Tôi muốn tắt nắng đi
Cho màu đừng nhạt mất;
Tôi muốn buộc gió lại
Cho hương đừng bay đi.

Của ong bướm này đây tuần trăng mật;
Này đây hoa của đồng nội xanh rì;
Này đây lá của cành tơ phơ phất;
Của yến anh này đây khúc tình si.
Và này đây ánh sáng chớp hàng mi;
Mỗi sáng sớm, thần vui hằng gõ cửa;
Tháng giêng ngon như một cặp môi gần;
Tôi sung sướng. Nhưng vội vàng một nửa:
Tôi không chờ nắng hạ mới hoài xuân.
Xuân đang tới, nghĩa là xuân đang qua,
Xuân còn non, nghĩa là xuân sẽ già,
Mà xuân hết, nghĩa là tôi cũng mất.
Lòng tôi rộng, nhưng lượng trời cứ chật,
Không cho dài thời trẻ của nhân gian,
Nói làm chi rằng xuân vẫn tuần hoàn,
Nếu đến nữa không phải rằng gặp lại.
Còn trời đất, nhưng chẳng còn tôi mãi,
Nên bâng khuâng tôi tiếc cả đất trời;
Mùi tháng, năm đều rớm vị chia phôi,
Khắp sông, núi vẫn than thầm tiễn biệt...
Cơn gió xinh thì thào trong lá biếc,
Phải chăng hờn vì nỗi phải bay đi?
Chim rộn ràng bỗng đứt tiếng reo thi,
Phải chăng sợ độ phai tàn sắp sửa?
Chẳng bao giờ, ôi! Chẳng bao giờ nữa...

Mau đi thôi! Mùa chưa ngả chiều hôm,
Ta muốn ôm
Cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn;
Ta muốn riết mây đưa và gió lượn,
Ta muốn say cánh bướm với tình yêu,
Ta muốn thâu trong một cái hôn nhiều
Và non nước, và cây, và cỏ rạng,
Cho chếnh choáng mùi thơm, cho đã đầy ánh sáng
Cho no nê thanh sắc của thời tươi;
- Hỡi xuân hồng, ta muốn cắn vào ngươi!

Thi sĩ Xuân Diệu yêu thiên nhiên, yêu cái đẹp đến mãnh liệt nhưng bên trong những vần thơ của ông vẫn gây cho người đọc một cảm giác chênh vênh, hụt hẫng. Bởi tình yêu luôn gắn với nỗi đau, niềm vui song song với nỗi buồn, bởi niềm vui đó rồi cũng phải hết, không thể tồn tại vĩnh hằng được. Bằng cái nhìn mổ xẻ, ta cũng thấy lòng khát sống, ham đời trong Vội vàng bị chẻ đôi thành hai tầng bậc: Một cách cảm thụ thế giới mang tính bi kịch và một cách ứng xử trước thế giới mang tính tích cực. Đây là một trong những bài thơ tiêu biểu nhất của Xuân Diệu trước Cách mạng. Đây là tiếng nói của một tâm hồn yêu đời, yêu sống đến cuồng nhiệt, nhưng đằng sau đó là cả một quan niệm nhân sinh mới chưa thấy trong thơ ca truyền thống.

Rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang,
Tóc buồn buông xuống lệ ngàn hàng;
Đây mùa thu tới - mùa thu tới
Với áo mơ phai dệt lá vàng.

Hơn một loài hoa đã rụng cành
Trong vườn sắc đỏ rũa màu xanh;
Những luồng run rẩy rung rinh lá...
Đôi nhánh khô gầy xương mỏng manh.

Thỉnh thoảng nàng trăng tự ngẩn ngơ...
Non xa khởi sự nhạt sương mờ...
Đã nghe rét mướt luồn trong gió...
Đã vắng người sang những chuyến đò...

Mây vẩn từng không, chim bay đi,
Khí trời u uất hận chia ly.
Ít nhiều thiếu nữ buồn không nói
Tựa cửa nhìn xa, nghĩ ngợi gì.

Đây màu thu tới là bài thơ hay, nó mang dạt dào những cảm xúc của con người hình ảnh thơ đậm chất nhạc buồn, những hình ảnh mà nhà thơ sử dụng đã mang đậm màu sắc và giá trị của cuộc sống.

Yêu, là chết ở trong lòng một ít,
Vì mấy khi yêu mà chắc được yêu?
Cho rất nhiều, song nhận chẳng bao nhiêu:
Người ta phụ, hoặc thờ ơ, chẳng biết.

