Nội dung chính

Văn bản giới thiệu về nghệ thuật múa rối nước và việc bảo tồn, phát triển loại hình này.

Trước khi đọc

Câu 1 (trang 137 SGK Ngữ Văn 10, tập 1)

Đề bài: Khi nghe cụm từ “con rối”, điều đầu tiên bạn nghĩ tới là gì? Vì sao như vậy?

Phương pháp giải:

     Liên hệ với thực tế, em đã được nghe cụm từ “con rối” trong những hoàn cảnh nào và cụm từ này thường được dùng để chỉ những trường hợp như thế nào.

Lời giải chi tiết:

     Khi nghe cụm từ “con rối”, điều đầu tiên em nghĩ tới là những người không có chính kiến, không biết suy nghĩ, bị người khác đứng sâu giật dây, điều khiển và chỉ làm việc theo sự sắp xếp của người khác, thực chất trong tay không có quyền hạn hay hiểu biết gì.

Câu 2 (trang 137 SGK Ngữ Văn 10, tập 1)

Đề bài: Bạn đã có những hiểu biết gì về rối nước? Hãy nêu những điều bạn còn thắc mắc và muốn tìm hiểu sâu thêm về loại hình nghệ thuật này

Phương pháp giải:

     Liên hệ với thực tế và bản thân để trả lời

Lời giải chi tiết:

     Em được biết múa rối nước là loại hình nghệ thuật dân gian, các nghệ nhân sẽ ở phía sau cánh gà để điều khiển các con rối trên sân khấu và chúng đều được thả nổi trên mặt nước

     Em thắc mắc làm sao người nghệ nhân có thể điều khiển được con rối từ phía sau cánh gà.

Trong khi đọc

Câu 1 (trang 137 SGK Ngữ Văn 10, tập 1)

Đề bài: Đoạn chữ in đậm này là sa-pô của văn bản. Hãy nhớ lại các chức năng thông thường của một sa-pô.

Phương pháp giải:

     Dựa vào các kiến thức đã học khi viết một văn bản thuyết minh, một văn bản thông tin hay một bài báo để nhớ lại kiến thức về sa-pô

Lời giải chi tiết:

Các chức năng của phần sa-pô trong văn bản là:

- Hoàn thiện tít (title), bằng cách nói rõ chủ đề bài viết và góc độ mà bạn lựa chọn, giúp độc giả hình dung bài viết sẽ nói gì.

- Tóm tắt thông tin, đưa ra thông tin chủ yếu của bài viết.

- Giải thích bài viết, chỉ ra tại sao tác giả chọn viết về sự kiện hay hiện tượng này

- Nêu rõ hoàn cảnh, bài viết ra đời

- Thông báo bố cục, phát triển thông điệp cốt lõi của bài viết mà trong tít đã nhắc đến. Điều này rất cần thiết với những độc giả đọc nhanh, bởi cách này rõ ràng.

Câu 2 (trang 137 SGK Ngữ Văn 10, tập 1)

Đề bài: Trò rối nước ở Việt Nam ra đời từ bao giờ?

Phương pháp giải:

     Đọc kĩ đoạn văn trang 137

Lời giải chi tiết:

     Trò múa rối nước ở Việt Nam không có thời gian ra đời chính xác. Tương truyền, múa rối nước được hình thành từ thế kỉ XI – XII.

Câu 3 (trang 138 SGK Ngữ Văn 10, tập 1)

Đề bài: Không gian biểu diễn đặc trưng của múa rối nước

Phương pháp giải:

Đọc kĩ đoạn văn đầu trang 138

Lời giải chi tiết:

- Múa rối nước trước kia được biểu diễn trên thủy đình, dựng trên mặt ao làng với lối kiến trúc mái chùa cong cùng mành tre, cờ phướn, võng lọng, cổng hàng mã,…

- Ngày nay, thủy đình được dựng ngay trong các nhà hát và trong các khu du lịch sinh thái, sân khấu là hồ nhân tạo

Câu 4 (trang 138 SGK Ngữ Văn 10, tập 1)

Đề bài: Trong trò rối nước, con rối đã được chế tác và điều khiển như thế nào?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ đoạn văn thứ hai trang 138

Lời giải chi tiết:

- Chế tác: những con rối được đẽo gọt từ gỗ sung, tạo hình ngộ nghĩnh

- Điều khiển: người điều khiển sử dụng hệ thống sào kết hợp với dây được gắn ở phần thân dưới để điều khiển con rối

Câu 5 (trang 138 SGK Ngữ Văn 10, tập 1)

Đề bài: Việc bảo tồn, phát triển rối nước có điểm gì chung với bảo tồn, phát triển các loại hình nghệ thuật cổ truyền khác của dân tộc?

Phương pháp giải:

Liên hệ thực tế

Lời giải chi tiết:

     Việc bảo tồn, phát triển rối nước với bảo tồn, phát triển các loại hình nghệ thuật cổ truyền khác của dân tộc đều có điểm chung là đang gặp khó khăn trong việc đến với khán giả vì hiện nay có rất nhiều loại hình nghệ thuật mới ra đời, du nhập từ nước ngoài như Kpop, hiphop,… hấp dẫn hơn, thu hút và bắt mắt hơn. Rõ ràng, đứng trong bối cảnh của xã hội hiện đại, múa rối nước không thể cạnh tranh với những bộ môn đó.

Trả lời câu hỏi

Câu 1 (trang 139 SGK Ngữ Văn 10, tập một)

Đề bài: Tóm tắt những thông tin chính của văn bản.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản, chú ý các thông tin chính về loại hình nghệ thuật múa rối nước

Lời giải chi tiết:

Văn bản nói về nghệ thuật múa rối nước cổ truyền với những thông tin chính sau:

- Múa rối nước được hình thành cách đây rất lâu, từ thế kỉ XI - XII

- Múa rối nước thường được biểu diễn trong hội làng, lễ Tết, sau này là các sân khấu, nhà hát

- Tạo hình và kĩ thuật biểu diễn của nghệ thuật múa rối nước, dù đã có sự thay đổi về không gian biểu diễn nhưng các nghệ nhân vẫn đang cố gắng truyền tải nét truyền thống tới khán giả

- Sự khác nhau về hai loại hình rối nước và rối cạn

- Múa rối nước trong bối cảnh xã hội hiện đại 4.0

Câu 2 (trang 139 SGK Ngữ Văn 10, tập một)

Đề bài: Tìm trong văn bản những thông tin cho phép khẳng định múa rối nước là “môn nghệ thuật thấm đẫm tinh thần Việt”.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ văn bản, chú ý những đoạn tác giả nói về đặc trưng của múa rối nước

- Liên hệ những đặc trưng của bộ môn này với văn hóa Việt để khẳng định tính văn hóa của nó

Lời giải chi tiết:

Những thông tin cho phép khẳng định múa rối nước là “môn nghệ thuật thấm đẫm tinh thần Việt” là:

- Múa rối nước bắt đầu nảy mầm, len lỏi trong long các xóm làng chiêm trũng rồi lớn dần lên giữa những sinh hoạt nhỏ bé đời thường

- Theo thời gian, múa rối nước ngày càng trở nên phổ biến và hoàn thiện thông qua những đúc kết của nhiều thế hệ

- Nơi biểu diễn múa rối nước là nhà rối (thủy đình) với lối kiến trúc mái chùa cong cong mành tre, cờ phướn, võng lọng, cổng hàng mã,…

- Những con rối được đẽo gọt từ gỗ sung, được tao hình ngộ nghĩnh với màu sắc rực rỡ, tươi vui và dân dã

- Rối nước cần tiếng đàn, tiếng hát, tiếng trống mõ, tiếng kèn sáo và cả những tiếng pháo phụ trợ để thật tròn vai

Câu 3 (trang 139 SGK Ngữ Văn 10, tập một)

Đề bài: Nêu đặc điểm của cách triển khai thông tin trong văn bản. Hãy phân tích mức độ thuyết phục của cách triển khai ấy.

