II – Luyện tập

Câu 1 (trang 20 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):

Bài ca dao:

Đêm trăng thanh anh mới hỏi nàng:

- Tre non đủ lá đan sàng nên chăng?

Nhân vật giao tiếp trong bài ca dao trên là một chàng trai và một cô gái, đều còn trẻ tuổi.

Thời điểm: “Đêm trăng thanh”. Đây là thời điểm thích hợp và lí tưởng cho những cuộc chuyện trò, bày tỏ tâm tình của các đôi nam nữ.

Nhân vật “anh” nói về các nội dung:

    + Nói về việc "Tre non đủ lá" dùng để "đan sàng": Đây chỉ là lời mào đầu, dẫn dắt để ngỏ lời với cô gái.

    + Mục đích: ướm hỏi, tỏ tình (lời nói mang nghĩa hàm ẩn: con người đã trưởng thành, đã đủ lớn khôn, có nên suy nghĩ đến chuyện kết duyên hay chưa?). Mục đích giao tiếp của chàng trai là giao duyên, tỏ tình. Với cách nói của chàng trai rất tế nhị, nhẹ nhàng, lịch sự, chàng trai đã đưa được các thông tin cần thiết, phù hợp với đối tượng là cô gái mà anh có tình ý.

Vì thế, cách nói của nhân vật “anh” rất phù hợp với nội dung và mục đích giao tiếp.

Câu 2 (trang 20-21 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):

Các hành động nói cụ thể trong cuộc giao tiếp: Chào, nói, thưa

Mục đích: Chào hỏi và trao đổi thông tin.

Cả ba câu mà ông già nói đều mang hình thức của câu hỏi, nhưng mục đích giao tiếp riêng của mỗi câu hỏi đó là:

    + Câu “A Cổ hả?” có mục đích là lời chào khi nhìn thấy, nhận ra A Cổ.

    + Câu “Lớn tướng rồi nhỉ?” có mục đích như một lời khen, bày tỏ tình cảm ngỡ ngàng, vui mừng khi thấy A Cổ lớn hơn nhiều, thế nên A Cổ không trả lời.

    + Câu “Bố cháu có gửi pin đài lên cho ông không?” là câu hỏi, cần có câu trả lời.

Lời nói của các nhân vật bộc lộ thái độ, tình cảm và quan hệ trong giao tiếp:

    + Thái độ gần gũi, cởi mở.

    + Tình cảm giữa hai người rất thân mật, tin tưởng lẫn nhau. Ông yêu quý A Cổ, còn A Cổ rất kính trọng ông (thể hiện qua lời nói “có ạ”, “cháu chào ông ạ”)

    + Quan hệ: hai người khác nhau về lứa tuổi nhưng có quan hệ thân thiết, gần gũi như những thành viên trong cùng một gia đình.

Câu 3 (trang 21 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):

- Khi làm bài thơ “Bánh trôi nước”, Hồ Xuân Hương đã "giao tiếp" với người đọc về vấn đề: Thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa nói chung và bản thân tác giả nói riêng.

- Mục đích:

    + Trình bày thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa.

    + Khẳng định phẩm hạnh, nhân cách tốt đẹp của người phụ nữ, không vì hoàn cảnh sống mà đánh mất sự son sắt, tốt đẹp của mình.

- Hồ Xuân Hương đã dùng hình tượng chiếc bánh trôi nước làm phương tiện nói lên điều đó.

Người đọc căn cứ vào thân phận của chính nữ sĩ Hồ Xuân Hương - một người phụ nữ xinh đẹp, tài hoa nhưng lận đận trong đường tình duyên và các chi tiết sâu sắc trong bài thơ để lĩnh hội.

Các từ ngữ, hình ảnh cụ thể giúp người đọc có thể lĩnh hội được nội dung bài thơ:

    + Từ "trắng", "tròn": chỉ vẻ đẹp về hình thể với làn da trắng, thân hình đầy đặn, xinh xắn, có tâm hồn trong trắng, nhân hậu, hiền hoà

    + Cụm từ "bảy nổi ba chìm": số phận long đong, lận đận, vất vả.

    + Cụm từ "tấm lòng son": khẳng định việc giữ trọn vẹn phẩm giá, đức hạnh và tâm hồn cao đẹp.