Phút gần gũi cũng như giờ chia biệt.
Tưởng trăng tàn, hoa tạ với hồn tiêu,
Vì mấy khi yêu mà chắc được yêu!
- Yêu, là chết ở trong lòng một ít.

Họ lạc lối giữa u sầu mù mịt,
Những người si theo dõi dấu chân yêu;
Và cảnh đời là sa mạc cô liêu.
Và tình ái là sợi dây vấn vít
Yêu, là chết ở trong lòng một ít.

Nhà thơ Xuân Diệu đã có một định nghĩa rất thú vị và độc đáo về thơ và tình yêu: “Tình yêu và thơ là hai phạm trù mà trong đó cái tuyệt vời thông minh kết hợp với cái tuyệt diệu ngây thơ, là hương đặc biệt của một số tâm hồn thi sĩ và tình nhân”

Bữa trước giêng hai dưới nắng đào,
Nhìn tôi cô muốn hỏi “vì sao?”
Khi tôi đến kiếm trên môi đẹp
Một thoáng cười yêu thoả khát khao.

- Vì sao giáp mặt buổi đầu tiên,
Tôi đã đày thân giữa xứ phiền,
Không thể vô tình qua trước cửa,
Biết rằng gặp gỡ đã vô duyên? -

Ai đem phân chất một mùi hương
Hay bản cầm ca! Tôi chỉ thương,
Chỉ lặng chuồi theo giòng xảm xúc
Như thuyền ngư phủ lạc trong sương

Làm sao cắt nghĩa được tình yêu!
Có nghĩa gì đâu, một buổi chiều
Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt,
Bằng mây nhè nhẹ, gió hiu hiu...

Cô hãy là nơi mấy khóm dừa
Dầm chân trong nước, đứng say sưa,
Để tôi là kẻ qua sa mạc
Tạm lánh hè gay; - thế cũng vừa.

Rồi một ngày mai tôi sẽ đi.
Vì sao, ai nỡ bỏ làm chi!
Tôi khờ khạo lắm, ngu ngơ quá
Chỉ biết yêu thôi, chẳng hiểu gì.

Tác giả viết về một tình yêu dưới cái nắng chiều. Là một buổi chiều hẹn hò dưới cái nắng chiều, cô gái đã hỏi “vì sao”, một thoáng cười yêu thỏa khát khao. Sau đó là những câu hỏi vì sao ngay trong buổi gặp đầu tiên, đã đày thân giữa xứ phiền, không thể vô tình, biết rằng gặp gỡ đã vô duyên.

Người ta khổ vì thương không phải cách,
Yêu sai duyên, và mến chẳng nhằm người.
Có kho vàng nhưng tặng chẳng tuỳ nơi,
Người ta khổ vì xin không phải chỗ.

Đường êm quá, ai đi mà nhớ ngó!
Đến khi hay, gai nhọn đã vào xương.
Vì thả lòng không kiềm chế dây cương,
Người ta khổ vì lui không được nữa.

Những mắt cạn cũng cho rằng sâu chứa;
Những tim không mà tưởng tượng tràn đầy;
Muôn ngàn đời tìm cớ dõi sương mây,
Dấn thân mãi để kiếm trời dưới đất.

Người ta khổ vì cố chen ngõ chật,
Cửa đóng bưng nên càng quyết xông vào.
Rồi bị thương, người ta giữ gươm dao,
Không muốn chữa, không muốn lành thú độc.

Dại khờ Xuân Diệu đã mang tới cho người đọc những tiếc nuối xót xa đến nghẹn ngào. Bài thơ khép lại một cách đột ngột và đã xoáy sâu vào trong lòng người đọc những tư duy triết học đầy thi vị. Bài thơ chứa đựng những ý nghĩa sâu sắc khiến không ít người phải suy ngẫm.

Tôi nói lời ngô một bãi xanh
Ngô non san sát trải mông mênh.
Lời khoai tím ngọn vươn thêm khoẻ,
Tôi nói lời khoai bát ngát tình.

Có lẽ mùa xuân líu lưỡi tôi
Lời đâu tôi nói chửa nên lời
Dâu vừa mơn mởn, vừa xa thẳm,
Vừa lá long lanh, hom mát tươi.

Một sớm mai thanh rất ngạt ngào,
Hồn tôi muốn cất giọng nam cao
Nói lời dây bí ra hoa lớn,
Lời cát bờ sông sức sống trào.

“Có lẽ mùa xuân líu lưỡi tôi / Lời dâu tôi nói chửa nên lời / Dâu vừa mơn mởn vừa xa thẳm / Vừa lá long lanh, hom mát tươi”( Trên bãi sông hồng). Bãi dâu ấy với Xuân Diệu cũng chính là đời sống. Ông là một trong những nhà thơ ngợi ca đời sống tuyệt vời nhất không chỉ của thơ ca Việt Nam.