Phương pháp giải:

- Dựa vào nội dung các thông tin trong từng phần của văn bản để tìm ra cách triển khai của tác giả

- Xem xét mức độ nhận biết, dễ hiểu của cách triển khai ấy đối với người đọc để kết luận chúng có thuyết phục hay không

Lời giải chi tiết:

Thông tin trong văn bản được triển khai theo từng yếu tố của nghệ thuật múa rối nước tạo thành một chuỗi liên tục giúp người đọc hiểu và nắm được thông tin về bộ môn nghệ thuật này, gồm các thông tin:

- Nguồn gốc

- Không gian và thời gian biểu diễn

- Tạo hình và kĩ thuật biểu diễn

- Các loại hình múa rối: múa rối nước và múa rối cạn

- Những khó khăn và thách thức của nghệ thuật múa rối nước trong bối cảnh xã hội 4.0 hiện đại

     Cách triển khai này giúp người đọc dễ dàng nhận biết và nắm được các thông tin của loại hình nghệ thuật múa rối nước, vừa rõ ràng vừa mạch lạc nên có sức thuyết phục cao đối với người đọc.

Câu 4 (trang 139 SGK Ngữ Văn 10, tập một)

Đề bài: Nêu nhận xét về phần sa-pô của văn bản, từ đó rút ra cách viết sa-pô cho một văn bản thông tin nói chung.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần sa-pô ở đầu văn bản, chú ý cách viết và văn phong, ngôn từ của nó

- Suy nghĩ về tác dụng của phần sa-pô với văn bản để rút ra cách viết sa-pô

Lời giải chi tiết:

     Phần sa-pô của văn bản được viết thành một đoạn văn riêng biệt, trình bày ngay đầu tiên và khác phông chữ với văn bản, có nội dung tóm tắt lại những thông tin chính của nghệ thuật múa rối nước.

     Cách viết sa-pô đối với một văn bản thông tin nói chung là:

- Phần sa-pô phải được trình bày ở đầu văn bản

- Về nội dung, phần sa-pô phải bao quát và tóm tắt được nội dung của toàn văn bản

Câu 5 (trang 139 SGK Ngữ Văn 10, tập một)

Đề bài: Nếu được phép bổ sung vào văn bản những thông tin về các câu chuyện được kể trên sân khấu rối nước, bạn có thể nói điều gì?

Phương pháp giải:

- Xem lại lý thuyết về nghệ thuật múa rối nước

- Tìm hiểu những câu chuyện về sân khấu múa rối nước và dựa vào đặc điểm của loại hình nghệ thuật này để suy nghĩ xem câu chuyện nào phù hợp để bổ sung vào văn bản

Lời giải chi tiết:

Nếu được phép bổ sung vào văn bản những thông tin về các câu chuyện được kể trên sân khấu rối nước, em có thể bổ sung những vở múa rối nước nổi tiếng như Bật cờ, Múa rồng, Em bé chăn trâu, Cày cấy, Cậu ếch, Bắt vịt, Đánh cá, Vinh quy bái tổ, Múa sư tử, Múa phượng, Lê Lợi trả gươm, Nhi đồng vui chơi, Đua thuyền,… và một số nhà hát múa rối hiện nay như Nhà hát múa rối Thăng Long, Nhà hát múa rối Trung ương, Nhà múa rối nước Rồng Vàng,…

Câu 6 (trang 139 SGK Ngữ Văn 10, tập một)

Đề bài: Từ văn bản được học, hãy nêu cảm xúc, suy nghĩ của bạn về rối nước nói riêng và nghệ thuật cổ truyền của dân tộc nói chung.

Phương pháp giải:

      Học sinh liên hệ bản thân và nêu cảm nhận của cá nhân mình

Lời giải chi tiết:

Văn bản cho em những cảm nhận tốt đẹp và mới mẻ về múa rối nước. Em cảm nhận được múa rối nước là loại hình nghệ thuật cổ truyền và lâu đời của dân tộc ta, mang nhiều những nét đặc trưng và thể hiện văn hóa của người Việt. Tuy nhiên, em cũng cảm thấy hơi buồn vì bộ môn này hiện nay không còn được chào đón như trước và đang gặp những khó khăn khi tiếp cận khán giả hiện đại, em mong mọi người và những nghệ nhân múa rối nước sẽ cố gắng bảo tồn và duy trì loại hình nghệ thuật đậm đà bản sắc này của Việt Nam.

Kết nối đọc - viết

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) về chủ đề: Múa rối nước – món quà kì diệu từ đồng ruộng Việt Nam.

Phương pháp giải:

Dựa vào những cảm nhận của bản thân về múa rối nước qua bài học và liên hệ với thực tế

Lời giải chi tiết:

 Chắc hẳn trong mỗi chúng ta ai cũng đã từng nghe về bộ môn múa rối nước, đây là loại hình nghệ thuật được xem là món quà kì diệu từ đồng ruộng của làng quê Việt Nam. Bộ môn này hình thành từ thời xa xửa xa xưa, gắn với nếp sống, nếp sinh hoạt và cách cảm cách nghĩ của con người Việt Nam. Chúng được hình thành từ những người nghệ nhân chân chất, từ ao làng, mái đình, mái chùa cổ kính, đến cả những nguyên liệu để làm ra con rối cũng từ gỗ sung, những thứ dân dã và gần gũi với làng quê Việt Nam. Bước ra từ đồng ruộng, thôn quê, với những gì thân thuộc nhất với con người Việt Nam, ngày nay, múa rối nước đã đi vào thành phố, vào nhà hát, trung ương,… nhưng vẫn giữ được những nét đặc trưng ở nơi mà nó ra đời, vẫn là bộ môn nghệ thuật đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc.

* Trước khi đọc

Câu hỏi 1 (trang 137 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): 

- HS tự trả lời

Câu hỏi 2 (trang 137 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): 

- HS tự trả lời

* Đọc văn bản

Gợi ý trả lời câu hỏi trong bài đọc: 

• Đoạn chữ in đậm này là sa-pô của văn bản. Hãy nhớ lại các chức năng thông thường của một sa-pô

- Các chức năng của sa-pô:

+ Hoàn thiện tiêu đề 

+ Tóm tắt nội dung

+ Chứng minh tính thời sự

+ Nêu rõ hoàn cảnh

+ Thông báo bố cục

+ Thu hút người đọc

• Trò rối nước ở Việt Nam ra đời từ bao giờ?

- Tương truyền, múa tối nước được hình thành từ thế kỉ XI – XII

• Không gian biểu diễn đặc trưng của múa rối nước.

- Nhà rối (thủy đình) trên mặt ao làng với lối kiến trúc mái chùa cong cong mành tre, cờ phướn, võng lọng, cổng hàng mã,... tạo nên một sân khấu sinh động. 

- Ngày nay, thủy định được dựng ngay trong các nhà hát và trong các khu du lịch sinh thái,… với sân khấu là hồ nhân tạo.

• Trong trò rối nước, con rối đã được chế tác và điều khiển như thế nào?

- Người điều khiển sử dụng hệ thống sào kết hợp với dây để điều khiển con rối, đứng sau bức mành (buồng trò)

- Lối điều khiển đòi hỏi kĩ năng thuần thục, làm sao nhịp nhàng với lời thoại, âm nhạc, lột tả được thần thái nhân vật.

- Phần thân con rối nổi trên mặt nước, phần chân chìm dưới nước để giữ thăng bằng và lắp bộ điều khiển

- Những con rối được đẽo gọt từ gỗ sung, tạo hình ngộ nghĩnh màu sắc rực rỡ, vui tươi, dân dã

• Việc bảo tồn, phát triển rối nước có điểm gì chung với bảo tồn, phát triển các loại hình nghệ thuật cố truyền khác của dân tộc

- Duy trì bằng cách sinh hoạt biểu diễn hội hè ở các làng xã và khắp cả nước

- Tuy nhiên phát triển không chỉ là nhân rộng địa điểm, tăng số lượng suất diễn mà còn là sự tìm tòi, sáng tạo để đào sâu và phát huy những giá trị vốn có của nghệ thuật múa rối.

