* Trước khi đọc

Câu hỏi (trang 12 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): 

- Một trải nghiệm đẹp của tuổi thơ: Năm cuối cấp 1 nhà trường tổ chức cho các lớp cuối cấp đi tham quan Tây Thiên. Em đi cùng với nhóm bạn trong lớp dưới sự hướng dẫn của giáo viên chủ nhiệm. Tại đây chúng em được chiêm ngưỡng cảnh đẹp Tây Thiên với những con suối nhỏ, làn nước trong veo, những mỏm đá nhỏ nhấp nhô giữa dòng…em còn bắt được những chú cá nhỏ xinh, nhặt được những quả thông mang về làm quà nữa. Đó là một chuyến đi thú vị khiến em nhớ mãi.

- Một số từ ngữ diễn tả cảm xúc về trải nghiệm đó: háo hức, hồi hộp xen lẫn niềm vui.

* Đọc văn bản

Gợi ý trả lời câu hỏi trong bài đọc: 

• Theo dõi: Nội dung cuộc trò chuyện của hai anh em Mên và Mon lúc nửa đêm. 

- Nội dung cuộc trò chuyện của hai anh em Mên và Mon lúc nửa đêm là: trời mưa to, nước sông dâng cao ngập bãi sông, hai anh em Mên và Mon lo lắng cho những chú chim chìa vôi non sẽ bị chết đuối.

• Theo dõi: Chi tiết nào được lặp lại trong những lời nói của nhân vật Mon? 

- Chi tiết được lặp lại trong những lời nói của nhân vật Mon: “anh bảo”. Chi tiết này được lặp lại 4 lần đi kèm với các dữ kiện: mưa to không, nước sông lên có to không, bãi cát giữa sông đã ngập chưa, những con chìa vôi.

• Theo dõi: Thói quen làm tổ và đẻ trứng của bầy chim chìa vôi ở bãi sông quê Mên và Mon. 

- Thói quen làm tổ và đẻ trứng của bầy chim chìa vôi ở bãi sông quê là: vào mùa cạn, những đám rong héo dần làm thành một lớp đệm trên cát, những con chim chìa vôi bay ra bãi cát đẻ trứng.

• Dự đoán: Bầy chim chìa vôi non có bay được vào bờ không? 

- Dự đoán: Bầy chim non có bay được vào bờ.

• Theo dõi: Chú ý cử chỉ, lời nói của nhân vật Mên. 

- Cử chỉ, lời nói của nhân vật Mên: dứt khoát, người lớn.

• Hình dung: Khung cảnh bãi sông trong buổi bình minh.  

- Khung cảnh bãi sông trong buổi bình minh: khi ánh bình minh rọi sáng những hạt mưa trên mặt sông thì một cảnh tượng như huyền thoại hiện ra, từ mặt nước những cánh chim bé bỏng và ướt át đột ngột bứt khỏi dòng nước khổng lồ bay lên.

• Đối chiếu: Cuộc “cất cánh” của bầy chim chìa vôi non ở đây có đúng như dự đoán của em không?

- Cuộc “cất cánh” của bầy chim chìa vôi non ở đây có đúng như dự đoán của em.

• Theo dõi: Cảm xúc của hai nhân vật Mên và Mon khi quan sát bầy chim chìa vôi non bay lên.

- Cảm xúc của hai nhân vật Mên và Mon khi quan sát bầy chim chìa vôi non bay lên: tất cả vụt im lặng, hai đứa đứng không nhúc nhích, xúc động đến phát khóc khi thấy bầy chim non bay lên và hạ cánh an toàn bên một lùm dứa dại bờ sông.

* Sau khi đọc

Nội dung chính: 

Bài văn đã nói lên tình cảm thương yêu vạn vật của 2 đứa trẻ. Chúng quan tâm, lo lắng cho số phận của những chú chim chìa vôi ở bãi cát giữa sông. Hạnh phúc khi thấy bầy chim non an toàn bay vào bờ.

Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc: 

Câu 1 (trang 16 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): 

Truyện “Bầy chim chìa vôi”

Đề tài

Ngôi kể

Tình yêu thiên nhiên, yêu loài vật

Ngôi thứ 3

Câu 2 (trang 16 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

- Lời người kể là câu: 

+ Khoảng hai giờ sáng Mon tỉnh giấc. Nó xoay mình sang phía anh nó, thì thào gọi: 

+ Thằng Mên hỏi lại, giọng nó ráo hoảnh như đã thức

- Lời nhân vật: 

+ Anh Mên ơi, anh Mên! 

+ Gì đấy? Mày không ngủ à?

Câu 3 (trang 17 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

- Hai anh em Mên, Mon sợ bầy chim chìa vôi non chết đuối.

- Chi tiết: Mon ngập ngừng – Thế cái bãi cát giữ sông đã ngập chưa? - Ừ nhỉ. – Giọng thằng Mên chợt thảng thốt. – Có lẽ sắp ngập mất bãi cát rồi. Em sợ những con chim chìa vôi non bị chết đuối mất. – Tao cũng sợ.

Câu 4 (trang 17 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

- Trong cuộc trò chuyện ở phần (2), Mon nói với anh về: tổ chim, về việc thả con cá bống bố bắt được, rủ anh mang tổ chim vào bờ.

=> Nhân vật Mon là cậu bé giàu lòng yêu thương động vật: thả cá bống, lo lắng cho đàn chim chìa vôi non trong mùa mưa.

Câu 5 (trang 17 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

- Một số chi tiết miêu tả nhân vật Mên ở phần (3):

+ Giọng tỏ vẻ rất người lớn: chứ gì nữa; kéo đò về bến chứ, không thì chết…

+ Cử chỉ, hành động: tao kéo, mày đẩy; quấn dây buộc đò vào người, gò lưng kéo.

=> Mên là người anh quyết đoán, hiểu biết và quan tâm đến em.

Câu 6 (trang 17 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

- Khi đọc đoạn văn miêu tả khung cảnh bãi sông trong buổi bình minh, em có ấn tượng nhất với chi tiết: cảm xúc của hai nhân vật khi bầy chim non thực hiện xong chuyến bay đầu tiên, quan trọng trong cuộc đời của chúng. Vì qua chi tiết này chúng ta thấy được tâm hồn trẻ thơ nhạy cảm, trong sáng, giàu tình yêu thương của 2 đứa trẻ dành cho những chú chú chim chìa vôi bé nhỏ.

Câu 7 (trang 17 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

- Trong đoạn kết của truyện, Mên và Mon khóc vì xúc động, vì 2 anh em đã thấy bầy chim non hoàn thành chuyến bay đầu tiên trong cuộc đời chúng an toàn. Tất cả đàn chim đã an toàn, không con nào bị đuối nước.

* Viết kết nối với đọc 

Bài tập (trang 17 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

Viết đoạn văn (khoảng 5 – 7 câu) kể lại sự việc bầy chim chìa vôi bay lên khỏi bãi sông bằng lời của một trong hai nhân vật Mon hoặc Miên (ngôi kể thứ nhất).

Đoạn văn tham khảo:

Khi bình mình le lói trên mặt sông, cũng là lúc tôi và anh Mên được chứng kiến một cảnh tượng như huyền thoại hiện lên: từ mặt sông những cánh chim bé bỏng à ướt át đột ngột bứt khỏi dòng nước ướt át bay lên. Lúc này tôi và anh im lặng như nín thở cầu mong cho những cánh chim yếu ớt cất lên. Những chú chim non cũng đã hoàn thành chuyến đi đầu tiên của mình, tôi và anh nín thở và không biết chúng tôi đã khóc từ bao giờ. Chứng kiến sự bứt phá mạnh mẽ của chú chim non, tôi thầm nghĩ mình cũng phải mạnh mẽ bứt phá trong chặng đường đời còn lại.

Trước khi đọc

(trang 11 SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Hãy chia sẻ một trải nghiệm đẹp của tuổi thơ em. Ghi lại một số từ ngữ diễn tả cảm xúc của em khi nghĩ về trải nghiệm đó.

Phương pháp giải:

Hãy nhớ lại và chia sẻ về trải nghiệm đẹp của tuổi thơ em với những gợi ý sau:

- Kỉ niệm đó là gì?

- Kỉ niệm đó em cùng trải qua với ai?

- Kỉ niệm đó để lại trong em những cảm xúc, suy nghĩ như thế nào?

Lời giải chi tiết:

Tuổi thơ em có rất nhiều những kỉ niệm đẹp, đáng nhớ. Đó là lúc cùng các bạn thả diều, chơi lò cò, chơi ô ăn quan, là lúc cùng các bạn nghịch ngợm, phá phách trên con đường làng. Hay là những kỉ niệm về trận đòn roi từ bố mẹ vì những lần chưa ngoan. 

Khi nhớ về những kỉ niệm thơ ấu đó em thấy trong trái tim mình tràn ngập sự xúc động, bồi hồi, một cảm giác hạnh phúc được lan truyền, bất giác em tự mỉm cười vì một phần kí ức. Những kỉ niệm đó là mảnh ghép đẹp nhất, trân quý nhất của em về những ngày tháng tuổi thơ đã trôi qua.

