêu ngao”, Tây Ban Nha ở đây chính là Lor-ca, dường như tất cả những tinh hoa những vẻ đẹp của Tây Ban Nha đã hội tụ trong con người Lor-ca. Lor-ca bây giờ không chỉ là con  người cá nhân mà là một biểu tương cho xứ sở Tây Ban Nha. Thanh Thảo đã thể hiện rất rõ tình cảm ngưỡng mộ, khâm phục, kính trọng của mình dành cho thần tượng – Lor-ca. Hành động “hát nghêu ngao” cho thấy một tâm trạng phấn khích, vui vẻ, một cuộc sống đang diễn ra bình dị. “bỗng kinh hoàng”, tín hiệu báo hiệu tin dữ, việc xấu ập đến. “áo choàng bê bết đỏ”, Lor-ca đã bị bắn trọng thương. Sau hình ảnh “áo choàng bê bết đỏ”, nghĩa là sau khi Lor-ca đã bị bắn trọng thương là một loạt hình ảnh diễn tả sự biến đổi liên tục, liên hoàn của tiếng đàn: “tiếng ghi ta nâu”, “tiếng ghi ta xanh”, “tiếng ghi ta tròn bọt nước”, “tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy”. Từ khi viên đạn xuyên thấu vào cơ thể Lor-ca, nó đã phá tan những điều giản dị nhưng đáng quí như là tình yêu, hi vọng, để rồi cuối cùng kết lại trong một cái chết oan nghiệt và thảm khốc. Thanh thảo đã có cách diễn đạt hình tượng hóa giúp chúng ta như cảm nhận được quá trình ập đến của cái chết và qua đó cũng ta cũng cảm nhận được sự đau đớn, xót xa của Thanh Thảo trước sự ra đi của thần tương trong lòng mình.

Khổ thơ tiếp theo chính là tiếng nói tri âm đồng vọng của Thanh Thảo với Lor-ca. Hai câu thơ đầu của khổ thơ mang hình thức đối thoại “không ai chôn cất tiếng đàn – tiếng đàn như cỏ mọc hoang”, đó là lời đối của Thanh Thảo lại lời chăng chối của Lor-ca là lời đề từ của bài thơ “khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn”. Lor-ca nhắn nhủ rằng hãy đưa tôi vào quá khứ, hãy để tôi làm nền móng để cho thế hệ sau xây lên lâu đài nghệ thuật vĩ đại hơn nhưng thực tế thì “không ai chôn cất tiếng đàn” nghĩa là không ai thấu hiểu và thực hiện được tâm nguyện chân chính mà  Lor-ca đã gửi gắm. Tiếng đàn được ví như cỏ mọc hoang, nền nghệ thuật của Tây Ban Nha đang phát triển nhưng không theo một đường lối thống nhất, nó phát triển tùy theo sở thích và cảm hứng của người sáng tạo. Thanh Thảo và Lor-ca là hai người nghệ sĩ cách xa nhau về thế hệ, khác xa nhau về nề văn hóa nhưng ở họ vẫn có những tiếng nói tri âm đồng vọng, phải chăng đó là sự gặp gỡ của người nghệ sĩ có cùng quan điểm sáng tác, có chung nguồn cảm hứng sáng tạo. hai câu thơ cuối đoạn thơ đã thể hiện cảm xúc mãnh liệt của Thanh Thảo trong một hình ảnh được khúc xạ nhiều chiều không gian “giọt nước mắt vầng trăng – long lanh trong đáy giếng”, Phải chăng hình ảnh này xuất phát từ một sự việc sau khi giết chết Lor-ca, để giấu giếm tôi ác, để phi tang, bọn giết Lor-ca đã vứt thi thể ông xuống giếng. Phải chăng đó là hình ảnh biểu thị cho một nỗi đau không thể nguôi ngoai?