* Sau khi đọc

Nội dung chính: 

Văn bản giới thiệu về nghệ thuật múa rối nước và sự phát triển đến nay của loại hình nghệ thuật này.

Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc: 

Câu 1 (trang 139 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): 

- Rối nước tương truyền được hình thành từ thế kỉ XI – XII. Múa rối nước thường biểu diễn vào những dịp hội hè trong lãng xã và sau này trở thành loại hình nghệ thuật lớn.

- Không gian biểu diễn đặc trưng của múa rối nước: Nhà rối (thủy đình) trên mặt ao làng với lối kiến trúc mái chùa cong cong mành tre, cờ phướn, võng lọng, cổng hàng mã,... tạo nên một sân khấu sinh động.  Ngày nay, thủy định được dựng ngay trong các nhà hát và trong các khu du lịch sinh thái, … với sân khấu là hồ nhân tạo.

- Trong trò rối nước người điều khiển sử dụng hệ thống sào kết hợp với dây để điều khiển con rối, đứng sau bức mành (buồng trò). Lối điều khiển đòi hỏi kĩ năng thuần thục, làm sao nhịp nhàng với lời thoại, âm nhạc, lột tả được thần thái nhân vật.

- Để phát triển và duy trì nghệ thuật múa rối nước thì không chỉ là nhân rộng địa điểm, tăng số lượng suất diễn mà còn là sự tìm tòi, sáng tạo để đào sâu và phát huy những giá trị vốn có của nghệ thuật múa rối.

Câu 2 (trang 139 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): 

- Sự hình thành: Múa rối nước vốn thường được biểu diễn trong các buổi hội làng hay các dịp lễ tết, khi bà con đã thu xếp xong việc đồng áng để cùng ra đình góp vui

- Không gian, chất liệu biểu diễn: 

+ Để diễn được trò rối nước, người ta phải dựng lên nhà rối trên mặt ao làng với lối kiến trúc mái chùa cong cong cùng mành tre, cờ phướn, võng lõng, cổng hàng mã, ...

+ Âm thanh và ánh sáng: cần tiếng đàn, tiếng hát, tiếng trống mõ, tiếng kèn sáo và cả những tiếng pháo phụ trợ để thật tròn vai.

Câu 3 (trang 139 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): 

- Cách triển khai thông tin văn bản theo trình tự: nguồn gốc, đặc điểm không gian, cách biểu diễn, cách chế tạo rối nước và sự duy trì phát triển của loại hình nghệ thuật.

- Mỗi phần được chia thành các luận điểm rõ ràng, có sự so sánh giữa quá khứ và hiện tại, lập luận có logic và có tính xác thực.

Câu 4 (trang 139 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): 

- Sa-pô giúp hoàn thiện tiêu đề bằng cách nói rõ chủ đề bài viết và góc độ mà bạn lựa chọn xử lý giúp độc giả hình dung bài báo nói gì và thu hút người đọc bởi những từ khóa

-> Sapo có tính khơi gợi: Sapô ở đây đưa ra ý tưởng chung của bài báo, góc độ và giọng điệu của bài viết 

- Cách viết sa-pô: Đoạn Sapo này có thể được viết bởi 1 hoặc nhiều câu văn hoàn chỉnh khác nhau. Những câu văn này có thể ngắn, có thể dài nhưng nó phải mang tính khái quát để người đọc hiểu được nội dung phần thông tin mà bạn cung cấp phía dưới. Có thể dùng những từ ngữ gợi mở, từ khóa để gây sự chú ý và hấp dẫn cho người đọc.

Câu 5 (trang 139 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): 

- Múa rối nước là những bức tranh phản ánh chân thực về cuộc sống của những người nông dân trong sinh hoạt đời thường, từ đó, chúng ta nhận thức được mối quan hệ giữa con người với con người, giữa con người với thế giới thiên nhiên, hiểu được lao động, sinh hoạt, khát vọng và ước mơ về cuộc sống ấm no, hạnh phúc của người nông dân vùng châu thổ sông Hồng trong tiến trình phát triển của lịch sử. Thường các tiết mục rối nước kể về những sự tích dân gian hoặc cuộc sống hàng ngày của người dân Việt Nam.

Câu 6 (trang 139 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): 

Nghệ thuật dân gian đóng vai trò quan trọng và là linh hồn của nền văn hóa của cả một dân tộc. Việt Nam cũng vậy. Nghệ thuật dân gian mỗi vùng miền sẽ có 1 sắc thái khác nhau và mang giá trị nhân văn, thẩm mĩ riêng. Tuy nhiên thời đại 4.0 phát triên đồng nghĩa với việc khán giả dần ít được tiếp xúc với các loại hình dân gian truyền thống của Việt Nam. Mặc dù không còn ưa chuộng như trước đây, nhưng giá trị của các loại hình nghệ thuật mang lại là vô giá, nó không chỉ là nét đẹp riêng của dân tộc mà còn lưu giữ và phản ánh chân thực nhất đời sống văn hóa của người Việt xưa. Các loại hình nghệ thuật dân gian Việt Nam trên đều là những di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo tồn và phát triển. 

* Kết nối đọc – viết

Câu hỏi (trang 139 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) về chủ đề: Múa rối nước – món quà kì diệu từ đồng ruộng Việt Nam.

Đoạn văn tham khảo:

Múa rối nước là một thể loại của loại hình sân khấu Việt Nam. Được sinh ra từ nền văn hóa nông nghiệp lúa nước của nông dân vùng châu thổ sông Hồng, nó mang đậm tính văn hóa phương Đông và Đông Nam Á. Từ “trò chơi” mang yếu tố diễn cướng dân gian, múa rối nước trở thành môn nghệ thuật truyền thống mang đậm sắc thái, tâm hông của người Việt, mang giá trị phản ánh sinh động, chân thực về đời sống văn hóa của người nông dân, nông thôn vùng châu thổ sông Hồng. Trong tâm thức người Việt, nước mang trong mình sức mạnh siêu linh, thành một thế lực phải tôn thờ, các tập quán sinh sống của đời sống nông nghiệp xung quanh luôn phải có ao làng. Cơ sở hình thành của múa rối nước còn có quan hệ mật thiết với nền nông nghiệp lúa nước. Đặc điểm đất tự nhiên với khí hậu quyết định phương thức sản xuất nông nghiệp lúc nước của cư dân người Việt, là tiền đề cho việc hình thành quần cư làng xã. Đất tự nhiên và cư dân châu thổ sông Hồng tác động lẫn nhau tạo thành mối quạn hệ hài hòa. Cây lúa đã tạo nên phương thức ứng xử của người Việt với đất: quý đất, tôn thờ đất và tạo ra văn hóa làng xã. Đây chính là món quà kì diệu từ đồng ruộng lúa nước Việt Nam – múa rối nước.

* Trước khi đọc

Câu 1 (trang 137 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): Khi nghe cụm từ “con rối”, điều đầu tiên bạn nghĩ tới là gì? Vì sao như vậy?

Trả lời:

- Khi nghe cụm từ “con rối”, điều đầu tiên em nghĩ tới là những con rối được người nghệ nhân điều khiển trong múa rối nước.

Câu 2 (trang 137 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): Bạn đã có những hiểu biết gì về rối nước? Hãy nêu những điều bạn còn thắc mắc và muốn tìm hiểu sâu thêm về loại hình nghệ thuật này.

Trả lời:

- Em được biết múa rối nước là loại hình nghệ thuật dân gian, các nghệ nhân sẽ ở phía sau cánh gà để điều khiển các con rối trên sân khấu và chúng đều được thả nổi trên mặt nước.

- Em thắc mắc làm sao người nghệ nhân có thể điều khiển được con rối từ phía sau cánh gà.

* Đọc văn bản

• Đoạn chữ in đậm này là sa-pô của văn bản. Hãy nhớ lại các chức năng thông thường của một sa-pô.

Các chức năng của phần sa-pô trong văn bản là:

- Nói rõ chủ đề bài viết và góc độ tác giả lựa chọn, giúp độc giả dễ dàng hình dung nội dung bài viết.