Đọc văn bản 1

Câu 1 (trang 11 SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Chi tiết nào được lặp lại trong những lời nói của nhân vật Mon?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ phần (1) của văn bản

Lời giải chi tiết:

Chi tiết được lặp lại trong những lời nói của nhân vật Mon là: “Anh bảo…” về việc mưa to, nước ngập thì tổ chim chìa vôi sẽ bị ngập

Đọc văn bản 2

Câu 2 (trang 13 SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Bầy chim chìa vôi non có bay được vào bờ không?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ phần (2) của văn bản, đưa ra hai trường hợp về dự đoán của mình

Lời giải chi tiết:

Trường hợp 1: Em dự đoán bầy chim chìa vôi non không bay được vào bờ.

Trường hợp 2: Em dự đoán bầy chim chìa vôi non có bay được vào bờ.

Đọc văn bản 3

Câu 3 (trang 15 SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Cuộc “cất cánh” của bầy chim chìa vôi non ở đây có đúng như dự đoán của em không?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ phần (3) của văn bản từ “Suốt từ chiều hôm qua,…lần cất cánh đầu tiên ở bãi cát”, lần lượt đối chiếu với các trường hợp dự đoán của em.

Lời giải chi tiết:

Trường hợp 1: Cuộc “cất cánh” của bầy chim chìa vôi non ở đây không đúng như dự đoán của em vì chúng đã bay lên thành công và hạ xuống bên một lùm dứa dại bờ sông dù trước đó có một chú chim như đuối sức, rơi xuống nước như một chiếc lá

Trường hợp 2: Cuộc “cất cánh” của bầy chim chìa vôi non ở đây đúng như dự đoán của em vì chúng đã bay lên thành công và hạ xuống bên một lùm dứa dại bờ sông dù trước đó có một chú chim như đuối sức, rơi xuống nước như một chiếc lá

Sau khi đọc 1

Câu 1 (trang 16 SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Em hãy xác định đề tài và ngôi kể của truyện Bầy chim chìa vôi

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản Bầy chim chìa vôi trong SGK trang 11 – 16

Lời giải chi tiết:

- Truyện Bầy chim chìa vôi viết về đề tài trẻ em.

- Truyện Bầy chim chìa vôi được kể theo ngôi thứ ba

Sau khi đọc 2

Câu 2 (trang 16 SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Chỉ ra đâu là lời người kể chuyện, đâu là lời nhân vật trong đoạn văn sau:

Khoảng hai giờ sáng Mon tỉnh giấc. Nó xoay mình sang phía anh nó, thì thào gọi:

- Anh Mên ơi, anh Mên!

- Gì đấy? Mày không ngủ à? – Thằng Mên hỏi lại, giọng nó ráo hoảnh như đã thức dậy từ lâu lắm rồi.

Phương pháp giải:

Em xác định lời của người kể chuyện và lời của nhân vật trong đoạn trích:

- Lời của người kể chuyện là lời dẫn, giải thích, mô tả thêm.

- Lời của nhân vật là lời nói trực tiếp của hai anh em.

Lời giải chi tiết:

-  Lời người kể chuyện:"Khoảng hai giờ sáng Mon tỉnh giấc. Nó xoay mình sang phía anh nó, thì thào gọi", "Thằng Mên hỏi lại, giọng nó ráo hoảnh như đã thức dậy từ lâu lắm rồi."”

-  Lời nhân vật:

+ Lời của nhân vật Mon nói với Mên: Anh Mên ơi, anh Mên!

+ Lời của nhân vật Mên nói với Mon: Gì đấy? Mày không ngủ à?

Sau khi đọc 3

Câu 3 (trang 17 SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Điều gì khiến hai anh em Mên, Mon lo lắng khi thấy mưa to và nước đang dâng cao ngoài bãi sông? Chi tiết nào thể hiện rõ nhất điều đó?

Phương pháp giải:

Em đọc kĩ văn bản, đặc biệt là những lời đối thoại lúc nửa đêm của hai anh em Mên và Mon để tìm hiểu lí do.

Lời giải chi tiết:

- Điều mà hai anh em Mên, Mon lo lắng khi thấy mưa to và nước đang dâng cao ngoài bãi sông là việc những con chim chìa vôi non có thể sẽ bị chết đuối

- Sự lo lắng của hai anh em được thể hiện rõ nhất thông qua cuộc trò chuyện của hai anh em lúc nửa đêm: Có lẽ sắp ngập mất bãi cát rồi; Em sợ những con chim chìa vôi non bị chết đuối mất; Thế anh bảo chúng nó có bơi được không?...

Sau khi đọc 4

Câu 4 (trang 17 SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Trong cuộc trò chuyện ở phần (2), Mon nói với Mên những chuyện gì? Nội dung cuộc trò chuyện ấy giúp em cảm nhận ra được những nét tính cách nào của nhân vật Mon?

Phương pháp giải:

Đọc phần cuộc đối thoại đoạn (2) trong văn bản. Từ cuộc đối thoại thông qua những chi tiết em hãy rút ra tính cách của nhân vật Mon.

Lời giải chi tiết:

- Trong cuộc trờ chuyện ở phần (2), Mon đã nói với Mên việc mình lấy trộm con cá bống của bố rồi thả nó vào chỗ cống sông và lo lắng tổ chim sẽ bị ngập rồi Mon đã rủ Mên ra sông để mang chúng vào bờ.

- Qua những câu nói của nhân vật Mon trong lúc trò chuyện với Mên giúp em nhận thấy Mon là một cậu bé có tâm hồn trong sáng, nhân hậu, biết yêu thương loài vật, trân trọng sự sống

Sau khi đọc 5

Câu 5 (trang 17 SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Nêu một số chi tiết miêu tả nhân vật Mên ở phần (3). Em hãy dựa vào các chi tiết đó để khái quát tính cách của nhân vật Mên.

Phương pháp giải:

Đọc phần (3) trong văn bản để tìm những chi tiết miêu tả nhân vật Mên. Từ những chi tiết em hãy rút ra tính cách của nhân vật Mên.

Lời giải chi tiết:

- Các chi tiết miêu tả nhân vật Mên: "Chứ còn sao", “giọng thằng Mên tỏ vẻ rất người lớn”, “Phải kéo vào bến chứ, không thì chết”, "Nào xuống đò được rồi đấy", “Thằng Mên quấn cái dây buộc đò vào người nó và gò lưng kéo.”, “Thằng Mên nói và ngồi thụp xuống. Nó căng mắt nhìn sát mặt sông”,...

=> Từ những chi tiết trên ta có thể thấy Mên mặc dù vẫn còn nhỏ tuổi nhưng đã tỏ ra là một người sống có trách nhiệm, biết suy nghĩ, hành động mạnh mẽ, biết quan tâm mọi thứ xung quanh và cũng là một người yêu động vật và thế giới tự nhiên.

Sau khi đọc 6

Câu 6 (trang 17 SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Khi đọc đoạn văn miêu tả khung cảnh bãi sông trong buổi bình minh, em có ấn tượng nhất với chi tiết nào? Vì sao?

Phương pháp giải:

Đọc phần đoạn văn miêu tả bãi sông buổi bình minh em hãy nêu ấn tượng của bản thân mình về một chi tiết em thích nhất.

Lời giải chi tiết:

Bài tham khảo 1:

Chi tiết miêu tả cảnh tượng như huyền thoại: những cánh chim bé bỏng và ướt át đột ngột bứt khỏi dòng nước khổng lồ bay lên là chi tiết em đặc biệt yêu thích nhất. Chi tiết này gây ấn tượng nhờ sự tương phản của hai hình ảnh cánh chim bé bỏng với dòng nước khổng lồ và cảm xúc ngỡ ngàng, vui sướng của anh em Mên, Mon khi thấy bầy chim chìa vôi non không bị chết đuối mặc dù dải cát nơi chúng làm tổ đã chìm trong dòng nước lũ.

Bài tham khảo 2:

Khi đọc đoạn văn miêu tả bãi sông buổi bình minh, em có ấn tượng với chi tiết một chú chim chìa vôi non đã mất đà do đuối sức nhưng nó vẫn kiên cường dùng sức lực của chính bản thân mình để bay lên hòa mình với bầy đàn. Em thích chi tiết đó là bởi vì thông qua chi tiết đó ta vừa có thể cảm nhận thấy vẻ đẹp của thiên nhiên cũng như là sức sống của chú chim chìa vôi. Nó chính là biểu tượng cho sự cố gắng, vươn lên bằng chính sức lực của bản thân mình. Thông qua chi tiết này, con người chúng ta cũng có thể học tập được rất nhiều điều để hoàn thiện bản thân.

Bài tham khảo 3:

Đoạn văn miêu tả khung cảnh bãi sông trong buổi bình minh thật nên thơ, nhẹ nhàng. Nó đã hằn in trong em những cảm xúc thật khó tả nhưng có lẽ hình ảnh những chú chim chìa vôi con cất cánh bay lên "Từ mặt nước sông, những cánh chim bé bỏng và ướt át đột ngột bứt khỏi dòng nước khổng lồ bay lên" đã để lại cho em thật nhiều ấn tượng. Chú chim con bé bỏng còn nhiều yếu ớt lại bị nước mưa làm ướt mình nhưng chúng đã đột ngột bứt khỏi mặt nước mặc dù còn nhiều bỡ ngỡ.  Ở đây, em nhận thấy được sự đối lập giữa sự nhỏ bé của chú chim chìa vôi và sự rộng lớn, mênh mông của dòng nước. Từ đó, nó đã cho em cảm nhận được sự dũng cảm, mạnh mẽ vượt qua sự khắc nghiệt của thời tiết tìm đến chỗ ở an toàn hơn của những chú chim chìa vôi con nhỏ bé.