Hai khổ thơ cuối bài thơ Thanh Thảo tập trung diễn tả sự giã từ của Lor-ca, Lor-ca đã chết nhưng đối với Thanh Thảo Lor-ca có thực sự đã vĩnh viễn ra đi? Thanh Thảo nhắc tới “đường chỉ tay đã đứt” là nhắc tới cái chết, nhắc tới sự hữu hạn của đời người, nhắc tới “dòng sông rộng vô cùng” chỉ sự vô hạn của cuộc đời chung, dòng sông cuộc đời. Đó là một quy luât nghiêt ngã mà mỗi người đều phải trải qua và Lor-ca cũng không thể tránh khỏi. Chỉ có điều trong cảm nhận của Thanh Thảo, đây là cuộc giã từ chủ động và thanh thản. Chàng chủ động bơi sang bên kia dòng sông cuộc đời trên chiếc ghi ta đã ngả màu bạc. Chàng chủ động để lại tín ngưỡng, tình yêu “chàng ném lá bùa cô gái Di-gan – vào xoáy nước – chàng ném trái tim mình – vào lặng yên bất chợt”. Lor-ca không chết trong cảm nhận của Thanh Thảo, Lor-ca vẫn sống, sống ở phía bên kia của dòng sông cuộc đời. thanh Thảo đã bất tử hóa hình tượg nhân vật Lor-ca. Với Thanh Thảo, Lor-ca vẫn sống bằng những sáng tạo, bằng những cống hiến cho nền nghệ thuật Tây Ban Nha và nền nghệ thuật thế giới. Câu thơ cuối bài ghi lại hợp âm tiếng đàn ghi ta “li la li la li la . . .” và nó tiếp tục biểu trưng cho những sáng tạo của Lor-ca. Như vậy trong cảm nhận của Thanh Thảo ở phía bên kia dòng sông cuộc đời Lor-ca vẫn không ngừng sáng tạo nghệ thuật. Hay nói cách khác Lor-ca và những sáng tạo của ông vẫn còn mãi trong tâm tưởng của tác giả Thanh Thảo và của mọi người. Hai câu thơ đặc biệt đã mang lại tính nhạc cho bài thơ, hơn nữa câu thơ cuối bài như một giai điệu ngân vang tạo nên dư âm trong lòng người đọc.

Bằng việc sử dụng hình ảnh thơ có tính tượng trưng cao, Thanh Thảo đã xây dựng thành công hình tượng Lor-ca từ sự sống tới cái chết, đồng thời thể hiện những tình cảm của mình dành cho thần tượng. Từ đó giúp người đọc cảm nhận được Lor-ca là một người chiến sĩ, người nghệ sĩ đấu tranh không ngừng nghỉ cho những khát vọng chân chính và cao cả: cách tân nền nghệ thuật già nua, đấu tranh chống lại chế độ độc tài thân phát xít đã quá phản động. Bên cạnh việc sử dụng hình ảnh thơ mang tính tượng trưng Thanh Thảo còn tổ chức bài thơ, phân câu theo một trật tự khác thường.Bài thơ có hình thức âm thanh, nhưng câu thơ không vần, không dấu chấm, không dấu phẩy, không viết hoa đầu dòng.

Bài thơ thành công trong việc sử dụng thủ pháp nghệ thuật  của trường phái thơ tượng trưng siêu thực . Tác phẩm cũng là một minh chứng cho việc luôn luôn tìm hướng để cách tân thơ Việt của ông. Hình tượng nghệ sĩ  Lor-ca mang tầm vóc vĩ đại sẽ sống mãi trong lòng độc giả bao thế hệ.

Thanh Thảo là một trong những nhà thơ nổi tiếng, mở đầu cho phong cách thơ theo chủ nghĩa siêu thực, tượng trưng của văn học Việt Nam, dẫu rằng đọc thơ Thanh Thảo có những lúc khiến người ta phải băn khoăn, suy nghĩ về những sáng tạo và liên tưởng độc đáo, về những khoảng trống lờ mờ, về sự thay đổi cảm xúc nhanh chóng. Một trong những sáng tác ấn tượng và đại diện cho phong cách sáng tác của Thanh Thảo đó là bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca, xuất phát từ tấm lòng ngưỡng mộ vô cùng và sự tiếc thương sâu sắc cho một người nghệ sĩ tài hoa nhưng bạc mệnh Lor-ca, tác giả đã viết bài thơ bằng tất cả những cảm xúc suy tư, lòng ngưỡng mộ và tài năng của mình. Trong đó hình tượng người nghệ sĩ Lor-ca được xây dựng với vẻ đẹp kiêu hùng lãng mạn gắn liền với bi kịch cuộc đời thảm thương bằng những chi tiết sáng tạo, những hình ảnh siêu thực mang tính tượng trưng và trừu tượng sâu sắc.