Câu 4 (trang 21 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):

Thông báo

Nhân ngày Môi trường thế giới, trường THPT ..... tổ chức buổi tổng vệ sinh toàn trường:

- Nội dung công việc: Thu dọn rác thải, chăm sóc cây xanh, làm sạch cỏ trong các bồn cây trong khu vực nhà trường.

- Thời gian: từ 7h30p sáng, ngày ... tháng ... năm ...

- Đối tượng tham gia: toàn thể học sinh của trường.

- Kế hoạch buổi lao động: Các chi đoàn nhận phân công công việc cụ thể tại văn phòng Đoàn trường (Bí thư các Chi đoàn họp nhận nhiệm vụ vào giờ sinh hoạt ngày thứ … )

Khi đi, mỗi học sinh phải mang theo một dụng cụ theo phân công.

Nhà trường đề nghị toàn thể học sinh chuẩn bị đầy đủ dụng cụ và tích cực tham gia buổi lao động để hưởng ứng tốt phong trào.

..., ngày ... tháng ... năm ...

Ban Giám hiệu trường THPT .....

Câu 5 (trang 21 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):

Các nhân tố giao tiếp qua bức thư của Hồ Chí Minh:

Nhân vật giao tiếp:

Ai viết thư? → Bác Hồ, với tư cách là Chủ tịch nước.

Thư viết cho ai → Học sinh trên toàn đất nước Việt Nam – những chủ nhân tương lai của nước Việt Nam độc lập.

Hoàn cảnh giao tiếp:

Năm 1945, khi đất nước vừa mới giành được độc lập, Bác Hồ viết bức thư gửi đến các cháu học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên của nước Việt Nam độc lập.

Vấn đề (nội dung) giao tiếp:

    + Bác Hồ bày tỏ niềm vui khi thế hệ học sinh đã có cơ hội được hưởng nền độc lập và được "nhận nền giáo dục hoàn toàn Việt Nam".

    + Bác nhắc nhở các cháu học sinh về nhiệm vụ, trách nhiệm của mỗi em đối với việc bảo vệ và xây dựng đất nước.

    + Lời chúc mừng của Bác Hồ gửi tới toàn thể học sinh.

Mục đích giao tiếp:

    + Chúc mừng học sinh, nhân ngày khai trường đầu tiên của đất nước Việt Nam độc lập

    + Nhắc nhở học sinh về nhiệm vụ và trách nhiệm đối với đất nước, niềm mong mỏi của Bác đối với thế hệ tương lai.

Cách viết thư: lời lẽ chân tình, gần gũi, nhưng cũng cứng rắn, nghiêm túc xác định nhiệm vụ, trách nhiệm của học sinh.

II – Luyện tập

Câu 1 (trang 20 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):

Bài ca dao:

Đêm trăng thanh anh mới hỏi nàng:

- Tre non đủ lá đan sàng nên chăng?

Câu 2 (trang 20 - 21 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):

- Các hành động nói cụ thể trong cuộc giao tiếp: Chào, nói, thưa.

- Mục đích: chào hỏi và trao đổi thông tin.

Trong lời của nhân vật ông già, tuy cả ba câu đều có hình thức hỏi nhưng chỉ có câu thứ ba (Bố cháu có gửi pin đài lên cho ông không?) mới có mục đích hỏi thật sự. Các câu còn lại lần lượt được dùng với mục đích để chào và để khen (A Cổ hả? Lớn tướng rồi nhỉ?)

- Lời nói của hai nhân vật giao tiếp đã bộc lộ rõ tình cảm, quan hệ của hai người. A Cổ kính mến ông. Ngược lại, người ông cũng bộc lộ thái độ yêu quý và trìu mến đối với cháu.

Câu 3 (trang 21 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):

a, - Khi làm bài thơ này, Hồ Xuân Hương đã “giao tiếp” người đọc về vấn đề: Thân phận của người phụ nữ trong xã hội xưa và nói chung và bản thân tác giả nói riêng.

- Mục đích làm bài thơ của Hồ Xuân Hương: tác giả muốn ca ngợi vẻ đẹp và khẳng định phẩm chất trong sáng của người phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa.

- Tác giả đã dùng hình tượng “chiếc bánh trôi” và sử dụng khá nhiều từ ngữ hàm súc (trắng, tròn, bảy nổi ba chìm, tấm lòng son,…).

b, Để lĩnh hội bài thơ, người đọc phải căn cứ vào các phương tiện ngôn ngữ:

- Từ “Trắng”, “tròn”: nói về vẻ đẹp hình thể với làn da trắng, thân hình đầy đặn, có tâm hồn trong sáng, hiền hậu.

