Mặt trời xuống biển như hòn lửa,
Sóng đã cài then, đêm sập cửa.
Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi,
Câu hát căng buồm cùng gió khơi.

Hát rằng: cá bạc biển Đông lặng,
Cá thu biển Đông như đoàn thoi
Đêm ngày dệt biển muôn luồng sáng.
Đến dệt lưới ta, đoàn cá ơi!

Thuyền ta lái gió với buồm trăng
Lướt giữa mây cao với biển bằng,
Ra đậu dặm xa dò bụng biển,
Dàn đan thế trận lưới vây giăng.

Cá nhụ cá chim cùng cá đé,
Cá song lấp lánh đuốc đen hồng,
Cái đuôi em quẫy trăng vàng choé.
Đêm thở: sao lùa nước Hạ Long.

Ta hát bài ca gọi cá vào,
Gõ thuyền đã có nhịp trăng cao.
Biển cho ta cá như lòng mẹ
Nuôi lớn đời ta tự buổi nào.

Sao mờ, kéo lưới kịp trời sáng
Ta kéo xoăn tay chùm cá nặng.
Vảy bạc đuôi vàng loé rạng đông,
Lưới xếp buồm lên đón nắng hồng.

Câu hát căng buồm với gió khơi,
Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời.
Mặt trời đội biển nhô màu mới,
Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi.

Bài thơ là sự kết hợp của hai nguồn cảm hứng: cảm hứng lãng mạn, tràn đầy niềm vui, sự hào hứng trong thời kì miền Bắc bước vào xây dựng cuộc sống mới và cảm hứng vũ trụ vốn là nét nổi bật trong hồn thơ Huy Cận. Sự gặp gỡ, giao hoà của hai nguồn cảm hứng đó đã tạo nên những hình ảnh rộng lớn, tráng lệ, lung linh như những bức tranh sơn mài của bài thơ.

Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp,
Con thuyền xuôi mái nước song song.
Thuyền về nước lại, sầu trăm ngả;
Củi một cành khô lạc mấy dòng.

Lơ thơ cồn nhỏ gió đìu hiu,
Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều.
Nắng xuống, trời lên sâu chót vót;
Sông dài, trời rộng, bến cô liêu.

Bèo giạt về đâu, hàng nối hàng;
Mênh mông không một chuyến đò ngang.
Không cầu gợi chút niềm thân mật,
Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng.

Lớp lớp mây cao đùn núi bạc,
Chim nghiêng cánh nhỏ: bóng chiều sa.
Lòng quê dợn dợn vời con nước,
Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà.

Nội dung chủ đạo của bài thơ là nỗi buồn, những trăn trở suy tư về thân phận nhỏ bé, vô định của con người giữa đất trời rộng lớn. Bài thơ mở ra không gian rộng, dài của trời và sông từ đó làm nổi bật lên sự cô quạnh, bâng khuâng của con người.

Các vị La Hán chùa Tây Phương
Tôi đến thăm về lòng vấn vương.
Há chẳng phải đây là xứ Phật,
Mà sao ai nấy mặt đau thương?

Đây vị xương trần chân với tay
Có chi thiêu đốt tấm thân gầy
Trầm ngâm đau khổ sâu vòm mắt
Tự bấy ngồi y cho đến nay.

Có vị mắt giương, mày nhíu xệch
Trán như nổi sóng biển luân hồi
Môi cong chua chát, tâm hồn héo
Gân vặn bàn tay mạch máu sôi.

Có vị chân tay co xếp lại
Tròn xoe tựa thể chiếc thai non
Nhưng đôi tai rộng dài ngang gối
Cả cuộc đời nghe đủ chuyện buồn...

Các vị ngồi đây trong lặng yên
Mà nghe giông bão nổ trăm miền
Như từ vực thẳm đời nhân loại
Bóng tối đùn ra trận gió đen.

Mỗi người một vẻ, mặt con người
Cuồn cuộn đau thương cháy dưới trời
Cuộc họp lạ lùng trăm vật vã
Tượng không khóc cũng đổ mồ hôi.

Mặt cúi, mặt nghiêng, mặt ngoảnh sau
Quay theo tám hướng hỏi trời sâu
Một câu hỏi lớn. Không lời đáp
Cho đến bây giờ mặt vẫn chau.

Có thực trên đường tu đến Phật
Trần gian tìm cởi áo trầm luân
Bấy nhiêu quằn quại run lần chót
Các vị đau theo lòng chúng nhân?

Nào đâu, bác thợ cả xưa đâu?
Sống lại cho tôi hỏi một câu:
Bác tạc bấy nhiêu hình khổ hạnh
Thật chăng chuyện Phật kể cho nhau?

Hay bấy nhiêu hồn trong gió bão
Bấy nhiêu tâm sự, bấy nhiêu đời
Là cha ông đó bằng xương máu
Đã khổ, không yên cả đứng ngồi.