Federico García Lorca một người chiến sĩ, nghệ sĩ đa tài, là vì sao sáng chói mãi tỏa sáng trên bầu trời văn học Tây Ban Nha và cả thế giới. Cuộc đời ông chỉ ngắn ngủi 38 năm, thế nhưng ông đã dành hết những năm tháng thanh xuân tươi đẹp để đấu tranh, trước là đấu tranh với nền văn học lỗi thời và bảo thủ của đất nước, sau là cuộc đấu tranh đầy cam go với chế độ phát xít độc tài Frăng-cô để giành lại độc lập và tự do cho nhân dân. Người nghệ sĩ ưu tú hội tụ đủ những vẻ đẹp tài hoa và kiêu hùng của một con người vĩ đại ấy thế nhưng cũng không tránh khỏi những bi kịch của người anh hùng mòn mỏi đấu tranh trong cô đơn, lạc lõng. Cái chết bi thảm của ông dưới tay bọn phát xít đã dấy lên làn sóng giận dữ của nhân dân trên toàn đất nước Tây Ban Nha và cả trên thế giới, từ đó thôi thúc phong trào cách mạng càng thêm sôi nổi và mạnh mẽ.

"những tiếng đàn bọt nước

Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt

li-la li-la li-la

đi lang thang về miền đơn độc

với vầng trăng chếnh choáng

trên yên ngựa mỏi mòn"

Trong bối cảnh đất nước Tây Ban Nha bị chế độ độc tài Frăng-cô thống trị, sự xuất hiện của Lor-ca chính là một điểm chấm phá khác biệt, ông đã dũng cảm đứng lên cầm cho riêng mình một ngọn cờ, đấu tranh với tất cả nhiệt huyết và tài năng của tuổi trẻ, để giành lại tự do độc lập cho đất nước. Diện mạo vĩ đại của người anh hùng được phác họa bằng những hình ảnh tượng trưng và siêu thực. Thông qua hình tượng tiếng đàn ghi ta "những tiếng đàn bọt nước", một hình ảnh có sự so sánh, liên tưởng khác lạ, nét đẹp tài hoa của người nghệ sĩ hiện lên thật trong trẻo và đầy sôi nổi, nhiệt huyết. Tuy nhiên hình ảnh "bọt nước" còn mang đến những liên tưởng về sự mỏng manh, nhanh chóng tan biến vào hư không, là điềm báo cho số phận thảm của người nghệ sĩ tài hoa bạc mệnh Lor-ca.

Hình tượng người anh hùng càng hiện lên sâu sắc thông qua chi tiết "áo choàng đỏ gắt", người ta thường liên tưởng về người nghệ sĩ đấu bò tót dũng cảm và mạnh mẽ với tấm áo choàng đỏ, tượng trưng cho nền văn hóa của đất nước Tây Ban Nha xinh đẹp. Ẩn ý của Thanh Thảo trong hình ảnh này chính là hình tượng nhân vật Lor-ca gắn bó với Tổ quốc, quê hương, chiến đấu hết mình vì sự nghiệp giải phóng dân tộc đầy kiêu hùng và mạnh mẽ. Nhưng rồi bi kịch của Lor-ca lại xuất phát từ chính sự lẻ loi, cô độc trong con đường đấu tranh của ông, có thể nói con đường mà ông đi là đoạn đường của thánh nhân, dường như ông nhận được rất nhiều sự ủng hộ, lòng ngưỡng mộ thế nhưng liệu có mấy ai có thể thấu hiểu và chia sẻ cùng người anh hùng. Ông luôn độc lai, độc vãng trong chính cuộc đời và sự nghiệp của mình, duy chỉ có cây đàn ghi-ta làm bạn, chính vì vậy trong suốt chặng đường đấu tranh dài đằng đẵng và mịt mờ ấy Lor-ca cũng có lúc cảm thấy chùn chân, mỏi gối, sự tự do của ông đôi lúc khiến ông thấy cô độc và lạc lõng vô cùng. Hình ảnh siêu thực "vầng trăng chếnh choáng" là những cảm nhận của Lor-ca về thế giới bằng đôi mắt mỏi mệt và chán chường, tất cả dường như cũng chao đảo và rệu rã như chính đôi chân của ông vậy.