- Tóm tắt thông tin, đưa ra thông tin chủ yếu của bài viết.

- Giải thích bài viết, chỉ ra tại sao tác giả chọn viết về sự kiện hay hiện tượng này

- Nêu rõ hoàn cảnh, bài viết ra đời

- Thông báo bố cục, phát triển thông điệp cốt lõi của bài viết mà trong tít đã nhắc đến. Điều này rất cần thiết với những độc giả đọc nhanh, bởi cách này rõ ràng.

• Trò rối nước ở Việt Nam ra đời từ bao giờ?

- Trò múa rối nước ở Việt Nam tương truyền được hình thành từ thế kỉ XI – XII.

• Không gian biểu diễn đặc trưng của múa rối nước?

- Múa rối nước trước kia được biểu diễn trên thủy đình, dựng trên mặt ao làng với lối kiến trúc mái chùa cong cùng mành tre, cờ phướn, võng lọng, cổng hàng mã,…

- Ngày nay, thủy đình được dựng ngay trong các nhà hát và trong các khu du lịch sinh thái, sân khấu là hồ nhân tạo.

• Trong trò rối nước, con rối đã được chế tác và điều khiển như thế nào?

- Chế tác: những con rối được đẽo gọt từ gỗ sung, tạo hình ngộ nghĩnh.

- Điều khiển: người điều khiển sử dụng hệ thống sào kết hợp với dây được gắn ở phần thân dưới để điều khiển con rối, người điều khiển sẽ đứng sau cánh gà để điều khiển con rối.

• Việc bảo tồn, phát triển rối nước có điểm gì chung với bảo tồn, phát triển các loại hình nghệ thuật cổ truyền khác của dân tộc?

- Việc bảo tồn và phát triển rối nước với việc bảo tồn và phát triển các loại hình cổ truyền khác của dân tộc đều đang gặp khó khăn trong vấn đề tiếp cận đối tượng giới trẻ.

* Sau khi đọc

Nội dung chính: Múa rối nước hiện đại soi bóng tiền nhân

Văn bản cung cấp những thông tin về nghệ thuật múa rối nước truyền thống: thời gian hình thành và phát triển, không gian và thời gian biểu diễn, tạo hình và kĩ thuật biểu diễn,… Qua đây, tác giả truyền tải mong muốn gìn giữ và phát triển môn nghệ thuật độc đáo cũng như đậm đà bản sắc dân tộc này.

Câu 1 (trang 139 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): Tóm tắt những thông tin chính của văn bản.

Trả lời:

Văn bản nói về nghệ thuật múa rối nước cổ truyền với những thông tin chính sau:

- Múa rối nước được hình thành cách đây rất lâu, từ thế kỉ XI – XII.

- Múa rối nước thường được biểu diễn trong hội làng, lễ Tết, sau này là các sân khấu, nhà hát.

- Dù đã có sự thay đổi về không gian biểu diễn, tạo hình và kĩ thuật biểu diễn nhưng các nghệ nhân vẫn đang cố gắng truyền tải nét truyền thống của môn nghệ thuật này đến khán giả.

- Sự khác nhau về hai loại hình rối nước và rối cạn.

- Múa rối nước trong bối cảnh xã hội hiện đại 4.0.

Câu 2 (trang 139 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): Tìm trong văn bản những thông tin cho phép khẳng định múa rối nước là “môn nghệ thuật thấm đẫm tinh thần Việt”.

Trả lời:

Những thông tin cho phép khẳng định múa rối nước là “môn nghệ thuật thấm đẫm tinh thần Việt” là:

- Múa rối nước bắt đầu nảy mầm, len lỏi trong long các xóm làng chiêm trũng rồi lớn dần lên giữa những sinh hoạt nhỏ bé đời thường.

- Theo thời gian, múa rối nước ngày càng trở nên phổ biến và hoàn thiện thông qua những đúc kết của nhiều thế hệ.

- Nơi biểu diễn múa rối nước là nhà rối (thủy đình) với lối kiến trúc mái chùa cong cong mành tre, cờ phướn, võng lọng, cổng hàng mã,…

- Những con rối được đẽo gọt từ gỗ sung, được tao hình ngộ nghĩnh với màu sắc rực rỡ, tươi vui và dân dã.

- Rối nước cần tiếng đàn, tiếng hát, tiếng trống mõ, tiếng kèn sáo và cả những tiếng pháo phụ trợ để thật tròn vai.

Câu 3 (trang 139 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): Nêu đặc điểm của cách triển khai thông tin trong văn bản. Hãy phân tích mức độ thuyết phục của cách triển khai ấy.

Trả lời:

Thông tin trong văn bản được triển khai theo từng yếu tố của nghệ thuật múa rối nước tạo thành một chuỗi liên tục giúp người đọc hiểu và nắm được thông tin về bộ môn nghệ thuật này, gồm các thông tin:

- Nguồn gốc.

- Không gian và thời gian biểu diễn.

- Tạo hình và kĩ thuật biểu diễn.

- Các loại hình múa rối: múa rối nước và múa rối cạn.

- Những khó khăn và thách thức của nghệ thuật múa rối nước trong bối cảnh xã hội 4.0 hiện đại.

→ Cách triển khai rõ ràng mạch lạc, giúp người đọc dễ nhận viết và nắm được thông tin.

Câu 4 (trang 139 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): Nêu nhận xét về phần sa-pô của văn bản, từ đó rút ra cách viết sa-pô cho một văn bản thông tin nói chung.

Trả lời:

Phần sa-pô của văn bản được viết thành một đoạn văn riêng biệt, trình bày ngay đầu tiên và khác phông chữ với văn bản, có nội dung tóm tắt lại những thông tin chính của nghệ thuật múa rối nước.

Cách viết sa-pô đối với một văn bản thông tin nói chung là:

- Phần sa-pô phải được trình bày ở đầu văn bản.

- Về nội dung, phần sa-pô phải bao quát và tóm tắt được nội dung của toàn văn bản.

Câu 5 (trang 139 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): Nếu được phép bổ sung vào văn bản những thông tin về các câu chuyện được kể trên sân khấu rối nước, bạn có thể nói điều gì?

Trả lời:

- Nếu được phép bổ sung vào văn bản những thông tin về các câu chuyện được kể trên sân khấu rối nước, em có thể bổ sung những vở múa rối nước nổi tiếng như Bật cờ, Múa rồng, Em bé chăn trâu, Cày cấy, Cậu ếch, Bắt vịt, Đánh cá, Vinh quy bái tổ,… 

Câu 6 (trang 139 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): Từ văn bản được học, hãy nêu cảm xúc, suy nghĩ của bạn về rối nước nói riêng và nghệ thuật cổ truyền của dân tộc nói chung.

Trả lời:

- Văn bản cho em những cảm nhận tốt đẹp và mới mẻ về múa rối nước. Em cảm nhận được múa rối nước là loại hình nghệ thuật cổ truyền và lâu đời của dân tộc ta, mang nhiều những nét đặc trưng và thể hiện văn hóa của người Việt.

- Tuy nhiên, em cũng cảm thấy tiếc nuối vì bộ môn này hiện nay không còn được chào đón như trước và đang gặp những khó khăn khi tiếp cận khán giả hiện đại, em mong mọi người và những nghệ nhân múa rối nước sẽ cố gắng bảo tồn và duy trì loại hình nghệ thuật đậm đà bản sắc này của Việt Nam.

* Kết nối đọc – viết

Bài tập (trang 139 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1): Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) về chủ đề: Múa rối nước – món quà kì diệu từ đồng ruộng Việt Nam.