- Thành ngữ “bảy nổi ba chìm”: số phận gian truân vất vả, sự xô đẩy của cuộc đời.

- Cụm từ “tấm lòng son”: khẳng định phẩm chất, đức hạnh và tâm hồn cao đẹp, trong sáng của người phụ nữ trong xã hội xưa.

Câu 4 (trang 21 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):

Có thể tham khảo một bản thông báo dưới đây:

                                          Thông báo

Nhân kỉ niệm ngày Môi trường thế giới, trường THPT… tổ chức buổi tổng vệ sinh toàn trường:

- Thời gian làm việc: Từ 8h đến 11h30 phút ngày…tháng…năm…

- Nội dung công việc: Thu dọn rác thải, phát quang cỏ dại, vun xới và chăm bón các gốc cây, bồn hoa trong phạm vi quản li của nhà trường.

- Lực lượng tham gia: Toàn thể đoàn viên, thanh niên trong trường

- Dụng cụ: Mỗi lớp mang 1/3 cuốc xẻng; 1/3 chổi; còn lại mang dao to, túi đựng rác,…

- Phân công cụ thể: các chi đoàn nhận phân công công việc tại văn phòng Đoàn trường

- Công tác quản lí: BCH Đoàn trường cùng GVCN các lớp quan tâm, nhắc nhở, đôn đốc học sinh.

Nhà trường kêu gọi toàn thể các chi đoàn hãy liệt nhiệt hưởng ứng và tích cực tham gia buổi tổng vệ sinh này.

                                                                     Ngày…tháng…năm

                                                                     BGH nhà trường.

Câu 5 (trang 21- 22 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):

Các nhân tố giao tiếp qua bức thư của Hồ Chí Minh:

Nhân vật giao tiếp

- Người viết thư: Bác Hồ - Chủ tịch nước.

- Người tiếp nhận: Học sinh trên toàn đất nước Việt Nam.

Hoàn cảnh giao tiếp: Tháng 9 năm 1945, khi đất nước mới giành được độc lập, Bác Hồ viết bức thư gửi đến các cháu học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa.

Nội dung của bức thư:

- Bức thư nói tới niềm vui sướng của người viết vì nhìn thấy học sinh được hưởng nền giáo dục mới trong tự do, độc lập.

- Thư nói tới nhiệm vụ, trách nhiệm của học sinh đối với đất nước.

- Thể hiện lời chúc của bác đối với học sinh.

Cách viết thư: Bức thư Bác viết có lời lẽ gần gũi, thân tình, nhưng lại vừa nghiêm túc. Vì thế nó vừa là những lời động viên khích lệ vừa là lời nhắc nhở về ý thức trách nhiệm của mỗi học sinh đối với tương lai của đất nước mình.

Luyện tập

Câu 1 (trang 20 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1): Phân tích các nhân tố giao tiếp trong câu ca dao

a, Qua các từ xưng hô “anh” và “nàng” ta có thể thấy nhân vật giao tiếp là người nam nữ trẻ tuổi.

b, Hoàn cảnh giao tiếp: vào một đêm trăng thanh – khung cảnh thích hợp để nam nữ trò chuyện tâm tình, bộc bạch tình cảm yêu đương.

c, Nhân vật anh nói về chuyện "Tre non đủ lá" và đặt vấn đề "nên chăng" tính chuyện "đan sàng". Tuy nhiên, đặt trong khung cảnh này, với nhân vật giao tiếp là nam nữ trẻ tuổi thì mục đích của câu nói là để ngỏ lời, tính chuyện kết duyên.

d, Việc chàng trai mượn hình ảnh “tre non đủ lá” và chuyện “đan sàng” rất phù hợp với nội dung và mục đích của cuộc giao tiếp, thể hiện rõ sắc thái tình cảm, dễ đi sâu vào lòng người.

Câu 2 (trang 20 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1): Đọc đoạn đối thoại (giữa một em nhỏ A Cổ - với một ông già) và trả lời câu hỏi

a, Trong cuộc giao tiếp, các nhân vật đã thực hiện các hành động giao tiếp:

   A Cổ: Chào (Cháu chào ông ạ!)