"Tây Ban Nha

hát nghêu ngao

bỗng kinh hoàng

áo choàng bê bết đỏ

Lorca bị điệu về bãi bắn

chàng đi như người mộng du

tiếng ghi ta nâu

bầu trời cô gái ấy

tiếng ghi ta lá xanh biết mấy

tiếng ghi-ta tròn bọt nước vỡ tan

tiếng ghi ta ròng ròng

máu chảy"

Hình tượng người anh hùng nghệ sĩ còn hiện lên thật ám ảnh qua cái chết đầy bi thương, một lần nữa hình ảnh chiếc áo choàng lại xuất hiện thay cho người nghệ sĩ "áo choàng bê bết đỏ". Đó vừa là màu máu của người nghệ sĩ, vừa là màu đỏ đầy tự hào của nền văn hóa Tây Ban Nha, một ẩn dụ cho sự hy sinh vĩ đại của Lor-ca trong công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, giải phóng đất nước. Lor-ca không sợ chết, cái đau đớn của ông ấy là sự nuối tiếc về một giấc mơ, một sự nghiệp cách mạng chưa thành hiện thực, ông vẫn chưa thể đưa đất nước, đưa nhân dân thoát khỏi những gì đã già nua cũ kỹ, thoát khỏi chế độ độc tài phát xít, điều ấy khiến người nghệ sĩ day dứt và khó buông bỏ hơn cả.

Một lần nữa tiếng đàn lại hiện lên với những sắc thái khác nhau, mang theo mình cảm giác trừu tượng vô cùng, tiếng đàn cũng có màu sắc, đó là sáng tạo của Thanh Thảo trong việc gợi nhắc về vẻ đẹp tâm hồn của Lor-ca - một người yêu đàn tha thiết, màu "nâu" chính là sự suy tư, trầm lắng, màu "xanh" lại tượng trưng cho những khao khát về một cuộc sống tươi đẹp và tự do tự tại. "tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan/tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy" chính là bi kịch kinh hoàng của người nghệ sĩ tài hoa bạc mệnh, sự thanh cao, trong sáng cũng không thể chống lại cái tàn ác độc quyền của bọn phát xít hung hãn, nhưng dù Lor-ca có chết, thì tâm hồn ông vẫn mãi sống trong lòng người dân Tây Ban Nha như một vị thần bất tử.

"không ai chôn cất tiếng đàn

tiếng đàn như cỏ mọc hoang

giọt nước mắt vầng trăng

long lanh trong đáy giếng"

Thanh Thảo tiếp tục mang tiếng đàn sang một trạng thái khác "không ai chôn cất tiếng đàn/tiếng đàn như cỏ mọc hoang", gợi liên tưởng về cái chết thê thảm của Lor-ca, ông chết và không được chôn cất tử tế, lũ phản động đã đối đãi với ông một cách tệ bạc và dã man nhất. Hình ảnh siêu thực ấn tượng "giọt nước mắt vầng trăng/long lanh trong đáy giếng" chính là sáng tạo vô cùng độc đáo của Thanh Thảo trong việc nói giảm nói tránh về kết cục bi thảm của người nghệ sĩ tài hoa. Có lẽ rằng, nhiều độc giả sẽ khó mà hình dung ra hình ảnh này, bởi đó là cảnh tượng xác Lor-ca bị vứt vào một cái giếng hoang, cô độc và lạnh lẽo. Hình ảnh "giọt nước mắt vầng trăng" chính là sự xót thương mà tác giả dành cho Lor-ca, đồng thời thể hiện tầm vóc vĩ đại của người nghệ sĩ trong vũ trụ bao la, cái chết bi thảm của ông đến thiên nhiên cũng phải nhỏ lệ xót thương, trân trọng.

"đường chỉ tay đã đứt

dòng sông rộng vô cùng

Lor-ca bơi sang ngang

trên chiếc ghi ta màu bạc

chàng ném lá bùa cô gái di-gan

vào xoáy nước

chàng ném trái tim mình

vào lặng yên bất chợt

li-la li-la li-la..."

Khổ thơ cuối là sự tưởng tượng của tác giả về cuộc đời của Lor-ca ở một thế giới khác, có lẽ ở đó đã không còn những bất công, những ngang trái chôn vùi cuộc đời người sĩ. Lor-ca đã buông bỏ tất cả, tình yêu, chấp niệm để tiếp tục phiêu du cùng với cây đàn ghi ta của mình, tiếp tục những ước mơ đối với nền nghệ thuật mà ông am tường, quan trọng hơn cả là Lor-ca hoàn toàn có một cuộc đời tự do...