Đoạn văn tham khảo

Múa rối nước là loại hình nghệ thuật đặc sắc của văn hóa lúa nước, là món quà kì diệu từ đồng ruộng Việt Nam, ra đời hầu như cùng lúc với sự hình thành của nền văn hóa Đại Việt. Do tính đặc sắc, nên từ nghệ thuật mang yếu tố dân gian, múa rối nước đã nhanh chóng trở thành nghệ thuật truyền thống có thể sáng ngang cùng tuồng, chèo. Sân khấu của múa rối nước được xem là “độc nhất vô nhị”. Để có được một buổi biểu diễn hoàn chỉnh, nghệ thuật múa rối nước phải tập trung trí tuệ tài ba của nhiều nghệ nhân, có nghệ nhân chuyên sáng tác tích trò, có nghệ nhân chuyên tạc quân rối, nghệ nhân chuyên chế tạo máy điều khiển và nghệ nhân điều khiển quân rối trên sàn diễn ăn khớp nhịp nhàng với lời ca, tiếng nói của nghệ nhân hát xướng. Mỗi công việc đòi hỏi tài năng cũng như sự đam mê và tâm huyết của mỗi cá nhân cùng sự thống nhất, đồng lòng của tập thể các nghệ nhân làm nghệ thuật rối nước. Âm nhạc trong múa rối nước thường có vai trò chủ đạo và khá nhộn nhịp với lời ca, tiếng trống, mò, tù và, chen tiếng, pháo thăng thiên, pháo mở cờ từ dưới nước lên, trong ánh sáng lung linh và màn khói huyền ảo... Âm nhạc trong rối nước thường sử dụng các làn điệu chèo hoặc dân ca đồng bằng Bắc bộ. Trong những năm qua, nghệ thuật rối nước của Việt Nam đã và đang được bảo vệ và phát triển tương xứng với tầm vóc của nó trong di sản văn hóa dân tộc. Nhiều đoàn nghệ thuật múa rối nước của Việt Nam đã tham dự một số liên hoan múa rối quốc tế, giành được nhiều giải thưởng cao và đã gây được sự chú ý của khán giả nhiều nước trên thế giới. Múa rối nước đã trở thành niềm tự hào của quốc gia, là niềm kiêu hãnh của Việt Nam trên trường quốc tế.

Trước khi đọc bài Múa rối nước hiện đại soi bóng tiền nhân

Câu 1 (trang 137 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

Đề bài: Khi nghe cụm từ “con rối”, điều đầu tiên bạn nghĩ tới là gì? Vì sao như vậy?

Lời giải 

Khi nghe cụm từ “con rối”, điều đầu tiên em nghĩ tới là những người không có chính kiến, không biết suy nghĩ, bị người khác đứng sâu giật dây, điều khiển và chỉ làm việc theo sự sắp xếp của người khác, thực chất trong tay không có quyền hạn hay hiểu biết gì. 

Câu 2 (trang 137 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

Đề bài: Bạn đã có những hiểu biết gì về rối nước? Hãy nêu những điều bạn còn thắc mắc và muốn tìm hiểu sâu thêm về loại hình nghệ thuật này

Lời giải 

     Em được biết múa rối nước là loại hình nghệ thuật dân gian, các nghệ nhân sẽ ở phía sau cánh gà để điều khiển các con rối trên sân khấu và chúng đều được thả nổi trên mặt nước

     Em thắc mắc làm sao người nghệ nhân có thể điều khiển được con rối từ phía sau cánh gà.

Đọc hiểu bài Múa rối nước hiện đại soi bóng tiền nhân

Câu 1 (trang 137 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

Đề bài: Đoạn chữ in đậm này là sa-pô của văn bản. Hãy nhớ lại các chức năng thông thường của một sa-pô.

Lời giải 

- Các chức năng của sa-pô:

+ Hoàn thiện tiêu đề 

+ Tóm tắt nội dung

+ Chứng minh tính thời sự

+ Nêu rõ hoàn cảnh

+ Thông báo bố cục

+ Thu hút người đọc

Câu 2 (trang 137 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

Đề bài: Trò rối nước ở Việt Nam ra đời từ bao giờ?

Lời giải 

     Trò múa rối nước ở Việt Nam không có thời gian ra đời chính xác. Tương truyền, múa rối nước được hình thành từ thế kỉ XI – XII.

Câu 3 (trang 138 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

Đề bài: Không gian biểu diễn đặc trưng của múa rối nước

Lời giải 

- Nhà rối (thủy đình) trên mặt ao làng với lối kiến trúc mái chùa cong cong mành tre, cờ phướn, võng lọng, cổng hàng mã,... tạo nên một sân khấu sinh động. 

- Ngày nay, thủy định được dựng ngay trong các nhà hát và trong các khu du lịch sinh thái,… với sân khấu là hồ nhân tạo.

Câu 4 (trang 138 SGK Ngữ Văn 10, tập 1)

Đề bài: Trong trò rối nước, con rối đã được chế tác và điều khiển như thế nào?

Lời giải 

- Chế tác: những con rối được đẽo gọt từ gỗ sung, tạo hình ngộ nghĩnh

- Điều khiển: người điều khiển sử dụng hệ thống sào kết hợp với dây được gắn ở phần thân dưới để điều khiển con rối

Câu 5 (trang 138 SGK Ngữ Văn 10, tập 1)

Đề bài: Việc bảo tồn, phát triển rối nước có điểm gì chung với bảo tồn, phát triển các loại hình nghệ thuật cổ truyền khác của dân tộc?

Lời giải 

 - Duy trì bằng cách sinh hoạt biểu diễn hội hè ở các làng xã và khắp cả nước

- Tuy nhiên phát triển không chỉ là nhân rộng địa điểm, tăng số lượng suất diễn mà còn là sự tìm tòi, sáng tạo để đào sâu và phát huy những giá trị vốn có của nghệ thuật múa rối.

Trả lời câu hỏi cuối bài

Câu 1 (trang 139 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

Đề bài: Tóm tắt những thông tin chính của văn bản.

Lời giải 

Văn bản nói về nghệ thuật múa rối nước cổ truyền với những thông tin chính sau:

Powered by GliaStudio

- Múa rối nước được hình thành cách đây rất lâu, từ thế kỉ XI - XII

- Múa rối nước thường được biểu diễn trong hội làng, lễ Tết, sau này là các sân khấu, nhà hát

- Tạo hình và kĩ thuật biểu diễn của nghệ thuật múa rối nước, dù đã có sự thay đổi về không gian biểu diễn nhưng các nghệ nhân vẫn đang cố gắng truyền tải nét truyền thống tới khán giả

- Sự khác nhau về hai loại hình rối nước và rối cạn

- Múa rối nước trong bối cảnh xã hội hiện đại 4.0

Câu 2 (trang 139 SGK Ngữ Văn 10, tập 1)

Đề bài: Tìm trong văn bản những thông tin cho phép khẳng định múa rối nước là “môn nghệ thuật thấm đẫm tinh thần Việt”.

Lời giải 

  - Sự hình thành: Múa rối nước vốn thường được biểu diễn trong các buổi hội làng hay các dịp lễ tết, khi bà con đã thu xếp xong việc đồng áng để cùng ra đình góp vui

- Không gian, chất liệu biểu diễn: 

+ Để diễn được trò rối nước, người ta phải dựng lên nhà rối trên mặt ao làng với lối kiến trúc mái chùa cong cong cùng mành tre, cờ phướn, võng lõng, cổng hàng mã, ...

+ Âm thanh và ánh sáng: cần tiếng đàn, tiếng hát, tiếng trống mõ, tiếng kèn sáo và cả những tiếng pháo phụ trợ để thật tròn vai.

Câu 3 (trang 139 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

Đề bài: Nêu đặc điểm của cách triển khai thông tin trong văn bản. Hãy phân tích mức độ thuyết phục của cách triển khai ấy.

Lời giải

     Thông tin trong văn bản được triển khai theo từng yếu tố của nghệ thuật múa rối nước tạo thành một chuỗi liên tục giúp người đọc hiểu và nắm được thông tin về bộ môn nghệ thuật này, gồm các thông tin:

- Nguồn gốc

- Không gian và thời gian biểu diễn

- Tạo hình và kĩ thuật biểu diễn

- Các loại hình múa rối: múa rối nước và múa rối cạn

- Những khó khăn và thách thức của nghệ thuật múa rối nước trong bối cảnh xã hội 4.0 hiện đại

     Cách triển khai này giúp người đọc dễ dàng nhận biết và nắm được các thông tin của loại hình nghệ thuật múa rối nước, vừa rõ ràng vừa mạch lạc nên có sức thuyết phục cao đối với người đọc.