Cha ông năm tháng đè lưng nặng
Những bạn đương thời của Nguyễn Du
Nung nấu tâm can, vò võ trán
Đau đời có cứu được đời đâu.

Đứt ruột cha ông trong cái thuở
Cuộc sống giậm chân hoài một chỗ
Bao nhiêu hi vọng thúc bên sườn
Héo tựa mầm non thiếu ánh dương.

Hoàng hôn thế kỷ phủ bao la
Sờ soạng cha ông tìm lối ra
Có phải thế mà trên mặt tượng
Nửa như khói ám, nửa sương tà.

Các vị La Hán chùa Tây Phương!
Hôm nay xã hội đã lên đường
Tôi nhìn mặt tượng dường tươi lại
Xua bóng hoàng hôn, tản khói sương.

Cha ông yêu mến thời xưa cũ
Trần trụi đau thương bỗng hoá gần!
Những bước mất đi trong thớ gỗ
Về đây, tươi vạn dặm đường xuân.

Được khơi gợi cảm hứng từ những pho tượng nhưng Các vị La Hán chùa Tây Phương không phải là tác phẩm bàn về Phật giáo mà chỉ là sự thể hiện một cách cảm nhận và suy ngẫm về quá khứ lịch sử của dân tộc. Bài thơ là tiếng thở dài về xã hội xưa – một xã hội quằn quại đau khổ trong những biến động và bế tấc không tìm được lối ra. Mặt khác, bài thơ còn là tiếng reo vui, hòa ca của tác giả trước đất nước tươi đẹp trong thời đại mới.

Con chim chiền chiện
Bay vút, vút cao
Lòng đầy yêu mến
Khúc hát ngọt ngào.

Cánh đập trời xanh
Cao hoài, cao vợi
Tiếng hót long lanh
Như cành sương chói

Chim ơi, chim nói
Chuyện chi, chuyện chi?
Lòng vui bối rối
Đời lên đến thì...

Tiếng ngọc trong veo
Chim gieo từng chuỗi
Lòng chim vui nhiều
Hát không biết mỏi.

Chim bay, chim sà
Lúa tròn bụng sữa
Đồng quê chan chứa
Những lời chim ca.

Bay cao, cao vút
Chim biến mất rồi
Chỉ còn tiếng hót
Làm xanh da trời...

Con chim chiền chiện
Hồn xanh quê nhà
Sáng nay lại hót
Tưng bừng lòng ta.

Huy Cận quả là nhà thơ của tiếng chim, là nhà thơ của bầu trời, của đồng quê yêu dấu. Bài thơ Con chim chiền chiện đó là hình ảnh con chim chiền chiện tự do bay lượn, hát ca giữa không gian cao rộng, trong khung cảnh thiên nhiên thanh bình là hình ảnh của cuộc sống ấm no, hạnh phúc, gieo vào lòng người cảm giác thêm yêu đời, yêu cuộc sống.

Nắng chia nửa bãi; chiều rồi...
Vườn hoang trinh nữ xếp đôi lá rầu.
Sợi buồn con nhện giăng mau;
Em ơi! hãy ngủ... anh hầu quạt đây.
Lòng anh mở với quạt này;
Trăm con chim mộng về bay đầu giường.
Ngủ đi em, mộng bình thường!
Ru em sẵn tiếng thuỳ dương mấy bờ...
Cây dài bóng xế ngẩn ngơ...
- Hồn em đã chín mấy mùa thương đau?
Tay anh em hãy tựa đầu,
Cho anh nghe nặng trái sầu rụng rơi...

“Ngậm ngùi” với tiếng ru em lần cuối, ngậm ngùi quạt đưa em vào giấc ngủ ngàn thu và ngậm ngùi nghe trái sầu rụng rơi. Mất đi người em thương yêu, Huy Cận như tê liệt và chết lặng với cảm giác đau đớn, bi thương và tuyệt vọng. Đọc bài thơ, ta như lạc vào khoảng không vô định, lúc mê lúc tỉnh của một trái tim đầy nỗi đau mất đi người thân. Huy Cận như lạc vào giấc mơ ngày xưa, ngày còn em gái gối đầu bên vai để ông quạt mỗi giấc ngủ trưa.

Áo trắng đơn sơ, mộng trắng trong,
Hôm xưa em đến, mắt như lòng.
Nở bừng ánh sáng. Em đi đến,
Gót ngọc dồn hương, bước toả hồng.

Em đẹp bàn tay ngón ngón thon;
Em duyên đôi má nắng hoe tròn.
Em lùa gió biếc vào trong tóc
Thổi lại phòng anh cả núi non.

Em nói, anh nghe tiếng lẫn lời;
Hồn em anh thở ở trong hơi.
Nắng thơ dệt sáng trên tà áo,
Lá nhỏ mừng vui phất cửa ngoài.