Đàn ghi ta của Lor-ca là một tác phẩm xuất sắc với phong cách nghệ thuật trừu tượng, siêu thực mới lạ của nhà thơ Thanh Thảo, mà qua đó hình tượng người anh hùng nghệ sĩ Lor-ca đã hiện lên với một diện mạo ấn tượng, sắc nét. Lor-ca chính là tiêu biểu cho hình tượng người anh hùng mạnh mẽ, dũng cảm dám đứng lên đấu tranh vì nhân dân, vì cải cách nền văn hóa của dân tộc, chỉ đáng tiếc ông phải nhận một cái chết quá bi thảm để lại trong lòng nhân dân Tây Ban Nha và những người mến mộ trên toàn thế giới nỗi tiếc nuối khôn nguôi, và Thanh Thảo chính là một trong số ấy.

Thanh Thảo là nhà thơ có tiếng nói riêng, phong cách nghệ thuật riêng thể hiện cái tôi cá nhân ấn tượng trong nền văn học Việt Nam. Những sáng tác của ông đem đến cái nhìn mới mẻ cho thơ ca hiện đại. Bài thơ “Đàn ghi-tar của Lor ca” trích “Khối vuông rubich” đã để lại sức chứa lớn trong lòng người đọc về hình tượng nhân vật Lorca – người nghệ sĩ vĩ đại của xứ sở Tây Ban Nha.

Lorca là cái tên quen thuộc đối với đất nước Tây Ban Nha, vì anh là biểu tượng của tự do, cho sự đấu tranh đòi hòa bình, đòi một cuộc sống bình yên cho nhân dân. Mặc dù bị sát hại nhưng Lorca mãi là biểu tượng mà nhân dân Tây Ban Nha tôn thờ.

Thanh Thảo đã mượn lời của người nghệ sĩ này làm lời đề từ cho bài thơ của mình có ẩn ý muốn gợi mở ra chiều dài thời gian và chiều sâu của không gian về người nghệ sĩ tài hoa này. Cả cuộc đời cống hiến, chiến đấu nhưng cuối cùng Lor ca lại chết thảm dưới chế độ phát xít tàn bạo. Với thể thơ tự do, không viết hoa đầu dòng, Thanh Thảo đã khiến người đọc tò mò về cách viết giàu sức gợi như thế này.

Những tiếng đàn bọt nước

Táy Ban Nha áo choàng đỏ gắt

Li la li la li la li la

Đi lang thang về miền đơn độc

Với vầng trăng chuếnh choáng

Trên yên ngựa mỏi mòn

Nhịp thơ nhẹ nhàng, dàn trải nhưng giàu sức gợi, sức tả khiến người đọc mường tượng đến đất nước xinh đẹp Tây Ban Nha với tiếng đàn ghi tar đắm say, những trận đấu bò tót hài hùng, những mảnh đất thảo nguyên mênh mông, lãng mạn. Tuy nhiên cụm từ “tiếng đàn bọt nước” dường như gợi lên sự mờ ảo, biến đổi khó lường, có thể vỡ tan ra bất cứ lúc nào không hay. Có một dự báo nào đó chẳng lành, đầy bất an ở dâu thơ này.

Tây Ban Nha là mảnh đất của những trận đấu bò tót độc đáo, đầy ấn tượng nhưng trong thơ Thanh Thảo, nó có còn giữ nguyên ý nghĩa đó nữa không. Chiến trường đấu bò tót có lẽ đã trở thành chiến trường chính trị ác liệt, nhiều đấu tranh, nhiều bon chen. Màu đỏ của áo choàng đã biến thành "đỏ gắt" phải chăng chính là chế độ độc quyền của chủ nghĩa phát xít đang hoành hành trên đất nước này.

Hình ảnh Lor ca trở nên nhỏ nhoi, mệt mỏi trong cuộc chiến nhiều bấp bênh này. Tiếng đàn vẫn cứ cất lên “li la li la li la li la” và người nghệ sĩ đó “lang thang”, “chuếnh choáng”, “mỏi mòn” với những gì đang diễn ra. Cuộc chiến giữa nghệ sĩ chân chính với chế độ độc tài trở nên căng thẳng hơn. Người chiến sĩ đơn độc ấy trở nên lẻ loi, cô độc, không một ai có thể biên cạnh.