Câu 4 (trang 139 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

Đề bài: Nêu nhận xét về phần sa-pô của văn bản, từ đó rút ra cách viết sa-pô cho một văn bản thông tin nói chung.

Lời giải 

   - Sa-pô giúp hoàn thiện tiêu đề bằng cách nói rõ chủ đề bài viết và góc độ mà bạn lựa chọn xử lý giúp độc giả hình dung bài báo nói gì và thu hút người đọc bởi những từ khóa

-> Sapo có tính khơi gợi: Sapô ở đây đưa ra ý tưởng chung của bài báo, góc độ và giọng điệu của bài viết 

- Cách viết sa-pô: Đoạn Sapo này có thể được viết bởi 1 hoặc nhiều câu văn hoàn chỉnh khác nhau. Những câu văn này có thể ngắn, có thể dài nhưng nó phải mang tính khái quát để người đọc hiểu được nội dung phần thông tin mà bạn cung cấp phía dưới. Có thể dùng những từ ngữ gợi mở, từ khóa để gây sự chú ý và hấp dẫn cho người đọc.

Câu 5 (trang 139 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

Đề bài: Nếu được phép bổ sung vào văn bản những thông tin về các câu chuyện được kể trên sân khấu rối nước, bạn có thể nói điều gì?

Lời giải 

     Nếu được phép bổ sung vào văn bản những thông tin về các câu chuyện được kể trên sân khấu rối nước, em có thể bổ sung những vở múa rối nước nổi tiếng như Bật cờ, Múa rồng, Em bé chăn trâu, Cày cấy, Cậu ếch, Bắt vịt, Đánh cá, Vinh quy bái tổ, Múa sư tử, Múa phượng, Lê Lợi trả gươm, Nhi đồng vui chơi, Đua thuyền,… và một số nhà hát múa rối hiện nay như Nhà hát múa rối Thăng Long, Nhà hát múa rối Trung ương, Nhà múa rối nước Rồng Vàng,…

Câu 6 (trang 139 SGK Ngữ Văn 10 tập 1)

Đề bài: Từ văn bản được học, hãy nêu cảm xúc, suy nghĩ của bạn về rối nước nói riêng và nghệ thuật cổ truyền của dân tộc nói chung.

Lời giải 

   Nghệ thuật dân gian đóng vai trò quan trọng và là linh hồn của nền văn hóa của cả một dân tộc. Việt Nam cũng vậy. Nghệ thuật dân gian mỗi vùng miền sẽ có 1 sắc thái khác nhau và mang giá trị nhân văn, thẩm mĩ riêng. Tuy nhiên thời đại 4.0 phát triên đồng nghĩa với việc khán giả dần ít được tiếp xúc với các loại hình dân gian truyền thống của Việt Nam. Mặc dù không còn ưa chuộng như trước đây, nhưng giá trị của các loại hình nghệ thuật mang lại là vô giá, nó không chỉ là nét đẹp riêng của dân tộc mà còn lưu giữ và phản ánh chân thực nhất đời sống văn hóa của người Việt xưa. Các loại hình nghệ thuật dân gian Việt Nam trên đều là những di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo tồn và phát triển. 

Kết nối đọc - viết

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) về chủ đề: Múa rối nước – món quà kì diệu từ đồng ruộng Việt Nam.

Lời giải 

Bài tham khảo

Mẫu 1:

Chắc hẳn trong mỗi chúng ta ai cũng đã từng nghe về bộ môn múa rối nước, đây là loại hình nghệ thuật được xem là món quà kì diệu từ đồng ruộng của làng quê Việt Nam. Bộ môn này hình thành từ thời xa xửa xa xưa, gắn với nếp sống, nếp sinh hoạt và cách cảm cách nghĩ của con người Việt Nam. Chúng được hình thành từ những người nghệ nhân chân chất, từ ao làng, mái đình, mái chùa cổ kính, đến cả những nguyên liệu để làm ra con rối cũng từ gỗ sung, những thứ dân dã và gần gũi với làng quê Việt Nam. Bước ra từ đồng ruộng, thôn quê, với những gì thân thuộc nhất với con người Việt Nam, ngày nay, múa rối nước đã đi vào thành phố, vào nhà hát, trung ương,… nhưng vẫn giữ được những nét đặc trưng ở nơi mà nó ra đời, vẫn là bộ môn nghệ thuật đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc.

Mẫu 2:

Múa rối nước là loại hình nghệ thuật đặc sắc của văn hóa lúa nước, là một sáng tạo độc đáo của cư dân vùng châu thổ sông Hồng, được manh nha từ công cuộc chế ngự, cải tạo nước. Múa rối nước Rối nước thường được diễn vào những ngày nông nhàn, ngày xuân, trong các lễ hội. Thông qua các câu chuyện được nghệ sỹ rối nước thể hiện, người xem sẽ cảm nhận được sắc thái của hội làng, gửi gắm vào đó những mơ ước bình dị cho cuộc sống. Do tính đặc sắc, nên từ nghệ thuật mang yếu tố dân gian, múa rối nước đã nhanh chóng trở thành nghệ thuật truyền thống, có thể sánh ngang với tuồng, chèo là những bộ môn nghệ thuật có vị trí cao trong nền sân khấu dân tộc. Giữa thiên nhiên thơ mộng, khán giả có cơ hội chiêm ngưỡng một loại hình nghệ thuật trong đó có đất, nước, cây xanh, mây, gió, có lửa, có khói mờ vương tỏa, có cả mái đình với những hàng ngói đỏ. Thật sự là một sự hòa hợp độc đáo của nghệ thuật, thiên nhiên và con người.

I. Tìm hiểu tác phẩm Múa rối nước hiện đại soi bóng tiền nhân

1. Thể loại: Văn bản nghị luận
2. Xuất xứ: Theo tạp chí Heritage, số ra tháng 7/ 2019 tr.116 -118)
3. Phương thức biểu đạt: Nghị luận
4. Tóm tắt: 

Văn bản giới thiệu về nghệ thuật múa rối nước và sự phát triển đến nay của loại hình nghệ thuật này.

• Bố cục: 

- Đoạn 1: Từ đầu đến “đúc kết của nhiều thế hệ”: Sự ra đời của trò rối nước.

- Đoạn 2: Tiếp theo đến “để thật tròn vai”: Không gian biểu diễn đặc trưng của múa rối nước và đặc điểm của con rối nước

- Đoạn 3: Còn lại: Việc bảo tồn và phát triển rối nước.

• Giá trị nội dung: 

- Ca ngợi giá trị truyền thống văn hóa của nghệ thuật múa rối nước

• Giá trị nghệ thuật: 

- Nghệ thuật lập luận xúc tích.

- Ngôn ngữ giản dị, trong sáng, dễ hiểu.

II. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Múa rối nước hiện đại soi bóng tiền nhân

• Nguồn gốc nghệ thuật múa rối nước

- Tương truyền, múa tối nước được hình thành từ thế kỉ XI – XII

• Đặc điểm nghệ thuật múa rối nước

* Không gian biểu diễn đặc trưng của múa rối nước.

- Nhà rối (thủy đình) trên mặt ao làng với lối kiến trúc mái chùa cong cong mành tre, cờ phướn, võng lọng, cổng hàng mã,... tạo nên một sân khấu sinh động. 

- Ngày nay, thủy định được dựng ngay trong các nhà hát và trong các khu du lịch sinh thái,… với sân khấu là hồ nhân tạo.

* Trong trò rối nước, con rối đã được chế tác và điều khiển như sau:

- Người điều khiển sử dụng hệ thống sào kết hợp với dây để điều khiển con rối, đứng sau bức mành (buồng trò)

- Lối điều khiển đòi hỏi kĩ năng thuần thục, làm sao nhịp nhàng với lời thoại, âm nhạc, lột tả được thần thái nhân vật.