Sau khi đọc 7

Câu 7 (trang 17 SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Trong đoạn kết của truyện, Mên và Mon hình như không hiểu rõ vì sao mình lại khóc. Em hãy giúp các nhân vật lí giải điều đó.

Phương pháp giải:

Em liên kết với tất cả các sự việc, hành động của Mên và Mon để lí giải tại sao nhân vật lại khóc.

Lời giải chi tiết:

Mên và Mon đã rất lo lắng cho bầy chim chìa vôi non, sợ chúng bị chết đuối khi bãi sông bị ngập hết. Hai anh em đã khóc khi nhìn thấy những chú chim chìa vôi có thể cất cánh bay lên. Hai anh em khóc vì thấy xúc động và đây là những giọt nước mắt của hạnh phúc, của niềm vui. Bởi những chú chim chìa vôi vẫn còn an toàn và đặc biệt hơn là việc hai anh em được tận mắt chứng kiến những chú chim chìa vôi con “đã thực hiện xong chuyến bay quan trọng, đầu tiên và kì vĩ nhất trong đời chúng.”

Viết kết nối với đọc

(trang 17, SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Viết đoạn văn (khoảng 5-7 câu) kể lại sự việc bầy chim chìa vôi bay lên khỏi bãi sông bằng lời của một trong hai nhân vật Mon hoặc Mên (ngôi kể thứ nhất)

Phương pháp giải:

Em đọc kĩ sự việc con chim chìa vôi bay lên khỏi bãi sông để hiểu sự việc. Từ đó em hóa thân thành Mon hoặc Mên để kể lại sự việc đó theo ngôi kể thứ nhất.

Lời giải chi tiết:

Bài tham khảo 1:

Bầy chim đã bay lên, tôi thấy mặt trời như lên nhanh hơn mọi ngày và mưa đã đột ngột tạnh hẳn. Bỗng một con chim đuối sức, rơi xuống như một chiếc lá. Tôi và anh Mên hết sức lo lắng, hồi hộp. Nhưng rồi khi đôi chân mảnh dẻ và run rẩy của con chim non chạm vào mặt sông thì đôi cánh của nó đập một nhịp quyết định, tấm thân bé bỏng của nó vụt bứt ra khỏi dòng nước và bay lên cao. Tôi im lặng như nín thở, chỉ có tiếng đập cánh quyết liệt của bầy chim non. Chúng đã thực hiện xong chuyến bay đầu tiên quan trọng nhất trong đời. Cuối cùng chúng đã hạ xuống bên một lùm dứa dại bờ sông, hai anh em tôi vẫn đứng không nhúc nhích.

Bài tham khảo 2:

Tôi cùng anh Mên đứng một bên để quan sát quá trình những con chim chìa vôi non bay lên cao. Khi bình minh lên soi sáng những hạt cát ven sông thì những cánh chim chìa vôi non bé bỏng, ướt át bứt ra khỏi mặt nước, dương cao đôi cánh bay lên trời cao. Chúng đến phần cao nhất của dải cát, nhảy lò cò trên những đôi chân mảnh dẻ chưa thật sự cứng cáp. Sau một quá trình đó thì cuối cùng những chú chim chìa vôi non đã bay lên trên bầu trời. Đột nhiên, một chú chim chìa vôi non đã mất đà do đuối sức, đôi cánh của nó dừng lại, rơi như một chiếc lá, thế nhưng nó vẫn kiên cường dùng sức lực của chính bản thân mình để bay lên hòa mình với bầy đàn. Cuối cùng bầy chim non đã thực hiện xong chuyến bay quan trọng đầu tiên trong cuộc đời mình.

Tri thức Ngữ văn

Đề tài và chi tiết

- Đề tài là phạm vi đời sống được thể hiện trong tác phẩm văn học. Để xác định được đề tài, có thể xác định đề tài có thể dựa vào loại sự kiện được miêu tả (chiến tranh, trinh thám, phiêu lưu…), không gian được tái hiện (miền núi, nông thôn, thành thị…), loại nhân vật được đặt ở vị trí trung tâm của tác phẩm (trẻ em, nông dân, người lính…). Một tác phẩm sẽ có nhiều đề tài, trong đó có một đề tài chính.

- Chi tiết là yếu tố nhỏ nhất tạo nên thế giới hình tượng (thiên nhiên, con người, sự kiện…) nhưng có tầm quan trọng đặc biệt trong việc đem lại sự sinh động, lôi cuốn cho tác phẩm văn học.

Tính cánh nhân vật

Tính cách nhân vật là những đặc điểm riêng tương đối ổn định của nhân vật được bộc lộ qua mọi hành động, cách ứng xử, suy nghĩ… Tính cách nhân vật còn được thể hiện qua mối quan hệ, qua lời kể và suy nghĩ của nhân vật khác.

Văn bản tóm tắt

Văn bản tóm tắt là một dạng rút gọn của văn bản gốc (có thể do tác giả của văn bản gốc hay người đọc thực hiện) tuy có dung lượng nhỏ nhưng vẫn phản ánh trung thành nội dung cơ bản của văn bản gốc.

Mở rộng thành phần chính và trạng ngữ của câu bằng cụm từ

Mở rộng thành phần chính và trạng ngữ của câu bằng cụm từ có thể giúp câu cung cấp được nhiều thông tin cho người đọc, người nghe. Các thành phần chính và trạng ngữ của câu thường được mở rộng bằng cụm từ chính phụ như cụm danh từ, cụm động từ, cụm tính từ.

Soạn bài Bầy chim chìa vôi

Trước khi đọc

Hãy chia sẻ một trải nghiệm đẹp của tuổi thơ em. Ghi lại một số từ ngữ diễn tả cảm xúc của em khi nghĩ về trải nghiệm đó.

Gợi ý:

- Một số trải nghiệm đẹp của tuổi thơ em như:

• Chơi các trò chơi dân gian như ô ăn quan, bịt mắt bắt dê…
• Thả diều cùng các bạn.
• Ra đồng gặt lúa.
• Tắm mưa.
• Đi bắt cua, cá ngoài đồng…

- Một số từ ngữ diễn tả cảm xúc khi nghĩ về trải nghiệm đó: thích thú, vui vẻ, sung sướng…

Đọc văn bản

Câu 1. Chi tiết nào được lặp lại trong những lời nói của nhân vật Mon?

Chi tiết được lặp lại trong những lời nói của nhân vật Mon là: Câu hỏi “Anh bảo…” - anh bảo mưa có to không, nước sông có lên to không, cái bãi cát giữa sông đã ngập.

Câu 2. Bầy chim chìa vôi non có bay được vào bờ không?

Dự đoán 2 trường hợp:

• Trường hơp 1: Bầy chim chìa vôi non bay được vào bờ - chúng sẽ an toàn.
• Trường hợp 2: Bầy chim chìa vôi non không bay được vào bờ - chúng sẽ chết.

Câu 3. Cuộc “cất cánh” của bầy chim chìa vôi non ở đây có đúng như dự đoán của em không?

- Cuộc “cất cánh” của bầy chim chìa vôi non đã thành công và hạ xuống bên một lùm dứa dại bờ sông dù trước đó có một chú chim.

- Có 2 trường hợp:

• Trường hợp 1: Đúng như dự đoán là thành công.
• Trường hợp 2: Không như dự đoán là thất bại.

Sau khi đọc

Câu 1. Em hãy xác định đề tài và ngôi kể của truyện Bầy chim chìa vôi.

• Đề tài: Trẻ em
• Ngôi kể: Thứ ba

Câu 2. Chỉ ra đâu là lời người kể chuyện, đâu là lời nhân vật trong đoạn văn sau:

Khoảng hai giờ sáng Mon tỉnh giấc. Nó xoay mình sang phía anh nó, thì thào gọi:

- Anh Mên ơi, anh Mên!

- Gì đấy? Mày không ngủ à? – Thằng Mên hỏi lại, giọng nó ráo hoảnh như đã thức dậy từ lâu lắm rồi.

• Lời của người kể chuyện: “Khoảng hai giờ sáng Mon tỉnh giấc. Nó xoay mình sang phía anh nó, thì thào gọi”; “Thằng Mên hỏi lại, giọng nó ráo hoảnh như đã thức dậy từ lâu lắm rồi”
• Lời của nhân vật: “- Anh Mên ơi, anh Mên!”; “- Gì đấy? Mày không ngủ à?”

Câu 3. Điều gì khiến hai anh em Mên, Mon lo lắng khi thấy mưa to và nước đang dâng cao ngoài bãi sông? Chi tiết nào thể hiện rõ nhất điều đó.

- Điều khiến hai anh em Mên, Mon lo lắng khi thấy mưa to và nước đang dâng cao ngoài bãi sông: Những con chim chìa vôi non có thể chết đuối.

