Nhân vật chính trong truyện là Đôn-ki-hô-tê, một quý tộc nghèo quá say mê kiếm hiệp, đã quyết định lên đường, làm hiệp sĩ giang hồ. Trên đường đi hai thầy trò Đôn-ki-hô-tê và Xan-chô Pan-xa gặp ba bốn chục chiếc cối xay gió giữa đồng. Đôn-ki-hô-tê cho rằng đó là những tên khổng lồ ghê ghớm và quyết giao chiến giết hết bọn chúng mặc dù được Xan-chô Pan-xa can ngăn. Khi gió nổi lên, cánh quạt hất văng Đôn-ki-hô-tê ra xa khiến bị thương và con ngưạ Rô-xi-nan-tê cũng bị rách toạc nửa vai. Suốt đường đi, Xan-chô Pan-xa ăn uống no say, Đôn Ki-hô-tê ko ăn gì vì nhớ người yêu. Sáng hôm sau, hai người tiếp tục cuộc hành trình.

Đôn-ki-hô-tê là một lão quý tộc nghèo vì quá say mê truyện hiệp sĩ nên muốn trở thành hiệp sĩ giang hồ, cùng đi với lão là giám mã Xan-chô-pan-xa. Một lần, hai thầy trò đi trên một cánh đồng. Đôn-ki-hô-tê nhìn thấy ba bốn chục chiếc cối xay gió lại tưởng là ba bốn chục tên khổng lồ. Lão thúc ngựa Rô-xi-nan-tê xông lên chẳng thèm để ý đến giám mã Xan-chô-pan-xa đang hét bảo lão đừng xông vào đánh nhau với cối xay gió. Gió thổi mạnh làm cánh quạt quay kéo theo ngựa và người lão văng ra xa. Xan-chô-pan-xa thúc lừa đến đỡ Đôn-ki-hô-tê. Tuy vậy, dù đau đến cỡ nào nhưng lão cũng không rên rỉ, không ăn uống gì và đêm đến thì thức trắng vì nghĩ đến tình nương. Còn Xan-chi-pan-xa hơi đau một tí là rên rỉ, ăn ngon lành vừa đi vừa chè chén, đêm đến, bác lăn ra ngủ một mạch đến sáng.

Hai thầy trò Đôn Ki-hô-tê và Xan-chô đang trên đường đi tìm những chiến công thì chợt phát hiện thấy ba bốn chục chiếc cối xay gió giữa đồng. Đôn Ki-hô-tê liền khăng khăng rằng đó là những tên khổng lồ và bày tỏ ý định giao chiến. Xan-chô biết ông chủ của mình nhầm đã hết sức can ngăn nhưng không thành. Đôn Ki-hô-tê hăng hái cầm giáo, thúc con ngựa Rô-xi-nan-tê gầy gò lao vào. Bỗng lúc đó gió nổi lên, cối xay gió bắt đầu chuyển động và Đôn Ki-hô-tê ngã lăn kềnh. Giáo gãy, ngựa và người văng ra, Đôn Ki-hô-tê bị đau như trời giáng. Nhưng dẫu bị thương rất nặng như thế, chàng hiệp sĩ mộng mơ vẫn quyết không kêu đau vì nghĩ rằng: "Các hiệp sĩ giang hồ có bị thương thế nào cũng không được rên rỉ". Đã vậy, chàng còn kiên quyết không ăn uống, chỉ nghĩ đến người thương đã đủ no rồi! Xan-chô thấy vậy bèn bỏ rượu thịt ra đánh chén no nê một mình, anh ta còn cảm thấy cái nghề đi tìm kiếm chuyện phiêu lưu này kể ra cũng chẳng vất vả gì. Đôn Ki-hô-tê suốt đêm không ngủ và chỉ tiếp tục miên man nghĩ đến tình nương. Hôm sau, hai thầy trò đi về phía cảng La-pi-xê, vì Đôn Ki-hô-tê nghĩ: "Con đường này có lắm người qua lại chẳng thể nào không gặp nhiều chuyện phiêu lưu khác nhau".

Đôn Ki-hô-tê mong muốn trở thành hiệp sĩ nên đã cùng Xan-chô Pan-xa đi phiêu lưu khắp nơi, trừ gian diệt ác. Trên đường đi, đến cánh đồng Môn–ti–en, hai thầy trò gặp những chiếc cối xay gió. Mặc cho Xan-chô khuyên can, xong Đôn–ki-hô-tê vẫn cho rằng trước mặt là những tên khổng lồ xấu xa. Đôn–ki–hô-tê lăm lăm ngọn giáo, cầu xin tình nương trợ giúp, một mình một ngựa xông vào chiếc cối xay gió gần nhất, phóng giáo đâm vào cánh quạt, vừa lúc gió nổi lên, cánh quạt hất chàng hiệp sĩ ngã lộn xuống đất, ngọn giáo gẫy tan tành. Xan-chô chạy đến cứu chủ. Đôn–ki-hô-tê rất đau nhưng không hé răng kêu ca vì sách viết rằng không được phép rên la. Đôn ki-hô-tê giải thích lí do bại trận của mình là do pháp sư Phơ-re-xtôn thù nghịch gây ra nhưng vẫn tự tin mình sẽ chiến thắng. Hai thầy trò tiếp tục lên đường tìm kiếm những cuộc phiêu lưu mới.