- Phần thân con rối nổi trên mặt nước, phần chân chìm dưới nước để giữ thăng bằng và lắp bộ điều khiển

- Những con rối được đẽo gọt từ gỗ sung, tạo hình ngộ nghĩnh màu sắc rực rỡ, vui tươi, dân dã

• Việc bảo tồn, phát triển rối nước.

- Duy trì bằng cách sinh hoạt biểu diễn hội hè ở các làng xã và khắp cả nước

-Tuy nhiên phát triển không chỉ là nhân rộng địa điểm, tăng số lượng suất diễn mà còn là sự tìm tòi, sáng tạo để đào sâu và phát huy những giá trị vốn có của nghệ thuật múa rối.

Trả lời câu hỏi

1. Đoạn chữ in đậm này là sa-pô của văn bản. Hãy nhớ lại các chức năng thông thường của một sa-pô.

Trả lời:

Các chức năng của phần sa-pô trong văn bản là:

- Hoàn thiện tít (title), bằng cách nói rõ chủ đề bài viết và góc độ mà bạn lựa chọn, giúp độc giả hình dung bài viết sẽ nói gì.

- Tóm tắt thông tin, đưa ra thông tin chủ yếu của bài viết.

- Giải thích bài viết, chỉ ra tại sao tác giả chọn viết về sự kiện hay hiện tượng này

- Nêu rõ hoàn cảnh, bài viết ra đời

- Thông báo bố cục, phát triển thông điệp cốt lõi của bài viết mà trong tít đã nhắc đến. Điều này rất cần thiết với những độc giả đọc nhanh, bởi cách này rõ ràng.

2. Trò rối nước ở Việt Nam ra đời từ bao giờ?

Trả lời:

Trò múa rối nước ở Việt Nam không có thời gian ra đời chính xác. Tương truyền, múa rối nước được hình thành từ thế kỉ XI – XII.

3. Không gian biểu diễn đặc trưng của múa rối nước.

Trả lời:

- Múa rối nước trước kia được biểu diễn trên thủy đình, dựng trên mặt ao làng với lối kiến trúc mái chùa cong cùng mành tre, cờ phướn, võng lọng, cổng hàng mã,…

- Ngày nay, thủy đình được dựng ngay trong các nhà hát và trong các khu du lịch sinh thái, sân khấu là hồ nhân tạo.

4. Trong trò rối nước, con rối đã được chế tác và điều khiển như thế nào?

Trả lời::

- Chế tác: những con rối được đẽo gọt từ gỗ sung, tạo hình ngộ nghĩnh

- Điều khiển: người điều khiển sử dụng hệ thống sào kết hợp với dây được gắn ở phần thân dưới để điều khiển con rối.

5. Việc bảo tồn, phát triển rối nước có điểm gì chung với bảo tồn, phát triển các loại hình nghệ thuật cổ truyền khác của dân tộc?

Trả lời:

Việc bảo tồn, phát triển rối nước với bảo tồn, phát triển các loại hình nghệ thuật cổ truyền khác của dân tộc đều có điểm chung là đang gặp khó khăn trong việc đến với khán giả vì hiện nay có rất nhiều loại hình nghệ thuật mới ra đời, du nhập từ nước ngoài như Kpop, hiphop,… hấp dẫn hơn, thu hút và bắt mắt hơn. Rõ ràng, đứng trong bối cảnh của xã hội hiện đại, múa rối nước không thể cạnh tranh với những bộ môn đó.

Trong khi đọc

Câu 1. Trò rối nước ở Việt Nam ra đời từ bao giờ?

Tương truyền, múa rối nước được hình thành từ thế kỉ XI – XII.

Câu 2. Trong trò rối nước, con rối đã được chế tác và điều khiển như thế nào?

Người điều khiển sử dụng hệ thống sào kết hợp với dây được gắn ở phần thân dưới để điều khiển con rối.

Câu 3. Việc bảo tồn, phát triển rối nước có điểm gì chung với bảo tồn, phát triển các loại hình nghệ thuật cổ truyền khác của dân tộc?

Việc bảo tồn, phát triển rối nước cũng như bảo tồn, phát triển các loại hình nghệ thuật cổ truyền khác của dân tộc đều đang gặp khó khăn, thách thức khi nhiều loại hình nghệ thuật hiện đại xuất hiện đã hấp dẫn, thu hút hơn.

Trả lời câu hỏi

Câu 1. Tóm tắt những thông tin chính của văn bản.

Tương truyền, múa rối nước được hình thành từ thế kỉ XI – XII. Múa rối thường được biểu diễn trong các buổi hội làng hay các dịp lễ Tết; sau này rối vào thành phố, nhà hát… Nghệ thuật múa rối là sự kết hợp giữa nghệ thuật tạo hình và kĩ thuật biểu diễn. Rối nước khác rối cạn là người điều khiển sử dụng hệ thống sào kết hợp với dây được gắn ở phần thân dưới để điều khiển con rối. Giữa nhịp sống tốc độ thời cách mạng 4.0, rối nước vẫn được duy trì và bảo tồn.

Câu 2. Tìm trong văn bản những thông tin cho phép khẳng định múa rối nước là “môn nghệ thuật thấm đẫm tinh thần Việt”.

• Múa rối thường được biểu diễn trong các buổi hội làng hay các dịp lễ Tết.
• Đề diễn được trò rối nước, người ta phải dựng lên nhà rối (còn gọi là thủy đình) trên mặt ao làng, với lối kiến trúc mái chùa cong cùng mành tre, cờ phướn, võng lọng, cổng hàng mã…
• Những con rối được đẽo gọt từ gỗ sung, được tạo hình ngộ nghĩnh với màu sắc rực rỡ, tươi vui và dân dã.
• Rối nước cần tiếng đàn, tiếng hát, tiếng trống mõ, tiếng kèn sáo và cả những tiếng pháo phụ trợ để thật tròn vai.

Câu 3. Nêu đặc điểm của cách triển khai thông tin trong văn bản. Hãy phân tích mức độ thuyết phục của cách triển khai ấy.

- Văn bản được triển khai theo các khía cạnh:

• Nguồn gốc
• Không gian, thời gian biểu diễn
• Tạo hình, kĩ thuật biểu diễn
• Các loại hình múa rối nước
• Bảo tồn múa rối nước

- Việc triển khai theo cách này sẽ giúp cung cấp thông tin một cách đầy đủ, toàn diện nhất.

Câu 4. Nêu nhận xét về phần sa-pô của văn bản, từ đó rút ra cách viết sa-pô cho một văn bản thông tin nói chung.

• Phần sa-pô ngắn gọn, mang tính gợi mở vấn đề cho bài viết.
• Cách viết sa-pô: Đặt ở đầu văn bản, ngắn gọn và giới thiệu được nội dung của bài viết.

Câu 5. Nếu được phép bổ sung vào văn bản những thông tin về các câu chuyện được kể trên sân khấu rối nước, bạn có thể nói điều gì?

Ví dụ: Kể về một số vở rối nước nổi tiếng.

Câu 6. Từ văn bản được học, hãy nêu cảm xúc, suy nghĩ của bạn về rối nước nói riêng và nghệ thuật cổ truyền của dân tộc nói chung.

Cảm xúc, suy nghĩ: Trân trọng, yêu thích và ý thức được trách nhiệm bảo tồn và phát triển rối nước nói riêng và nghệ thuật cổ truyền của dân tộc nói chung.

I. Khái quát tác phẩm Múa rối nước hiện đại soi bóng tiền nhân

• Xuất xứ

- Văn bản in trong tạp chí Heritage. số ra tháng 7/2019

• Bố cục

- Phần 1: Từ đầu đến “Bắc Bộ Việt Nam”: Giới thiệu về loại hình nghệ thuật múa rối nước

- Phần 2: Tiếp theo đến “đã khác hơn nhiều”: Nguồn gốc và sân khấu của múa rối nước

- Phần 3: Tiếp theo đến “thật tròn vai”: Tạo hình và kĩ thuật biểu diễn của múa rối nước

- Phần 4: Còn lại: Múa rối nước trong bối cảnh xã hội hiện đại.