- Chi tiết thể hiện: Cuộc trò chuyện của hai anh em Mên, Mon lúc hai giờ sáng; Câu nói của Mon: “Em sợ những con chim chìa vôi bị chết đuối mất”/ Câu trả lời của Mên: “Tao cũng sợ”.

Câu 4. Trong cuộc trò chuyện ở phần (2), Mon nói với Mên những chuyện gì? Nội dung cuộc trò chuyện ấy giúp em cảm nhận được những nét tính cách nào của nhân vật Mon?

- Mon đã nói với Mên việc mình lấy trộm con cá bống của bố rồi thả nó vào chỗ cống sông, Mon rủ Mên ra sông để mang chúng vào bờ.

- Nội dung cuộc trò chuyện ấy giúp em cảm nhận được những nét tính cách nào của nhân vật Mon: trong sáng, hồn nhiên và biết yêu thương loài vật.

Câu 5. Nêu một số chi tiết miêu tả nhân vật Mên ở phần (3). Em hãy dựa vào các chi tiết đó để khái quát tính cách của nhân vật Mên.

- Một số chi tiết miêu tả nhân vật Mên ở phần (3):

• “Chứ còn sao - Lúc này giọng thằng Mên tỏ vẻ rất người lớn”
• “Phải kéo vào bến chứ, không thì chết…”
• Thằng Mên quấn cái dây buộc đò vào người nó và gò lưng kéo.
• “Thằng Mên nói và ngồi thụp xuống. Nó căng mắt nhìn sát mặt sông...

- Tính cách của nhân vật Mên: sống có trách nhiệm, biết suy nghĩ thấu đáo và giàu tình yêu thương loài vật…

Câu 6. Khi đọc đoạn văn miêu tả khung cảnh bãi sông trong buổi bình minh, em có ấn tượng nhất với chi tiết nào? Vì sao?

- Chi tiết: Và bây giờ bầy chim đã bay lên. Mặt trời như lên nhanh hơn mọi ngày và mưa đã đột ngột tạnh hẳn.

- Vì: Chi tiết này đã cho thấy sức sống mãnh liệt của bầy chim chìa vôi, vẻ đẹp của thiên nhiên sau cơn mưa.

Câu 7. Trong đoạn kết của truyện, Mên và Mon hình như không hiểu rõ vì sao mình lại khóc. Em hãy giúp các nhân vật lí giải điều đó.

Mên và Mon khóc khi nhìn thấy bầy chim chìa vôi có thể cất cánh bay lên, đó là giọt nước mắt của hạnh phúc và niềm vui.

Viết kết nối với đọc

Viết đoạn văn (khoảng 5 - 7 câu) kể lại sự việc bầy chim chìa vôi bay lên khỏi bãi sông bằng lời của một trong hai nhân vật Mon hoặc Mên (ngôi kể thứ nhất).

Lúc đó, trời vẫn còn mưa. Hai anh em chúng tôi nín lặng, ngồi im như khi xem đến đoạn phim gay cấn nhất. Tôi và anh Mên chỉ lo nhỡ con chim non kia có mệnh hệ gì... Thế rồi chuyện mà hai anh em tôi lo sợ đã xảy ra, con chim non suýt thì rơi xuống dòng nước. Tôi và anh Mên suýt thì hét lên theo tiếng hốt hoảng của chim mẹ. Nhưng may mắn thay, ở nhịp quyết định, con chim non đã bay vượt lên cao. Khi đàn chim đã bay vào bờ, hai anh chúng tôi vẫn không dám nhúc nhích vì sợ có gì bất trắc, nước mắt chúng tôi cứ giàn ra. Cuối cùng bầy chim non đã thực hiện xong chuyến bay quan trọng, đầu tiên và kì vĩ nhất trong đời chúng.

Tác giả

• Tiểu sử

- Nguyễn Quang Thiều (1957)

- Quê quán: thôn Hoàng Dương (Làng Chùa), xã Sơn Công, huyện Ứng Hòa, tỉnh Hà Tây (nay thuộc thành phố Hà Nội)

• Sự nghiệp

- Là một nhà thơ, nhà văn

- Làm việc tại báo Văn nghệ từ năm 1992 và rời khỏi năm 2007

- Ông sáng tác thơ, viết truyện, vẽ tranh,... và từng được trao tặng hơn 20 giải thưởng văn học trong nước và quốc tế

- Các tác phẩm chính: Ngôi nhà tuổi 17 (1990), Thơ Nguyễn Quang Thiều (1996), Mùa hoa cải bên sông (1989),  Người, chân dung văn học (2008)...

• Phong cách sáng tác

- Những tác phẩm viết cho thiếu nhi của Nguyễn Quang Thiều rất chân thực, gần gũi với cuộc sống đời thường, thể hiện được vẻ đẹp của tâm hồng trẻ thơ nhạy cảm, trong sáng, tràn đầy niềm yêu thương vạn vật.

- Không chỉ là nhà thơ tiên phong với trào lưu hiện đại mà còn là cây viết văn xuôi giàu cảm xúc. Trong ông không chỉ có con người bay bổng, ưu tư với những phiền muộn thi ca, mà còn có một nhà báo linh hoạt và nhạy bén.

Tác phẩm

• Tìm hiểu chung

Xuất xứ

- Trích Mùa hoa cải bên sông

Bố cục

- Phần 1 (từ đầu đến "màu sinh nở của chúng"): Cuộc đối thoại giữa Mon và Mên về tổ chim chìa voi

- Phần 2 (tiếp đến "ông Hảo mà đi"): Quyết định đi cứu bầy chim chìa vôi của Mon và Mên

- Phần 3 (còn lại): Cảm xúc của hai anh em khi chứng kiến cảnh bầy chim chìa vôi đạp cánh bay lên

Thể loại: truyện ngắn

Phương thức biểu đạt: tự sự

Tóm tắt:

Trời mưa lớn, nước sông dâng lên, hai em lo lắng cho bầy chim chìa vôi bị ngập, những chú chim non không cất cánh được. CUối cùng, trước sự chứng kiến và lo lắng cửa hai anh em, bầy chim non đã cất cánh thành công chuyến bay đầu tiên trong cuộc đời.

• Giá trị nội dung, nghệ thuật

Giá trị nội dung

Câu chuyện về hai cậu bé giàu lòng nhân hậu, tình yêu thương bầy chim nhỏ bé nhưng kiên cường, dũng cảm

Giá trị nghệ thuật

- Cách kể chuyện hấp dẫn, tình tiết bất ngờ, xen lẫn miêu tả, biểu cảm

- Phép nhân hóa, so sánh

* Trước khi đọc

Câu hỏi (trang 12 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Hãy chia sẻ một trải nghiệm đẹp của tuổi thơ em. Ghi lại một số từ ngữ diễn tả cảm xúc của em khi nghĩ về trải nghiệm đó.

Trả lời:

-  Trải nghiệm tuổi thơ: Được về quê chơi cùng ông bà ngoại.

- Một số từ ngữ diễn tả cảm xúc: Vui mừng, sung sướng, hân hoan, hồi hộp…

* Đọc văn bản

• Theo dõi: Nội dung cuộc trò chuyện của hai anh em Mên và Mon lúc nửa đêm.

 Hai anh em Mên và Mon trò chuyện về cơn mưa lúc nửa đêm, về nước ở bãi sông và những con chim chìa vôi.

• Theo dõi: Chi tiết nào được lặp lại trong những lời nói của nhân vật Mon?

- Chi tiết được lặp lại trong lời nói của nhân vật Mon: “anh bảo”, “em bảo” thực ra đây là các câu hỏi, dự đoán.

• Theo dõi: Thói quen làm tổ và đẻ trứng của bầy chim chìa vôi ở bãi sông quên Mên và Mon.

- Bầy chìa vôi ở bãi sông quê Mên và Mon làm tổ trên dải cát nổi lên giữa sông vào mùa nước cạn.

- Chúng tìm những đám rong khô và dày để đẻ trứng.

• Dự đoán: Bầy chim chìa vôi non có bay được vào bờ không?

- Dự đoán bầy chim chìa vôi non khó có thể bay vào bờ được vì chúng còn rất nhỏ, cần được sự chăm sóc, hướng dẫn của chim mẹ. Bên cạnh đó, trời mưa to và lúc nửa đêm, bầy chim chìa vôi non sẽ không bay được.

• Theo dõi: Chú ý cử chỉ, lời nói của nhân vật Mên.

- Cử chỉ của nhân vật Mên:

+ “Mên gắt em nó”.

+ Thằng Mên nằm im lặng không trả lời em nó.

+ Thằng Mên bật cười khoái chí.

+…

- Lời nói của nhân vật Mên:

+ Gì đấy, Mày không ngủ à?

+ Lại chẳng to. Thế mày không nghe thấy gì à?

+ …

• Hình dung: Khung cảnh bãi sông trong buổi bình minh.  

- Khung cảnh bãi sông mênh mông, đầy ắp nước, chỉ còn lại một dải cát bé xíu, ở đó những cánh chim bé bỏng bay bứt khỏi dòng nước khổng lồ và bay lên.