Trên đường phiêu lưu của mình, Đôn Ki-hô-tê nhìn thấy những chiếc cối xay gió nhưng lại cho rằng đó là những tên khổng lồ liền xông đến khiêu chiến mặc cho Xan-chô có khuyên can hết lời rằng đó chỉ là những chiếc cối xay gió mà thôi. Gió nổi lên, những chiếc cánh quạt của cối xay gió đã hất văng Đôn Ki-hô-tê ra xa và khiến lão bị thương khá nặng. Mặc dù đau đớn và thất bại nhưng Đôn Ki-hô-tê không rên la mà cho rằng mình thua là do bị pháp sư phù phép. Sau cuộc chiến trong khi Đôn Ki-hô-tê thức suốt đêm để nghĩ về người tình trong mộng thì Xan-chô Pan-xa ăn uống no nê và đánh một giấc ngon lành đến sáng.

Đôn Ki-hô-te và Xan-chô-pan-xa là hai thầy trò cùng nhau phiêu du khắp nơi để tìm những kẻ ác trừ gian diệt bạo.Bỗng 2 người gặp rất nhiều những chiếc cối xay gió đang hoạt động, Đôn Ki-hô-te mừng rỡ vì đã có cơ hội thực hiện lý tưởng trừ gian diệt bạo, không khờ khạo như thầy của mình Xan-chô-pan-xa  hiểu bản chất đó là những chiếc cối xay gió.  Xan-chô-pan-xa ra sức can ngăn và khuyên rằng chẳng có những tên khổng lồ nào cả nhưng Đôn Ki-hô-te một mực khẳng định đó là những tên khổng lồ cần phải tiêu diệt Đôn Ki-hô-te còn cho rằng học trò của mình nhát gan và sợ sệt. Bỏ ngoài tai những lời học trò can ngăn Đôn Ki-hô-te một mình một giáo lao vào những chiếc cối xay gió, khi quạt chuyển động lão ngã lăn trông rất buồn cười và bị một đòn đau điếng. Mặc cho đau đớn nhưng lão quyết không than thở và cho rằng là hiệp sĩ những chuyện như thế này là thường tình. Xan-chô-pan-xa mặc kệ ăn một bữa no say và ngủ ngon lành. Hôm sau 2 thầy trò lại lên đường tìm kiếm giấc mộng trở thành hiệp sĩ của Đôn Ki-hô-te

Đôn Ki-hô-te và Xan-chô-pan-xa là 2 nhân vật có tính cách và suy nghĩ trái hệt nhau trong tiểu thuyết Đôn Ki-hô-te. Trong cuộc hành trình của họ có nhiều điều thú vị. Đôn Ki-hô-te lão quý tộc nghèo mê truyện nên đã quyết tâm trở thành hiệp sĩ, lão cùng với con người trở thành bạn đồng hành trong những chuyến phiêu lưu. Xan-chô-pan-xa béo lùn làm giám mã. Cả 2 cùng bắt đầu hành trình làm việc thiện, chiến đấu chống lại cái ác. Khi gặp những chiếc cối xay gió lão cứ nghĩ rằng đó là những kẻ khổng lồ và lao vào tấn công ngay. Xan-chô-pan-xa hiểu rằng đó là những chiếc cối xay gió vô hại, hết lời can ngăn nhưng lão không nghe rốt cuộc nhận thất bại ê chề với những vết thương đau đớn. Đôn Ki-hô-tê dù đau đớn nhưng không than thở.Xan-chô-pan-xa thì ăn uống no say. Cả 2 tiếp tục bắt đầu những cuộc hành trình mới.

Đoạn trích kể về 2 nhân vật Đôn-ki-hô-tê và Xan-chô-pan-xa.  Đôn-ki-hô-tê là một lão quý tộc nghèo vì quá say mê, yêu thích truyện kiếm hiệp nên muốn trở thành kiếm hiệp giang hồ. Lão cố gắng tìm đủ những thứ binh giáp han gỉ của tổ tiên để trang bị cho mình, hắn phong con ngựa của mình là chiến mã. Đôn-ki-hô-tê cao gầy lênh khênh cưỡi ngựa trên lưng lang thang tìm lũ gian tà để chiến đấu, cứu giúp mọi người. Xan-chô-pan-xa béo lùn được hắn chọn làm giám mã thì cưỡi trên lưng con ngựa thấp tè. Sau nhiều lần chiến đấu thất bại, Đôn-ki-hô-tê dần nhận ra tác hại của loại truyện hiệp sĩ. Hắn ngồi buồn rầu.

Trên đường tìm kiếm những chiến công, hai thầy trò chợt phát hiện ra những chiếc cối xay gió. Đôn-ki-hô-tê liền chỉ cho giám mã của mình đó là những gã khổng lồ và có ý định giao chiến. Xan-chô biết ông chủ của mình nhầm, đã hết sức can ngăn nhưng không được. Đôn-ki-hô-tê giao chiến với những gã khổng lồ và bị thương. Mặc dù bị thương nhưng ông vẫn không hề rên la. Còn bác giám mã lôi rượu thịt ra đánh chén một mình, rồi ngủ một giấc say sưa, sáng dậy đã vội lấy đồ ăn. Sáng hôm sau Đôn-ki-hô-tê vẫn không ăn vì chỉ nghĩ đến tình nương ông đã đủ no rồi.

Hai thầy trò Đôn Ki-hô-tê và Xan-chô đang trên đường đi tìm những chiến công thì chợt phát hiện thấy ba bốn chục chiếc cối xay gió giữa đồng. Đôn Ki-hô-tê liền chỉ cho người giám mã của mình thấy rằng đó là những tên khổng lồ và bày tỏ ý định giao chiến. Xan-chô biết ông chủ của mình nhầm đã hết sức can ngăn nhưng không thành. Đôn Ki-hô-tê hăng hái cầm giáo, thúc con ngựa gầy gò lao vào. Bỗng lúc đó gió nổi lên, cối xay gió bắt đầu chuyển động và Đôn Ki-hô-tê ngã lăn kềnh. Giáo gãy, ngựa và người văng ra, Đôn Ki-hô-tê bị đau như trời giáng.