   Người đàn ông:

        + Chào đáp (A Cổ hả?)

        + Khen (Lớn tướng rồi nhỉ?)

        + Hỏi (Bố cháu có gửi pin đài lên cho ông không?)

   A Cổ: Đáp lời (Thưa ông, có ạ!)

b, Ba lời nói của ông già đều có hình thức câu hỏi nhưng chỉ có câu cuối cùng nhằm mục đích hỏi còn hai câu hỏi đầu mang mục đích chào lại (A Cổ hả?) và khen (lớn tướng rồi nhỉ?) nên A Cổ không trả lời hai câu này.

c, Từ cách xưng hô và sử dụng từ ngữ, A Cổ thể hiện thái độ kính mến đối với người đàn ông còn người đàn ông thể hiện sự trìu mến, yêu thương.

Câu 3 (trang 21 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1): Đọc bài thơ "Bánh trôi nước và trả lời câu hỏi

a, Qua hình ảnh “Bánh trôi nước” tác giả muốn nói lên vẻ đẹp, số phận lận đận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến, đồng thời tác giả khẳng định những phẩm chất tốt đẹp của người phụ nữ Việt Nam.

b, Căn cứ vào các phương tiện ngôn ngữ miêu tả vẻ đẹp như “trắng”, “tròn” cùng thành ngữ “ba chìm bày nổi” (số phận lận đận) và “tấm lòng son” (nhân phẩm tốt đẹp) cùng những liên hệ đến cuộc đời của tác giả, người đọc có thể hiểu và cảm nhận bài thơ.

Câu 4 (trang 21 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1): Viết một thông báo ngắn cho các bạn học sinh toàn trường biết về hoạt động làm sạch môi trường nhân Ngày Môi trường thế giới.

Lưu ý:

   - Dạng văn bản: Thông báo ngắn nên cần đủ 3 phần: Mở - thân – kết

   - Đối tượng giao tiếp: Học sinh toàn trường

   - Nội dung giao tiếp: Hoạt động làm sạch môi trường

   - Hoàn cảnh giao tiếp: trong nhà trường và nhân Ngày Môi trường thế giới

Bài tham khảo:

THÔNG BÁO

    Để kỉ niệm Ngày Môi trường thế giới, trường THPT.... tổ chức buổi tổng vệ sinh để toàn trường trở nên xanh, sạch, lành mạnh để học tập.

      - Thời gian làm việc: từ… giờ sáng ... ngày ... tháng ... năm ...

      - Nội dung công việc: làm cỏ, phát quang bụi rậm, thu dọn rác thải, chăm sóc cây xanh trong phạm vi quản lí của nhà trường.

      - Đối tượng tham gia: toàn thể học sinh của trường.

      - Kế hoạch cụ thể: Các chi đoàn, chi đội nhận phân công công việc cụ thể tại văn phòng Đoàn trường.

      - Dụng cụ: Học sinh tự phân công nhau mang theo một trong các dụng cụ sau: cuốc, xẻng, chổi, kéo, bao đựng rác, ...

    Nhà trường đề nghị toàn thể học sinh tích cực tham gia để phong trào được thành công tốt đẹp.

..., ngày ... tháng ... năm ...

T/M Ban giám hiệu nhà trường

Phó hiệu trưởng

Câu 5 (trang 21 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1): Các nhân tố giao tiếp trong văn bản là:

1. 1. Nhân vật giao tiếp: Bác Hồ viết thư cho học sinh cả nước với tư cách là Chủ tịch nước.
   2. Hoàn cảnh giao tiếp: Đất nước vừa mới giành được độc lập và đây là ngày khai trường đầu tiên của nước Việt Nam độc lập.
   3. Nội dung giao tiếp: Bức thư nói lên niềm vui của học sinh vì được "nhận nền giáo dục hoàn toàn Việt Nam", đồng thời là lời nhắc nhở về nhiệm vụ, trách nhiệm của mỗi học sinh đối với đất nước. Cuối thư Bác Hồ gửi lời chúc mừng tới học sinh.
   4. Mục đích giao tiếp: Bác viết để chúc mừng học sinh, nhân ngày khai trường đầu tiên của đất nước Việt Nam độc lập, xác định nhiệm vụ quan trọng của học sinh trong vấn đề học tập.
   5. Thư viết với lời lẽ chân tình, gần gũi, nhưng cũng nghiêm túc xác định nhiệm vụ, trách nhiệm của học sinh.