• Đối chiếu: Cuộc “cất cánh” của bầy chim chìa vôi non ở đây có đúng như dự đoán của em không?

- Cuộc “cất cánh” của bầy chim chìa vôi non khiến em ngạc nhiên, vì chúng có thể bay lên trên dòng nước khổng lồ đang muốn nhấn chìm, cuốn trôi lũ chim non.

• Theo dõi: Cảm xúc của hai nhân vật Mên và Mon khi quan sát bầy chim chìa vôi non bay lên.

- Hai nhân vật Mên và Mon không kêu lên được một tiếng nào, có lẽ Mên và Mon thấp thỏm lo những chú chim non làm sao có thể bay lên trước khi dòng nước cuốn trôi.

* Sau khi đọc

Nội dung chính: 

Bài văn kể về tâm trạng của hai anh em Mên và Mon trong đêm mưa lũ kéo đến. Chúng lo lắng khi cơn mưa to kéo đến bầy chim chìa vôi non ở trên dải cát giữa bãi sông sẽ bị nước lũ nhấn chìm. Vì vậy, hai anh em Mên và Mon quyết định chèo đ ra sông vào giữa đêm để cứu giúp, mang bầy chim non vào bờ. Khi đến nơi, hai anh em nhìn thấy những cánh chim bé bỏng và ướt át đột ngột bứt khỏi dòng nước bay lên.

Câu 1 (trang 16 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Em hãy xác định đề tài và ngôi kể của truyện “Bầy chim chìa vôi”.

Trả lời:

Truyện “Bầy chim chìa vôi”

Đề tài

Ngôi kể

- Cuộc sống của những đứa trẻ vùng ven sông.

- Vẻ đẹp thiên nhiên.

Truyện kể theo ngôi thứ 3 - người kể chuyện giấu mình.

Câu 2 (trang 16 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Chỉ ra đâu là lời người kể chuyện, đâu là lời nhân vật trong đoạn văn sau:

Khoảng hai giờ sáng Mon tỉnh giấc. Nó xoay mình sang phía anh nó, thì thào gọi:

- Anh Mên ơi, anh Mên!

- Gì đấy? Mày không ngủ à? – Thằng Mên hỏi lại, giọng nó ráo hoảnh như đã thức dậy từ lâu lắm rồi.

Trả lời:

- Lời người kể chuyện:

+ Khoảng hai giờ sáng Mon tỉnh giấc. Nó xoay mình sang phía anh nó, thì thào gọi.

+ Thằng Mên hỏi lại, giọng nó ráo hoảnh như đã thức dậy từ lâu lắm rồi.

- Lời nhân vật:

+ Anh Mên ơi, anh Mên!

+ Gì đấy? Mày không ngủ à?

Câu 3 (trang 17 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Điều gì khiến hai anh em Mên, Mon lo lắng khi thấy mưa to và nước đang dâng cao ngoài bãi sông? Chi tiết nào thể hiện rõ nhất điều đó?

Trả lời:

 -  Điều khiến hai anh em Mên, Mon lo lắng khi thấy mưa to và nước đang dâng lên ngoài bãi sông là: những con chìa vôi non bị chết đuối.

-  Chi tiết thể hiện: Lời nói của hai anh em “Em sợ những con chim chìa vôi non bị chết đuối mất”, “tao cũng sợ”.

Câu 4 (trang 17 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Trong cuộc trò chuyện ở phần (2), Mon nói với Mên những chuyện gì? Nội dung cuộc trò chuyện ấy giúp em cảm nhận được những nét tính cách nào của nhân vật Mon?

Trả lời:

- Mon nói với Mên về những con chim chìa vôi; về chuyện bố đi kéo chũm hôm qua; việc Mon cứu con cá bống; về ý định cứu những con chim chìa non ở ngoài dải cát giữa sông.

- Qua nội dung cuộc trò chuyện, em cảm nhận Mon là cậu bé hồn nhiên, sống tình cảm, yêu thương và giúp đỡ các con vật bé nhỏ.

Câu 5 (trang 17 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Nêu một số chi tiết miêu tả nhân vật Mên ở phần (3). Em hãy dựa vào các chi tiết đó để khái quát tính cách của nhân vật Mên.

Trả lời:

- Một số chi tiết miêu tả nhân vật Mên:

+ Phân chia công việc cho em: “bây giờ tao kéo còn mày đẩy”

+ Mên quấn cái dây buộc đò vào người, gò lưng kéo.

+ ….

→ Khái quát tính cách nhân vật Mên: Mên luôn tỏ ra là người lớn, tốt bụng, yêu thương em, tuy câu trả lời với em có phần hơi cộc cằn nhưng Mên là cậu bé có trách nhiệm.

Câu 6 (trang 17 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Khi đọc đoạn văn miêu tả khung cảnh bãi sông trong buổi bình minh, em có ấn tượng nhất với chi tiết nào? Vì sao?

Trả lời:

- Em ấn tượng với chi tiết: “từ mặt nước sông, những cánh chim bé bỏng và ướt át đột ngột bứt khỏi dòng nước khổng lồ bay lên. Hai đứa bé không kêu lên được một tiếng nào. Người chúng như đang ngùn ngụt tỏa hơi nóng.”

Vì: Chi tiết này thể hiện 2 cậu bé là người tốt bụng, biết yêu thương động vật. 

Câu 7 (trang 17 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Trong đoạn kết của truyện, Mên và Mon hình như không hiểu rõ vì sao mình lại khóc. Em hãy giúp các nhân vật lí giải điều đó.

Trả lời:

- Đoạn kết truyện, cả Mên và Mon đều khóc vì cả hai vừa được chứng kiến cảnh những chú chim bé bỏng, ướt át đột ngột bứt khỏi dòng nước khổng lồ. Và ngay sau đó, Mên và Mon tiếp tục chứng kiến cảnh một con chim non đuối sức, sắp bị rơi xuống dòng nước, trong giây phút chim non cận kề với cái chết thì chim mẹ không ngại hiểm nguy, chao lượn quanh đứa con. Và trong khoảng khắc đó, khi đôi chân mảnh dẻ và run rẩy của chim non chạm vào mặt sông thì đôi cánh của nó đập một nhịp, chú chim vụt bứt khỏi dòng nước và bay lên cao. Đây là cảnh tượng thật đẹp và xúc động. Cả Mên và Mon đều chăm chú quan sát từng khoảng khắc của đàn chim non, cả hai cũng lo lắng như tâm trạng của chú chim non, từ niềm vui sướng dâng trào thành những giọt nước mắt xúc động.

*Viết kết nối với đọc

Đề bài: Viết đoạn văn (khoảng 5 – 7 câu) kể lại sự việc bầy chim chìa vôi bay lên khỏi bãi sông bằng lời của một trong hai nhân vật Mon hoặc Miên (ngôi kể thứ nhất).

Viết đoạn văn kể lại sự việc bầy chim chìa vôi bay lên khỏi bãi sông bằng lời của một trong hai nhân vật Mon hoặc Miên (mẫu 1)

Sau khi đưa đò vào bến thì trời cũng tang tảng sáng, anh em chúng tôi ngược lên đoạn bờ sông đối diện với dải cát. Giữa lúc tôi còn vẩn vơ với những câu hỏi của Mon thì một cảnh tượng hiện lên trước mắt, từ mặt nước sông, những cánh chim bé bỏng và ướt át đột ngột bứt khỏi dòng nước khổng lồ, bay lên không trung. Cảnh đó khiến tôi nhớ đến lời của bố đã nói, khi vòng vây của nước ập vào phần cuối cùng của bãi cát thì những con chim chìa vôi non lần đầu tiên trong đời đập cánh bay lên. Bỗng một con chim đuối sức, đôi cánh nó dừng lại, nó rơi xuống như một chiếc lá, con chim mẹ xòe rộng đôi cánh lượn quanh đứa con và kêu lên như tiếp thêm sức mạnh cho chim non. Chứng kiến cảnh tượng này khiến tôi, nín thở, mắt nhìn chăm chăm vào con chim non và cầu mong có một phép màu giúp chú chim. Cuối cùng thì điều kì diệu đã đến, chú chim non đã bay cao hơn và hạ xuống lùm dứa dại bờ sông. Thấy vậy tôi và Mon thấy nhẹ nhõm và tươi vui hẳn lên.

I. Giới thiệu tác giả Nguyễn Quang Thiều 

Nguyễn Quang Thiều (sinh năm 1957) là một nhà thơ. Ngoài lĩnh vực chính thơ ca tạo nên tên tuổi, ông còn là một nhà văn với các thể loại tiểu thuyết, truyện ngắn, bút ký và tham gia vào lĩnh vực báo chí. Ông hiện nay là Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam; Phó Tổng thư ký thứ nhất Hội Nhà văn Á – Phi; Giám đốc - Tổng Biên tập Nhà xuất bản Hội Nhà văn.

Ông được coi là người cùng với nhà văn, trung tướng công an Hữu Ước sáng lập nên hai tờ báo là tờ An Ninh Thế giới cuối tháng và Cảnh Sát Toàn Cầu.. Bên cạnh đó, ông còn là chủ biên của nhiều tờ báo khác có tiếng tăm trong làng truyền thông đại chúng ở Việt Nam.