Đôi lứa thần tiên suốt một ngày.
Em ban hạnh phúc chứa đầy tay.
Dịu dàng áo trắng trong như suối
Toả phất đôi hồn cánh mộng bay.

Áo trắng là bài thơ mới bảy chữ, bốn khổ mà nghệ thuật tập trung nhất quán trong một khổ như một bài tứ tuyệt: ba vần bốn câu, phá trắc, vần bằng. Ngôn ngữ bài thơ rất dung dị, ít dùng tu từ hơn thơ Hàn Mặc Tử, nhịp thơ trầm lắng thiết tha, Áo trắng có dịp đưa ta trở về với không gian tình cảm êm đềm thơ mộng của những ngày xưa thân ái.

Những cánh buồm nâng những cột buồm
Hoa vui sông nước bốn mùa đơm
Hoa nâu chắc thiệt màu quê cũ
Nắng choá giờ trưa lại tím hồng

Vui của buồm và vui của sông
Tròn căng như ngực gió mây lồng
Sông dài có rộng buồm ôm cả
Nước ngược nào ngưng cánh ruổi rong

Cột buồm ơi với cánh buồm ơi
Nửa như yên định nửa xa rời
Hồn ta lấy gió hai chiều ấy
Trụ một buồm đi chếch biển khơi

Mỗi bài thơ của Huy Cận đều mang một phong cách đặc biệt và có một điểm chung là hàm súc, triết lý. Ông là một đại biểu xuất sắc cho phong trào thơ mới với hồn thơ ảo não.

Đêm đầu hè gió nhẹ lâng lâng
Trời dãn ra sao ập xuống gần
Đất thoảng mùi hương năm ngoái lại
Chân đi như có sóng triều nâng

Đêm thở muôn nghìn lá mởn non
Không gian phơi phới đoá tươi giòn
Vào hè mà vị đầu xuân nhỉ
Ta hỏi bờ đê hoa gạo son

Đi trong đêm hè đêm hè đi
Trời tựa gương sen ngát bốn bề
Lấp lánh sao vàng là nhị tủa
Hồn ta bay giữa làm hương khuya

Bao năm bao tháng đã bao mùa
Tưởng thuộc trong lòng hoá vẫn chưa
Mỗi một bước đi là bước mới
Đất trời đâu đã hết say sưa

Sáng tác của Huy Cận trước Cách mạng tháng 8 mang nét sầu não, buồn thương. Còn sau Cách mạng tháng 8 thì lại mang nét tươi vui. Có thể thấy rằng các sáng tác của Huy Cận luôn bám sát hiện thực cuộc sống, thời đại.

Nắng đẹp tháng mười - Nhà giữa nắng
Đầy như một trái chín đang mùa
Khói xanh làm cuống - trời xanh lắng
Gió dậy từng cơn reo lá khô

Con ta như hạt lựu trong ngần
Chay toé đầu sân, đứa cuối sân
Nắng chạy lon ton theo bước trẻ
Lá tơ nắng lọc nổi từng gân

Ngôi nhà ta ở bao năm tháng
Như áo lót mình dính thịt da
Trông nhà đứng tưởng thân ta đứng
Lặng khoẻ nào hơn dáng cửa nhà

Ngày đẹp trọn ngày, nhà ở giữa
Nắng như vôi vữa trát vàng tươi
Chơi tàu vũ trụ con bay vút
Bố đứng nhà ta, trụ sở người

Không gian nghệ thuật thơ Huy Cận là cả một thế giới bên trong sâu lắng, bàng bạc mông mênh cảm xúc. Lấy cảm hứng từ vũ trụ và thiên nhiên, thơ Huy Cận là cõi bao la trong nỗi buồn mênh mang, là sự cảm nhận thân phận bé nhỏ cô độc của con người trước vũ trụ, là cái hữu hạn đời người trước vô tận của đất trời…

Biển ơi ta trở về bên biển
Quá nửa đời rồi sóng vẫn lên
Hòn Dấu mấy giây đèn lại hiện
Sóng ngầm không bọt sóng bền xuyên

Dào dạt niềm chi mãi sóng xao
Sóng như níu áo đất hồng nâu
Ta nghe ý sóng từ thơ bé
Một nửa tràn vui nửa quặn đau

Năm mươi lăm tuổi bước trên bờ
Sóng vỗ nền cho những nhịp thơ
Sóng vỗ lòng ta vang tổ khúc
Những vui nay với những buồn xưa

Với Huy Cận, cái bí ẩn, rộng lớn, vô hồi vô hạn của biển luôn khơi gợi trong hồn thi nhân những chuyển vận vĩnh hằng của sự sống và vũ trụ. Cảm giác từ biển cũng chính là“Cảm giác vũ trụ, cảm giác về sự sống, về sự sáng tạo vô hồi vô hạn của vũ trụ, của vật chất, của đất trời. Cảm giác về sự lớn lao lồng lộng của con người trong vũ trụ sinh hóa vô hạn vô hồi đó.