Câu 1 (trang 20 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):

Nhân vật giao tiếp ở đây là;

   - Chàng trai : xưng hô là anh

   - Cô gái: được gọi là nàng

   ⇒ Cả hai đều đang ở độ tuổi thanh xuân.

Thời điểm giao tiếp: là buổi tối, thích hợp với những cuộc trò chuyện về tình yêu đôi lứa.

Nhân vật anh nói về việc kết duyên với cô gái

   - Mục đích gặng hỏi về tình yêu đôi lứa.

Cách nói này rất phù hợp với nội dung và mục đích giao tiếp. Vì cách nói của chàng trai rất tế nhị, nhẹ nhàng, lịch sự, chàng trai đã đưa được các thông tin cần thiết, phù hợp với đối tượng là cô gái mà anh có tình ý.

Câu 2 (trang 20 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):

Các hành động nói cụ thể trong cuộc giao tiếp: Chào, nói, thưa

   - Mục đích: Chào hỏi và trao đổi thông tin

Cả ba câu trong lời nói của ông già đều có hình thức của câu hỏi nhưng các câu không dùng để hỏi mà thực hiện mục đích khác

   - Câu A Cổ hả? có mục đích là lời chào khi nhìn thấy, nhận ra A Cổ

   - Câu Lớn tướng rồi nhỉ có mục đích như một lời khen, bày tỏ tình cảm ngỡ ngàng, vui mừng khi thấy A Cổ lớn hơn nhiều, thế nên A Cổ không trả lời.

   - Câu Bố cháu có gửi pin đài lên cho ông không? là câu hỏi, cần có câu trả lời.

Lời nói của các nhân vật bộc lộ thái độ, tình cảm và quan hệ trong giao tiếp:

   - Thái độ gần gũi, cởi mở, tình cảm chân thành

   - Có thái độ tôn trọng lẫn nhau theo đúng cương vị giao tiếp.

   - Có quan hệ giao tiếp thân mật, gần gũi, tức có mối quan hệ quen biết từ trước.

Câu 3 (trang 20 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):

Vấn đề giao tiếp: Vẻ đẹp và thân phận của người phụ nữ.

   - Nhằm mục đích: tâm sự về nỗi lòng của người phụ nữ với thân phận nổi trôi.

   - Phương tiện từ ngữ, hình ảnh: trắng, tròn, bảy nổi ba chìm, rắn nát, lòng son,..

Người đọc căn cứ vào các yếu tố sau để lĩnh hội bài thơ:

   - Từ ngữ, hình ảnh: liên quan đến hình ảnh và thân phận người phụ nữ.

   - Cuộc đời, thân phận tác giả: tình duyên của bà gặp nhiều éo le, trắc trở.

   - Vốn sống, tri thức và năng lực cảm thụ văn chương

Câu 4 (trang 20 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):

Bài tham khảo:

THÔNG BÁO

    Để kỉ niệm Ngày Môi trường thế giới, trường THPT.... tổ chức buổi tổng vệ sinh để toàn trường trở nên xanh, sạch, lành mạnh để học tập.

      - Thời gian làm việc: từ… giờ sáng ... ngày ... tháng ... năm ...

      - Nội dung công việc: làm cỏ, phát quang bụi rậm, thu dọn rác thải, chăm sóc cây xanh trong phạm vi quản lí của nhà trường.

      - Đối tượng tham gia: toàn thể học sinh của trường.

      - Kế hoạch cụ thể: Các chi đoàn, chi đội nhận phân công công việc cụ thể tại văn phòng Đoàn trường.

      - Dụng cụ: Học sinh tự phân công nhau mang theo một trong các dụng cụ sau: cuốc, xẻng, chổi, kéo, bao đựng rác, ...

    Nhà trường đề nghị toàn thể học sinh tích cực tham gia để phong trào được thành công tốt đẹp.

..., ngày ... tháng ... năm ...

T/M Ban giám hiệu nhà trường

Phó hiệu trưởng

Câu 5 (trang 20 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):

Thư viết cho các em học sinh trên cả nước.

   - Người viết là Chủ tịch nước, người nhận là học sinh.

Hoàn cảnh: nhân dịp khai giảng năm học mới.