Từ những năm 1990, thơ Việt Nam đương đại bắt đầu có sự chuyển đổi lớn về mặt thi pháp và có thể nói, Nguyễn Quang Thiều là nhà thơ đầu tiên, bằng những nỗ lực vượt bậc và tài năng xuất sắc của mình, đã xác lập một giọng điệu mới trong thơ Việt.

Nguyễn Quang Thiều không chỉ là nhà thơ tiên phong với trào lưu hiện đại mà còn là cây viết văn xuôi giàu cảm xúc. Trong anh không chỉ có con người bay bổng, ưu tư với những phiền muộn thi ca, mà còn có một nhà báo linh hoạt và nhạy bén.

Ngoài giải thưởng Hội Nhà Văn Việt Nam năm 1993, giải A cho tập thơ Sự mất ngủ của lửa, Nguyễn Quang Thiều còn nhận được hơn 20 giải thưởng văn học khác trong và ngoài nước.

Thơ và truyện ngắn của ông đã được dịch in thành sách và đăng trên rất nhiều báo, tạp chí văn học  tại các quốc gia: Hoa Kỳ, Pháp, Austraylia, Ireland,  Nhật Bản, Hàn Quốc, Venezuela, Colombia, Na Uy, Thụy Điển, Malaysia, Thailand … và nhiều nước trên thế giới. Ngoài ra ông là tác giả của 400 bài thuộc các thể loại báo chí: tiểu luận, phê bình, bút ký, phóng sự, tản văn, bình luận… với các bút danh: Trực Ngôn, Vương Thảo, Hạnh Nguyên, Hoàng Lê … 

Ông cũng tham gia viết kịch bản điện ảnh và sân khấu. Nhiều kịch bản của ông đã được dựng thành phim. Tiểu thuyết Kẻ ám sát cánh đồng được hãng phim truyền hình Việt Nam dựng thành bộ phim Chuyện làng Nhô (phát sóng phổ biến trên VTV trong những năm 1998). Truyện ngắn Mùa hoa cải bên sông của ông cũng được đạo diễn Khải Hưng chuyển thể thành phim Lời nguyền của dòng sông, giành Huy chương Vàng Liên hoan Phim truyền hình quốc tế tại Bỉ năm 1993.

II. Khái quát tác phẩm Bầy chim chìa vôi

1. Hoàn cảnh sáng tác

Trích trong tập truyện Mùa hoa cải bên sông do Phương Nam Book và NXB Hội Nhà văn phát hành quý IV năm 2012.

- Vài nét về Mùa hoa cải bên sông

Đây là tên của tuyển tập truyện ngắn, trong đó có Truyện ngắn nổi tiếng  “Mùa hoa cải bên sông” của Nguyễn Quang Thiều, nhà thơ, nhà văn nổi tiếng. Tác phẩm này được viết cách đây 20 năm, đã được dựng thành phim “Lời Nguyền Của Dòng Sông” do Khải Hưng làm đạo điễn, từng đoạt giải vàng liên hoan phim truyền hình quốc tế tại Bỉ năm 1993.

Nguyễn Quang Thiều đã viết truyện ngắn này từ một câu chuyện có thật với một kết cục rất đau buồn! Chinh, tên nhân vật chính là một cô gái có thật. Chinh sống cùng gia đình trên chiếc thuyền. Họ không được phép lên bờ vì lời nguyền của cha cô. Nhưng cuối cùng cô đã lên bờ vì tiếng gọi của màu hoa cải vàng quyến rũ và bởi tiếng gọi của tình yêu với một chàng trai sống trong một xóm trại ven sông… Khi biết cô có thai, cha cô đã trừng phạt cô và đưa cả gia đình đi mất tích…Và theo lời Nguyễn Quang Thiều “70% của truyện ngắn này là sự thật”.

2. Thể loại

Truyện ngắn là một thể loại văn học. Nó thường là các câu chuyện kể bằng văn xuôi và có xu hướng ngắn gọn, súc tích và hàm nghĩa hơn các câu truyện dài như tiểu thuyết. Thông thường truyện ngắn có độ dài chỉ từ vài dòng đến vài chục trang, trong khi đó tiểu thuyết rất khó dừng lại ở con số đó. Vì thế, tình huống truyện luôn là vấn đề quan trọng bậc nhất của nghệ thuật truyện ngắn.

3. Bố cục

Truyện ngắn được chia làm 3 phần

- Phần 1 (từ Khoảng hai giờ sáng … mùa sinh nở của chúng)

- Phần 2 (từ Mùa mưa năm nay … ông Hảo mà đi)

- Phần 3 (từ Trôi đến đoạn sông … Không em ứ chơi với anh nữa)

4. Tóm tắt

Văn bản Bầy chim chìa vôi nói về cuộc phiêu lưu của hai anh em Mên và Mon, với tấm lòng nhân hậu, hai cậu bé quyết tâm đi cứu tổ chim chìa vôi vì mưa bão có thể bị nước sông nhấn chìm. Đến khi rạng sáng, khi nhìn thấy bầy chim non cất cánh bay lên từ bãi cát giữa sông, hai anh em Mên và Mon cảm thấy xúc động, vui vẻ khó tả

Trước khi đọc bài Bầy chim chìa vôi

Câu hỏi (trang 11 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Hãy chia sẻ một trải nghiệm đẹp của tuổi thơ em. Ghi lại một số từ ngữ diễn tả cảm xúc của em khi nghĩ về trải nghiệm đó.

Lời giải 

Một trải nghiệm đẹp của tuổi thơ em khiến bản thân không bao giờ quên, đó là những buổi chiều sau giờ học, được cùng các anh, các chị và các bạn trong xóm đạp xe quanh đường làng. Khung cảnh đấy, rất đẹp đối với em. Có những lúc, đùa đẩy nhau ngã xuống ruộng, người và xe lấm lét bẩn. Có bạn khóc vì sợ mẹ mắng. Một vài hôm, căng giò đạp thật nhanh để không bị chó cắn. Và thi thoảng, trộm những quả xoài, quả ổi, quả táo, quả dâu… Kỉ niệm đó, là một phần tuyệt vời trong kí ức của em. Ở tuổi thơ, khi trải nghiệm, đó là sự bồi hồi, thấp thỏm, vừa vui vừa sợ. Khi đã dần lớn lên, em thấy thật may mắn và hạnh phúc vì đã có một tuổi thơ thật đẹp.

Đọc hiểu bài Bầy chim chìa vôi

Câu 1 (trang 11 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Chi tiết nào được lặp lại trong những lời nói của nhân vật Mon?

Lời giải 

Chi tiết được lặp lại trong những lời nói của nhân vật Mon là: “Anh bảo”

Câu 2 (trang 13 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Bầy chim chìa vôi non có bay được vào bờ không?

Lời giải 

Theo em nghĩ, bầy chim chìa vôi non có thể sẽ bay được vào bờ.

Câu 3 (trang 15 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Cuộc “cất cánh” của bầy chim chìa vôi non ở đây có đúng như dự đoán của em không?

Lời giải 

Cuộc “cất cánh” của bầy chim chìa vôi non ở đây đúng như em dự đoán. Bởi, bầy chim chìa vôi đã hạ xuống bên một lùm dứa dại bờ sông.

Sau khi đọc bài Bầy chim chìa vôi

Trả lời câu hỏi cuối bài

Câu 1 (trang 16 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Em hãy xác định đề tài và ngôi kể của truyện Bầy chim chìa vôi

Lời giải 

- Đề tài: trẻ em.

- Ngôi kể: ngôi thứ 3

Câu 2 (trang 16 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Chỉ ra đâu là lời người kể chuyện, đâu là lời nhân vật trong đoạn văn sau:

“Khoảng hai giờ sáng Mon tỉnh giấc. Nó xoay mình sang phía anh nó, thì thào gọi:

- Anh Mên ơi, anh Mên!

- Gì đấy? Mày không ngủ à? – Thằng Mên hỏi lại, giọng nó ráo hoảnh như đã thức dậy từ lâu lắm rồi”.

Lời giải 

- Lời người kể chuyện:

+ Khoảng hai giờ sáng Mon tỉnh giấc. Nó xoay mình sang phía anh nó, thì thào gọi:

+ Thằng Mên hỏi lại, giọng nó ráo hoảnh như đã thức dậy từ lâu lắm rồi.

- Lời nhân vật:

+ Anh Mên ơi, anh Mên!

+ Gì đấy? Mày không ngủ à?

Câu 3 (trang 16 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Điều gì khiến hai anh em Mên, Mon lo lắng khi thấy mưa to và nước đang dâng cao ngoài bãi sông? Chi tiết nào thể hiện rõ nhất điều đó?

Lời giải 

- Điều mà hai anh em Mên, Mon lo lắng khi thấy mưa to và nước đang dâng cao ngoài bãi sông: tổ chim sẽ bị chìm và những con chim chìa vôi bị chết đuối.

- Chi tiết: ở đầu văn bản, cuộc hội thoại giữa Mên và Mon đã thể hiện được sự lo lắng:

+ Em sẽ những con chim chìa vôi non bị chết đuối mất.

+ Tao cũng sợ.