Tây Ban Nha

Hát nghêu ngao

Bỗng kinh hoàng

Áo choàng bê bết đỏ

Lorca bị điệu về bãi bắn

Chàng đi như người mộng du

Những hình ảnh thơ gây ấn tượng mạnh, cứa sâu vào lòng người sự chua xót trước hình ảnh người nghệ sĩ tài ba nhưng bất hạnh. Dân tộc Tây Ban Nha “kinh hoàng” sững sốt khi hình ảnh Lorca bị điệu về bãi bắn một cách trắng trợn, đầy man rợ như vậy. Sự thật phũ phàng do chế độ phát xít mang lại đã khiến cho mọi người thất bất an. Từ “bỗng” ở đầu khổ thơ thứ hai chính là sự ngạc nhiên trước hình ảnh bi thương của nghệ sĩ Lorca.

Mặc dù bị “điệu” về bãi bắn một cách đầy đau đớn như vậy nhưng Lorca vẫn giữ được sự bình thản, dám chấp nhận của bản thân bằng phong thái “chàng đi như người mộng du”. Đây là trạng thái tâm hồn không nhận thức được, tâm hồn và thể xác dường như tách lìa khỏi nhau. Đó là một phong thái rất đáng trân trọng, rất đáng nâng niu và ngưỡng mộ. Ở những khổ thơ tiếp, nỗi tiếc thương cho cuộc đời nhiều chua xót ấy:

Tiếng ghi ta nâu

Bầu trời cô gái ấy

Tiếng ghi ta lá xanh biết mấy

Tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan

Tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy

“Tiếng ghi ta” được lặp đi lặp lại như dồn nén cảm xúc trong lòng người, hay là tiếng căm phẫn đầy xót xa. Tiếng đàn ghi ta gắn liền với những thứ bình dị, với thiên nhiên ấm áp, với một cô gái, với bầu trời màu xanh tươi mới. Có lẽ đó là những thứ mà con người Tây Ban Nha muốn vươn tới, muốn giành dược. Nhưng tiếng ghi ta rơi “vỡ” thành “bọt nước” đã như khẳng định thêm hiện thực đau lòng ấy.

Những đường khối, đường nét hiện rõ lên trang viết, cứa thêm vào lòng người cảm xúc nghẹn ngào, đau đớn. Một tiếng “Vỡ” cất lên đã tố cáo chế độ độc tài của phát xít, sự căm phẫn và muốn bóp nghẹt của những người đang chịu sự áp bức. Nỗi đau ấy tạo thành dòng máu chảy âm ỉ trong tim tê tái. Thanh Thảo với sự tài hoa của mình đã làm sống dậy một không gian sống đầy bất tử:

Không ai chôn cất tiếng đàn

Tiếng đàn như cỏ mọc hoang

Giọt nước mắt vầng trăng

Long lanh trong đáy giếng

Người đọc nên hiểu ý nghĩa của câu thơ thứ nhất như thế nào, có lẽ không một ai có thể “chôn cất tiếng đàn” của Lorca được, bởi vì nó như “cỏ mọc hoang” tràn lan, khiến cho người ta mê mải và đắm say, không thể buông lơi ra được. Cái Lorca để lại cho người đời chính là âm nhạc, chính là sự cao quý của tâm hồn, của những hi sinh và cống hiến. Phép so sánh trong câu thơ đã khiến cho Lorca trở thành một biểu tượng vĩ đại nhất.

Tiếng đàn của Lorca trở nên bất tử, một vẻ đẹp còn ý nghĩa cho đến những ngày sau. Ở khổ thơ cuối, xuất hiện thêm chiêm nghiệm, suy nghĩ của Thanh Thảo về nghệ thuật và cuộc đời cũng như sự giải thoát:

Đường chỉ tay đã đứt

Dòng sông rộng vô cùng

Lor ca bơi sang ngang

Trên chiếc ghita màu bạc

Chàng ném lá bùa cô gái Digan

Vào xoáy nước

Chàng ném trái tim mình vào lặng yên bất chợt.

Khi "đường chỉ tay đã hết” thì coi như sinh mệnh của mình đã chấm dứt. Lorca đã lường trước được cái chết, ý thức được những điều mà mình làm rũ bỏ hiện thực, rũ bỏ cuộc sống nhiều đau thương để rơi vào “lặng yên bất chợt”. Có lẽ đây chính là sự giải thoát mà Lorca đã chọn cho mình, cũng như sự giải thoát khỏi chế độ phát xít độc tài.

Như vậy “Đàn ghi tar của Lorca” thực sự là bài thơ giàu sức ám ảnh khi tái hiện lại cuộc đời bi tráng của người nghệ sĩ Tây Ban Nha dành cho nghệ thuật, cho cuộc đời, cho sự bình yên của đất nước.