Thư viết về niềm vui của Bác khi các em học sinh được tới trường.

Thư viết để gửi lời chúc, lời động viên tới các em học sinh trên cả nước nhân dịp năm học đầu tiên sau chiến tranh.

Đây là bức thư nhân dịp năm học mới nên viết với sự vui vẻ, chào mừng, đồng thời gửi lời động viên, khích lệ tinh thần học tập của các em học sinh.

Trả lời câu 1 trang 20 SGK Ngữ văn 10, tập 1

Câu ca dao gồm hai nhân vật giao tiếp là anh (người nam) và nàng (người nữ), họ là những chàng trai cô gái trẻ trung, đang ở vào độ tuổi yêu đương.

HĐGT diễn ra vào đêm trăng, thời điểm này thích hợp với những cuộc trò chuyện riêng tư, tâm tình, bày tỏ tình cảm yêu đương.

Nhân vật anh nói về việc tre non đủ lá và ướm hỏi về chuyện có nên đan sàng hay không với cô gái. Nhưng đó chỉ là câu chuyện bề mặt, ngụ ý của chàng trai nói đến chuyện kết duyên giữa hai người.

Cách nói của chàng  trai phù hợp với nội dung và mục đích giao tiếp bởi vừa tinh tế, ý nhị vừa dễ liên tưởng, dễ hiểu đối với người nghe.

Trả lời câu 2 trang 20+21 SGK Ngữ văn 10, tập 1

Trong cuộc giao tiếp, các nhân vật đã thực hiện bằng ngôn ngữ những hành động nói cụ thể sau:

+ Lượt lời 1: A Cổ chào.

+ Lượt lời 2: Người ông chào đáp lại (A Cổ hả?), khen (Lớn tướng rồi nhỉ?), hỏi (Bố cháu có gửi pin đài lên cho ông không?).

+ Lượt lời 3: A Cổ đáp lời (Thưa ông, có ạ!).

Cả 3 câu trong lượt lời của ông già đều có hình thức là câu hỏi nhưng chỉ có câu thứ ba dùng để hỏi, câu thứ nhất để chào đáp và câu thứ hai để khen.

Lời nói của các nhân vật như cách xưng hô ông – cháu, các từ tình thái thưa, ạ, hả, nhỉ cho thấy thái độ lễ phép, yêu quý, kính mến của A Cổ dành cho ông và tình cảm trìu mến, thân thiết, hồ hởi của người ông dành cho A Cổ.

Trả lời câu 3 trang 21 SGK Ngữ văn 10, tập 1

Khi làm bài Bánh trôi nước, Hồ Xuân Hương đã giao tiếp với người đọc về vấn đề vẻ đẹp và số phận ba chìm bảy nổi của người phụ nữ.

- Mục đích của bà nhằm bộc lộ bày tỏ sự cảm thông với số phận bấp bênh và đề cao vẻ đẹp của người phụ nữ nói chung và của bản thân mình nói riêng.

- Vấn đề ấy được gửi gắm gián tiếp trong hình ảnh chiếc bánh trôi nước.

Để lĩnh hội bài thơ, người đọc căn cứ vào:

- Tiểu sử cuộc đời Hồ Xuân Hương (cuộc đời tài hoa, tính cách mạnh mẽ, tài năng bản lĩnh nhưng đời tư bất hạnh, thiệt thòi).

- Từ ngữ, hình ảnh trong bài thơ: hình ảnh chiếc bánh trôi đẹp đẽ (trắng, tròn), thành ngữ ba chìm bảy nổi, cụm từ tấm lòng son để diễn tả vẻ đẹp và số phận người phụ nữ.

Trả lời câu 4 trang 21 SGK Ngữ văn 10, tập 1

THÔNG BÁO

Nhân Ngày môi trường thế giới, trường THPT A tổ chức buổi tổng vệ sinh toàn trường nhằm đem lại cảnh quan xanh, sạch, đẹp cho trường lớp và hưởng ứng tinh thần gìn giữ, bảo vệ môi trường:

+ Thời gian làm việc: 8h thứ 7, ngày …/…/…

+ Nội dung công việc: thu dọn rác, khai thông cống rãnh, phát quang cỏ dại, trồng cây xanh.

+ Đối tượng tham gia: giáo viên và học sinh toàn trường.