Câu 4 (trang 16 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Trong cuộc trò chuyện ở phần (2), Mon nói với Mên những chuyện gì? Nội dung cuộc trò chuyện ấy giúp em cảm nhận được những nét tính cách nào của nhân vật Mon?

Lời giải 

- Trong cuộc trờ chuyện ở phần (2), Mon đã nói với Mên về sự thấp thỏm của mình và đề xuất ý kiến với Mên mang chúng vào bờ vì lo sợ tổ chim sẽ bị chìm. Và sau đó, Mon kể Mên nghe về chuyện lấy trộm con cá bống của bố.

- Cuộc trò chuyện ấy giúp em cảm nhận được nhân vật Mon là người sống tình cảm, biết quan tâm tới mọi việc xung quanh, nhất là khi nhân vật Mon lo lắng cho sự an toàn của lũ chim chìa vôi. Điều đó chứng tỏ, cậu là người giàu lòng trắc ẩn, yêu động vật sâu sắc.

Câu 5 (trang 16 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Nêu một số chi tiết miêu tả nhân vật Mên ở phần (3). Em hãy dựa vào các chi tiết đó để khái quát tính cách của nhân vật Mên.

Lời giải

- Các chi tiết miêu tả nhân vật Mên:

+ Lúc này giọng thằng Mên tỏ vẻ rất người lớn.

+ Phải kéo về bến chứ, không thì chết. Bây giờ tao kéo còn mày đẩy.

+ Thằng Mên quấn cái dây buộc đò vào người nó và gò lưng kéo.

+ Thằng Mên nói và ngồi thụp xuống. Nó căng mắt nhìn sát mặt sông.

…

- Khái quát tính cách của nhân vật Mên: Cũng như nhân vật Mon, Mên là người sống tình cảm, giàu lòng trắc ẩn, yêu quý động vật. Cậu là người sống có trách nhiệm dù chỉ mới là một cậu bé. Lo lắng bầy chim chìa vôi gặp nạn, cậu đã cùng Mon “lén” bố để xem tình hình.

Câu 6 (trang 16 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Khi đọc đoạn văn miêu tả khung cảnh bãi sông trong buổi bình minh, em có ấn tượng nhất với chi tiết nào? Vì sao?

Lời giải 

Khi đọc đoạn văn miêu tả khung cảnh bãi sông trong buổi bình minh, em ấn tượng với chi tiết “Tấm thân bé bỏng của con chim vụt bứt ra khỏi dòng nước và bay lên cao hơn lần cất cánh đầu tiên ở bãi cát”. Trong đoạn văn, trước đó, con chim đã đuối sức, đôi cánh dừng lại, rơi xuống như một chiếc lá. Lúc này, hẳn đã có sự bất lực và mệt mỏi bao lấy con chim. Không rõ, có phải vì con chim mẹ “kêu lên” là sức mạnh để chim chìa vôi con vụt bay đầy mãnh liệt này hay không. Từ một con chim yếu ớt, nhỏ bé trước sự rộng lớn của thiên nhiên bỗng đột ngột vùng lên như chinh phục. Và kết quả vượt cả mong đợi, nếu Mên và Mon lo lắng bao nhiêu thì lúc này có thể thở phào hạnh phúc bấy nhiêu, bởi con chim đã vượt qua khó khăn, bay đến nơi an toàn. Sức sống của con chim chìa vôi trong phân cảnh này, có chăng là một bài học về đối diện với thử thách và vượt qua nó đối với chúng ta?

Câu 7 (trang 16 SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Trong đoạn kết của truyện, Mên và Mon hình như không hiểu rõ vì sao mình lại khóc. Em hãy giúp các nhân vật lí giải điều đó.

Lời giải 

Mên và Mon khóc khi chứng kiến những con chim chìa vôi vượt ra khỏi khó khăn, có thể cất cánh bay lên tìm nơi an toàn hơn. Có thể thấy, chính bởi sự xúc động đến nghẹn lòng của hai anh em. Mên và Mon là người biết và hiểu rõ từ đầu đến cuối những sự kiện mà bầy chim chìa vôi đang gặp. Trải qua cơn nạn tưởng chừng sẽ chìm và chết đuối. Nhưng thật may mắn, chúng đều sống sót và cất cánh bay cao. Đó là giọt nước mắt hạnh phúc của hai đứa trẻ đáng yêu, giàu lòng trắc ẩn.

Viết kết nối với đọc

Viết đoạn văn (khoảng 5-7 câu) kể lại sự việc bầy chim chìa vôi bay lên khỏi bãi sông bằng lời của một trong hai nhân vật Mon hoặc Mên (ngôi kể thứ nhất).

Lời giải 

Sau cơn mưa, qua đêm tối, bình minh hôm nay hình như lên sớm hơn thường ngày; những chú chim chìa vôi đã “vượt cạn” thành công. Tôi và Mon lo lắng cho bầy chim biết bao nhiêu. Thật nhẹ nhõm vì bây giờ chúng đã an toàn. Không con chim nào bị chìm và chết đuối. Tôi thấy một con chim nhỏ trong bầy có vẻ bị đuối sức. Người nó ướt nhẹp. Tôi loay hoay, lo lắng không biết phải làm sao mới có thể giúp con chim chìa vôi ấy? Bỗng mẹ nó – mẹ chim chìa vôi bay quanh đứa con tội nghiệp này và kêu lên. Có lẽ là lời động viên, khích lệ. Đôi chân mảnh dẻ của chú chim con vùng vẫy khỏi mặt sông, và rồi, đôi cánh đạp một nhịp thật khỏe. A, nó bay được rồi! Những giọt nước bắn tóe lên. Tôi phấn khích! Chú chim non đã cất cánh bay lên bầu trời xanh. Thật tuyệt vời! Tôi mừng rỡ. Hai anh em không ngừng vỗ tay, miệng cười toe toét, song không dám lớn tiếng.

Trước khi đọc

Gợi ý trả lời các câu hỏi trước khi đọc văn bản Bầy chim chìa vôi trang 11 SGK Ngữ văn 7 tập 1 Kết nối tri thức thật ngắn gọn.

Lưu ý: Để xem được nhiều cách trả lời khác nhau cho từng câu hỏi, các em bấm vào "Câu... trang... SGK Ngữ văn 7 tập 1 KNTT" nhé.

Câu hỏi trang 11 - SGK Ngữ văn 7 tập 1 KNTT

Hãy chia sẻ một trải nghiệm đẹp của tuổi thơ em. Ghi lại một số từ ngữ diễn tả cảm xúc của em khi nghĩ về trải nghiệm đó.

Trả lời

Trải nghiệm đẹp của tuổi thơ em là được về quê đi gặt lúa cho ông bà.

Một số từ ngữ diễn tả cảm xúc của em khi nghĩ về trải nghiệm đó là: háo hức, hồi hộp, vui vẻ, hạnh phúc.

Đọc văn bản

Gợi ý trả lời các câu hỏi trong quá trình đọc văn bản Bầy chim chìa vôi trang 11-16 SGK Ngữ 7 tập 1 Kết nối tri thức.

Theo dõi 1 trang 11 SGK Ngữ văn 7 tập 1 KNTT

Nội dung cuộc trò chuyện của hai anh em Mên và Mon lúc nửa đêm.

Trả lời

Nội dung cuộc trò chuyện của hai anh em Mên và Mon lúc nửa đêm là: hai anh em đang nói về việc ngoài trời mưa to, nước sông dâng cao và nhanh chóng sẽ ngập bãi sông, hai anh em Mên và Mon lo lắng cho bầy chim chìa vôi non có thể bị chết đuối.

Theo dõi 2 trang 11 SGK Ngữ văn 7 tập 1 KNTT

Chi tiết nào được lặp lại trong những lời nói của nhân vật Mon?

Trả lời

Chi tiết được lặp lại 4 lần trong những lời nói của nhân vật Mon: “anh bảo”. Chi tiết này được lặp lại đi kèm với các dữ kiện: mưa to không, nước sông lên có to không, bãi cát giữa sông đã ngập chưa, những con chìa vôi.

Theo dõi trang 12 SGK Ngữ văn 7 tập 1 KNTT

Thói quen làm tổ và đẻ trứng của bầy chim chìa vôi ở bãi sông quê của Mên và Mon.

Trả lời

Thói quen làm tổ và đẻ trứng của bầy chim chìa vôi ở bãi sông quê là:

"vào mùa cạn, những đám rong héo dần làm thành một lớp đệm trên cát, những con chim chìa vôi bay ra bãi cát đẻ trứng."

Dự đoán trang 13 SGK Ngữ văn 7 tập 1 KNTT

Bầy chim chìa vôi non có bay được vào bờ không?

Trả lời

Em dự đoán bầy chim chìa vôi non có bay được vào bờ.

Theo dõi trang 14 SGK Ngữ văn 7 tập 1 KNTT

Chú ý cử chỉ, lời nói của nhân vật Mên.

Trả lời

Nhận xét về cử chỉ, lời nói của anh Mên: dứt khoát, quyết đoán như người lớn.

Hình dung trang 15 SGK Ngữ văn 7 tập 1 KNTT

Khung cảnh bãi sông trong buổi bình minh.