Một mảnh trăng thu hình chiếc bánh,
Bánh không ngon lắm, cũng tình anh.
Sáng hôm mười bốn ta xa cách,
Đến tối trung thu em một mình.

Mình em mở chiếc bánh trông trăng
Anh để dành cho, gói kỹ càng.
Mỗi miếng ngọt bùi là tưởng nhớ
Đến ai gửi gắm mối tình thương.

Bên này anh cũng ngước trông xa
Cây cối làng quê tắm ánh ngà.
Đôi ngả nhớ nhau nhìn sững nguyệt,
Bánh tròn sum họp của đôi ta.

Bài thơ Chiếc Bánh Trung Thu (Xuân Diệu), tác giả viết về chiếc bánh trung thu đêm trăng. Mở đầu bài thơ là mảnh trăng thu hình chiếc bánh, bánh tuy không ngon nhưng vẫn tinh anh, nhưng đêm trung thu lại là xa cách, mình em mở chiếc bánh trong trăng. Bài thơ là một chuyện tình lãng mạn của chàng trai, khi dành cho cô gái một miếng bánh ngọt bùi được gói kỹ càng.

Hoa hướng dương chào mặt trời, chứ sao lại chào tôi?
Hoa chào, tôi cũng xin nghiêng đầu đáp lại.
Tôi còn muốn hôn hoa một cái,
Vòng cánh vàng xinh lắm đấy, hướng dương ơi.

Khi không gian nắng chiều đã tắt rồi,
Hoa vẫn giữ ánh mặt trời trên cánh.
Tôi êm ngắm trong hoàng hôn xứ lạnh
Mùa thu vàng rượi, cánh đồng hướng dương.
- Bạch dương, bạch dương, bạch dương
Mình trắng, thân thon lá tròn xao xác...

Há chỉ yêu gì một hướng dương!
Tôi yêu thi vị xứ đông trường.
Còn mơ Trái đất chân đi khắp,
Nên chẳng đóng khung trong hoa hường.

Xuân Diệu được Hoài Thanh ưu ái gọi là " Nhà thơ mới nhất trong các nhà thơ mới". Kết luận này được đúc kết qua những ý thơ dạt dào xúc cảm của Xuân Diệu về cuộc đời, đặc biệt là về tình yêu. Tình yêu trong thơ Xuân Diệu là khu vườn đủ mọi hương sắc, là khúc ca đủ mọi thanh âm, khiến vấn vương tâm hồn bạn đọc bao thế hệ.

Trời vừa đỏ gắt đã xanh ru,
Sau mấy hôm mưa thoảng ít mù.
Hái những ngày thu - hái những ngày thu!
Để dành trong mắt đặng êm lâu.

Rồi ánh thu lừng khắp đó đây
Rung trong không khí những chuông ngày.
Hái nắng vàng bay - hái nắng vàng bay,
Tận ngang trời ta nâng đôi tay.

Ôi không gian ở trong hồn người
Ôi mênh mông trong cõi đất trời
Cao lắm em ơi - rộng lắm em ơi!
Một màu không khí vạn trùng khơi.

Sau cách mạng tháng 8, Xuân Diệu có hướng đi mới trong phong cách viết thơ của mình đó là ông hướng vào đời sống thực tế, nó mang đậm tính thời sự. Ý thức được trách nhiệm của một công dân Xuân Diệu miệt mài sáng tác những bài thơ chào cách mạng bằng vần thơ yêu đời.

Có gì ríu rít giữa cành đây
Không phải chim kêu, mà gió say!
Những trái ổi ương chen lá ổi
Đê sông Hồng đứng ngắm Hồ Tây...

Ổi một bờ đê thân mảnh gầy
Mà dai như thể vạn cành tay.
Ổi thơm lá ổi và thơm trái
Thứ ruột vàng ong, ruột đỏ hây.
Ổi là thứ quả trẻ con ưa
Không đắt, vài xu cũng đủ mua.
Giá hãy trẻ con trèo hái ổi,
Thì ta ăn hết một đê vừa!

Thơ Xuân Diệu là “vườn mơn trớn”, ca ngợi tình yêu bằng muôn sắc điệu, âm thanh và hương vị. Ngay từ buổi đầu bước chân vào làng thơ, Xuân Diệu dường như đã tự chọn cho mình một tôn chỉ: sống để yêu và phụng sự cho tình yêu!