• Nội dung chính 

Văn bản nói về nghệ thuật múa rối nước cổ truyền với những thông tin chính sau:

- Múa rối nước được hình thành cách đây rất lâu, từ thế kỉ XI – XII.

- Múa rối nước thường được biểu diễn trong hội làng, lễ Tết, sau này là các sân khấu, nhà hát.

- Tạo hình và kĩ thuật biểu diễn của nghệ thuật múa rối nước, dù đã có sự thay đổi về không gian biểu diễn nhưng các nghệ nhân vẫn đang cố gắng truyền tải nét truyền thống tới khán giả.

- Sự khác nhau về hai loại hình rối nước và rối cạn.

- Múa rối nước trong bối cảnh xã hội hiện đại 4.0.

• Giá trị nội dung

- Văn bản cung cấp thông tin cho người đọc về một loại hình nghệ thuật truyền thống của dân tộc - múa rối nước ở nhiều phương diện như nguồn gốc, cách thức hoạt động, sân khấu và giá trị của nó trong đời sống hiện đại

- Thể hiện niềm tự hào và ca ngợi đối với bộ môn truyền thống của dân tộc, giúp người đọc hiểu và trân trọng hơn những giá trị đó.

- Cho thấy những thách thức và khó khăn của múa rối nước trong bối cảnh xã hội hiện đại ngày nay khi rất nhiều các loại hình giải trí khác ra đời.

• Giá trị nghệ thuật  

- Lời văn rõ ràng, rành mạch.

- Ngôn từ phù hợp với văn bản thông tin.

- Văn phong mạch lạc, dễ hiểu, truyền tải được thông tin một cách khách quan.

- Thể hiện được những đặc trưng của một bài tạp chí như nội dung, sapo, bố cục, ...

Câu 1. Khi nghe cụm từ “con rối”, điều đầu tiên bạn nghĩ tới là gì? Vì sao như vậy?

Cụm từ “con rối” gợi đến một món đồ chơi. Vì món đồ chơi này rất quen thuộc với mỗi người.

Câu 2. Bạn đã có những hiểu biết gì về rối nước? Hãy nêu những điều bạn còn thắc mắc và muốn tìm hiểu sâu thêm về loại hình nghệ thuật này?

• Một số hiểu biết: Rối nước là một loại hình nghệ thuật, được biểu diễn dưới nước…
• Thắc mắc: Cách điều khiển con rối…

Trong khi đọc

Câu 1. Trò rối nước ở Việt Nam ra đời từ bao giờ?

Tương truyền, múa rối nước được hình thành từ thế kỉ XI – XII.

Câu 2. Trong trò rối nước, con rối đã được chế tác và điều khiển như thế nào?

Người điều khiển sử dụng hệ thống sào kết hợp với dây được gắn ở phần thân dưới để điều khiển con rối.

Câu 3. Việc bảo tồn, phát triển rối nước có điểm gì chung với bảo tồn, phát triển các loại hình nghệ thuật cổ truyền khác của dân tộc?

Việc bảo tồn, phát triển rối nước cũng như bảo tồn, phát triển các loại hình nghệ thuật cổ truyền khác của dân tộc đều đang gặp khó khăn, thách thức khi nhiều loại hình nghệ thuật hiện đại xuất hiện đã hấp dẫn, thu hút hơn.

Trả lời câu hỏi

Câu 1. Tóm tắt những thông tin chính của văn bản.

Tương truyền, múa rối nước được hình thành từ thế kỉ XI – XII. Múa rối thường được biểu diễn trong các buổi hội làng hay các dịp lễ Tết; sau này rối vào thành phố, nhà hát… Nghệ thuật múa rối là sự kết hợp giữa nghệ thuật tạo hình và kĩ thuật biểu diễn. Rối nước khác rối cạn là người điều khiển sử dụng hệ thống sào kết hợp với dây được gắn ở phần thân dưới để điều khiển con rối. Giữa nhịp sống tốc độ thời cách mạng 4.0, rối nước vẫn được duy trì và bảo tồn.

Câu 2. Tìm trong văn bản những thông tin cho phép khẳng định múa rối nước là “môn nghệ thuật thấm đẫm tinh thần Việt”.

• Múa rối thường được biểu diễn trong các buổi hội làng hay các dịp lễ Tết.
• Đề diễn được trò rối nước, người ta phải dựng lên nhà rối (còn gọi là thủy đình) trên mặt ao làng, với lối kiến trúc mái chùa cong cùng mành tre, cờ phướn, võng lọng, cổng hàng mã…
• Những con rối được đẽo gọt từ gỗ sung, được tạo hình ngộ nghĩnh với màu sắc rực rỡ, tươi vui và dân dã.
• Rối nước cần tiếng đàn, tiếng hát, tiếng trống mõ, tiếng kèn sáo và cả những tiếng pháo phụ trợ để thật tròn vai.

Câu 3. Nêu đặc điểm của cách triển khai thông tin trong văn bản. Hãy phân tích mức độ thuyết phục của cách triển khai ấy.

– Văn bản được triển khai theo các khía cạnh:

• Nguồn gốc
• Không gian, thời gian biểu diễn
• Tạo hình, kĩ thuật biểu diễn
• Các loại hình múa rối nước
• Bảo tồn múa rối nước

– Việc triển khai theo cách này sẽ giúp cung cấp thông tin một cách đầy đủ, toàn diện nhất.

Câu 4. Nêu nhận xét về phần sa-pô của văn bản, từ đó rút ra cách viết sa-pô cho một văn bản thông tin nói chung.

• Phần sa-pô ngắn gọn, mang tính gợi mở vấn đề cho bài viết.
• Cách viết sa-pô: Đặt ở đầu văn bản, ngắn gọn và giới thiệu được nội dung của bài viết.

Câu 5. Nếu được phép bổ sung vào văn bản những thông tin về các câu chuyện được kể trên sân khấu rối nước, bạn có thể nói điều gì?

Ví dụ: Kể về một số vở rối nước nổi tiếng.

Câu 6. Từ văn bản được học, hãy nêu cảm xúc, suy nghĩ của bạn về rối nước nói riêng và nghệ thuật cổ truyền của dân tộc nói chung.

Cảm xúc, suy nghĩ: Trân trọng, yêu thích và ý thức được trách nhiệm bảo tồn và phát triển rối nước nói riêng và nghệ thuật cổ truyền của dân tộc nói chung.

Kết nối đọc – viết

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) về chủ đề: Múa rối nước – món quà kì diệu từ đồng ruộng Việt Nam.

Lời giải chi tiết:

Nghệ thuật múa rối nước từ bao đời nay là tinh hoa truyền thống của dân tộc Việt Nam. Tuy mang tính tổng hợp, đa diện của nhiều thành phần, nhưng múa rối nước cũng có cái độc đáo, diệu kỳ, hấp dẫn từ sân khấu, buồng trò, quân rối đến các yếu tố kỳ ảo khác như máy điều khiển nghệ nhân, trò và tích trò. Cái độc đáo ngay từ trong tên gọi  “Múa rối nước” là lấy nước làm sân khấu biểu diễn. Mặt nước ao hồ vừa là sân khấu, là môi trường, là khung cảnh, vừa là một nhân vật hỗ trợ cho con rối hoạt động dưới sự điều khiển tài ba của các nghệ nhân. Nếu mặt nước là sân khấu thì dưới mặt nước là hệ thống máy điều khiển với các kiểu máy sào, máy dây chằng chịt được nối với buồng trò làm bằng tre phên để các nghệ nhân ngâm mình trong đó mà điều khiển máy để cho quân rối ẩn hiện, nhịp nhàng, uyển chuyển. Trong nghệ thuật múa rối nước thì quân rối là diễn viên trực tiếp là cơ sở vật chất kỹ thuật quan trọng nhất góp phần tạo lên thành công của tích trò. Múa rối nước là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam tạo nên nét riêng biệt và vị thế trên thế giới.