Trả lời

Khung cảnh bãi sông trong buổi bình minh được miêu tả như sau: khi ánh bình minh rọi sáng những hạt mưa trên mặt sông thì một cảnh tượng như huyền thoại hiện ra, từ mặt nước những cánh chim bé bỏng và ướt át đột ngột bứt khỏi dòng nước khổng lồ bay lên.

Đối chiếu trang 15 SGK Ngữ văn 7 tập 1 KNTT

Cuộc cất cánh của bầy chim chìa vôi non ở đây có đúng như dự đoán của em hay không?

Trả lời

Cuộc cất cánh của bầy chim chìa vôi non đúng như dự đoán của em: bầy chim chìa vôi non có bay được vào bờ.

Theo dõi trang 15 SGK Ngữ văn 7 tập 1 KNTT

Cảm xúc của hai nhân vật Mên và Mon khi quan sát bầy chim chìa vôi non bay lên.

Trả lời

Cảm xúc của hai nhân vật Mên và Mon khi quan sát bầy chìa vôi non bay lên: tất cả vụt im lặng, hai nhân vật đứng im không nhúc nhích,  khóc khi thấy cảnh bầy chim non bay lên và hạ cánh an toàn bên một lùm dứa dại bờ sông.

Sau khi đọc

Gợi ý trả lời các câu hỏi Sau khi đọc để giúp các em soạn bài Bầy chim chìa vôi trang 16-17 SGK Ngữ 7 tập 1 Kết nối tri thức.

Bố cục

Bố cục của văn bản Bầy chim chìa vôi có thể được chia thành 3 phần như sau:

+ Phần 1: Từ đầu đến “mùa sinh nở của chúng”: Cuộc đối thoại giữa Mon và Mên về tổ chim chìa vôi.

+ Phần 2: Tiếp theo đến “ông Hảo mà đi”: Quyết định đi cứu bầy chim chìa vôi của Mon và Mên

+ Phần 3: Còn lại: Cảm xúc của hai anh em khi chứng kiến cảnh bầy chim chìa vôi đập cánh bay lên.

Tóm tắt văn bản Bầy chim chìa vôi

Vào một đêm mưa bão, hai anh em Mon và Mên nằm trằn trọc không ngủ được vì lo lắng cho bầy chim chìa vôi  làm tổ ở bãi cát giữa sông. Suy nghĩ lo lắng khiến cả hai anh em thấp thỏm không yên, quyết tâm đi đến bờ sông ngay trong đêm để có thể đưa những chú chim non vào bờ. Khi bình minh lên, dải cát giữa sông dần dần bị dòng nước lũ nhấn chìm, trong khoảnh khắc cuối cùng, những chú chim non bay lên không trung khiến hai đứa trẻ đã khóc vì vui mừng và hạnh phúc.

Trả lời câu hỏi

Câu 1 trang 16 SGK Ngữ văn 7 tập 1 KNTT

Em hãy xác định đề tài và ngôi kể của truyện Bầy chim chìa vôi.

Trả lời

Đề tài của truyện Bầy chim chìa vôi là là: tình yêu thiên nhiên, yêu động vật.

Ngôi kể của truyện: ngôi thứ ba.

Câu 2 trang 16 SGK Ngữ văn 7 tập 1 KNTT

Chỉ ra đâu là lời người kể chuyện, đâu là lời nhân vật trong đoạn văn sau:

Khoảng hai giờ sáng Mon tỉnh giấc. Nó xoay mình sang phía anh nó, thì thào gọi:

- Anh Mên ơi, anh Mên!

- Gì đấy? Mày không ngủ à? - Thằng Mên hỏi lại, gióng nó ráo hoảnh như đã thức dậy từ lâu lắm rồi.

Trả lời

- Lời của người kể chuyện là:

+ Khoảng hai giờ sáng Mon tỉnh giấc. Nó xoay mình sang phía anh nó, thì thào gọi:

+ Thằng Mên hỏi lại, giọng nó ráo hoảnh như đã thức

- Lời của hai nhân vật là:

+ Anh Mên ơi, anh Mên!

+ Gì đấy? Mày không ngủ à?

Câu 3 trang 16 SGK Ngữ văn 7 tập 1 KNTT

Điều gì khiến anh em Mên, Mon lo lắng khi thấy mưa to và nước đang dâng cao ngoài bãi sông? Chi tiết nào thể hiện rõ nhất điều đó?

Trả lời

Bầy chim chìa vôi non khiến anh em Mên, Mon lo lắng khi thấy mưa to và nước đang dâng cao ngoài bãi sông.

- Chi tiết thể hiện sự lo lắng của hai anh em Mên Mon là:

Mon ngập ngừng – Thế cái bãi cát giữ sông đã ngập chưa? - Ừ nhỉ. – Giọng thằng Mên chợt thảng thốt. – Có lẽ sắp ngập mất bãi cát rồi. Em sợ những con chim chìa vôi non bị chết đuối mất. – Tao cũng sợ.

Câu 4 trang 16 SGK Ngữ văn 7 tập 1 KNTT

Trong cuộc trò chuyện ở phần 2, Mon nói với Mên những chuyện gì? Nội dung cuộc trò chuyện ấy giúp em nhận ra được những nét tính cách nào của nhân vật Mon?

Trả lời

Trong cuộc trò chuyện ở phần (2), Mon nói với anh về những chi tiết: tổ chim, về việc thả con cá bống bố bắt được, rủ anh mang tổ chim vào bờ.

=> Từ cuộc trò chuyện có thể thấy nhân vật Mon là cậu bé giàu lòng yêu thương động vật với các hành động: thả cá bống, lo lắng cho đàn chim chìa vôi non trong mùa mưa.

Câu 5 trang 16 SGK Ngữ văn 7 tập 1 KNTT

Nêu một số chi tiết miêu tả nhân vật Mên ở phần 3. Em hãy dựa vào các chi tiết đó để khái quát tính cách của nhân vật Mên.

Trả lời

- Một số chi tiết miêu tả về nhân vật Mên ở phần 3 của văn bản Bầy chim chìa vôi:

+ Giọng Mon tỏ vẻ rất người lớn: chứ gì nữa; kéo đò về bến chứ, không thì chết…

+ Cử chỉ, hành động: tao kéo, mày đẩy; quấn dây buộc đò vào người, gò lưng kéo.

Cho thấy: Mên là người anh quyết đoán, có sự hiểu biết nhất định và quan tâm đến em.

Câu 6 trang 16 SGK Ngữ văn 7 tập 1 KNTT

Khi đọc đoạn văn miêu tả khung cảnh bãi sông trong buổi bình minh, em có ấn tượng nhất với chi tiết nào? Vì sao?

Trả lời

Khi đọc đoạn văn miêu tả khung cảnh bãi sông trong buổi bình minh, em có ấn tượng nhất với chi tiết miêu tả cảnh tượng như huyền thoại: những cánh chim bé bỏng và ướt át đột ngột bứt khỏi dòng nước khổng lồ bay lên.

Chi tiết này gây ấn tượng với em nhờ sự tương phản của hai hình ảnh cánh chim bé bỏng - dòng nước khổng lồ; cùng với đó là cảm xúc vừa ngỡ ngàng, vừa vui sướng của hai anh em Mên, Mon khi thấy bầy chim chìa vôi non không bị chết đuối, mặc dù dải cát nơi chúng làm tổ tưởng chừng đã chìm trong dòng nước lũ.

Câu 7 trang 16 SGK Ngữ văn 7 tập 1 KNTT

Trong đoạn kết của truyện, Mên và Mon hình như không hiểu rõ vì sao mình lại khóc. Em hãy giúp các nhân vật lí giải điều đó.

Trả lời

Trong đoạn kết của truyện, Mên và Mon khóc bởi niềm hạnh phúc. Hạnh phúc vì những chú chim đã thoát khỏi được dòng nước lũ hung hãn.

Viết kết nối với đọc

Viết đoạn văn (khoảng 5 – 7 câu) kể lại sự việc bầy chim chìa vôi bay lên khỏi bãi sông bằng lời của một trong hai nhân vật Mon hoặc Miên (ngôi kể thứ nhất).

Gợi ý

Tâm trạng của hai nhân vật Mên và Mon khi ấy không có sự khác biệt nhiều, đều là sự lo lắng, hồi hộp và hi vọng. Vì vậy mà các em học sinh có thể hoàn toàn thay đại từ nhân xưng "tôi" cho cả Mên và Mon gần tương đương nhau.

Đoạn văn mẫu

Khi bình mình le lói trên mặt sông, cũng là lúc tôi và anh Mên được chứng kiến một cảnh tượng như huyền thoại trong đời: từ mặt sông những cánh chim bé bỏng và ướt át đột ngột bứt khỏi dòng nước mà bay lên. Lúc này tôi và anh im lặng, cả hai đều như đang nín thở cầu mong cho những cánh chim yếu ớt ấy sẽ vào được tới bờ an toàn. Những chú chim non cũng đã hoàn thành chuyến đi đầu tiên của mình, tôi và anh đều không biết chúng tôi đã khóc từ bao giờ. Chứng kiến sự bứt phá ngoạn mục của chú chim non, tôi thầm nghĩ mình cũng sẽ phải mạnh mẽ bứt phá trong chặng đường đời còn lại