+ Kế hoạch cụ thể: các lớp nhận phân công nhiệm vụ tại văn phòng đoàn trường.

+ Dụng cụ: xem trong phân công theo lớp.

Nhà trường kêu gọi toàn thể giáo viên và học sinh hưởng ứng và tích cực tham gia hoạt động này.

Ngày…tháng…năm…

BGH trường THPT A

Trả lời câu 5 trang 21 SGK Ngữ văn 10, tập 1

Nhân vật giao tiếp:

+ Người viết thư là Bác Hồ

+ Người nhận thư là các em học sinh trên toàn quốc - thế hệ chủ nhân tương lai của đất nước Việt Nam vừa giành được độc lập.

Tình huống giao tiếp: Bức thư viết vào tháng 9/1945, khi đất nước vừa giành được độc lập, học sinh bắt đầu nhận nền giáo dục hoàn toàn dân tộc.

Nội dung giao tiếp:

+ Thể hiện niềm hạnh phúc, vui sướng vì các em HS được hưởng nền giáo dục độc lập

+ Nhắc nhở các em về thành quả các em đang được hưởng là sự hi sinh xương máu của biết bao người

+ Chúc mừng và động viên khích lệ các em ra sức học tập.

Mục đích giao tiếp:

+ Chúc mừng HS nhân ngày khai trường đầu tiên của đất nước độc lập 

+ Giúp các em HS ý thức về trách nhiệm nặng nề nhưng vẻ vang, ý nghĩa của mình.

Lời thư của Bác vừa giản dị, chân tình, gần gũi vừa nghiêm túc, trang trọng. 

Câu 1 (trang 20 SGK Ngữ văn 10 tập 1)

Phân tích các nhân tố giao tiếp trong câu ca dao

   Đêm trăng thanh anh mới hỏi nàng:

- Tre non đủ lá đan sàng nên chăng?

Nhân vật giao tiếp ở đây là những người như thế nào?

Hoạt động giao tiếp diễn ra vào thời điểm nào?

Nhân vật anh nói về điều gì? Nhằm mục đích gì?

Cách nói của "anh" có phù hợp với nội dung và mục đích giao tiếp không?

Lời giải chi tiết:

a. Nhân vật giao tiếp trong câu ca dao trên là một chàng trai và một cô gái.

b. Thời gian: Đêm trăng thanh. Thích hợp với những cuộc chuyện trò tình tứ của đôi bên nam nữ, của những buổi hát đổi, hát ghẹo, hát giao duyên trong sinh hoạt dân ca.

c. 

+ Nói về việc "Tre non đủ lá" dùng để "đan sàng".

+ Mục đích: ướm hỏi, tỏ tình (nghĩa hàm ẩn; người đã đủ lớn khôn, nên kết duyên).

Cách nói của chàng trai rất tế nhị, phù hợp với đối tượng và mục đích giao tiếp.

Câu 2 (trang 20 SGK Ngữ văn 10 tập 1)

Đọc đoạn đối thoại (giữa em nhỏ A Cổ với một ông già) và thực hiện các yêu cầu (SGK, tr. 21).

Các nhân vật đã thực hiện bằng ngôn ngữ những hành động nói cụ thể nào? Nhằm mục đích gì?

Nêu mục đích giao tiếp của mỗi câu.

Lời nói của các nhân vật bộc lộ tình cảm, thái độ và quan hệ trong giao tiếp như thế nào?

Lời giải chi tiết:

- Các hành động nói cụ thể: Chào, nói, thưa

- Mục đích: Chào hỏi và trao đổi thông tin.

Trong lời nói của ông già, cả ba câu đều là câu hỏi, nhưng mục đích không phải đều để hỏi.

Câu 1 (A cổ hả) là câu hỏi thay chào, đáp lại lời chào của A cổ.

Câu 2 (Lốn tướng rồi nhỉ) là lời khen, dùng để biểu thị tình cảm, không mang tính nghi vấn.

Chỉ có câu 3 là có mục đích hỏi.

Lời nói của các nhân vật bộc lộ thái độ, tình cảm và quan hệ trong giao tiếp:

- Tình cảm giữa hai người rất thân mật, tin cậy lẫn nhau

- Thái độ: Cậu bé rất kính trọng ông bà, ông già rất mến yêu cậu bé

- Quan hệ: hai người khác lứa tuổi nhưng có quan hệ tốt về mọi mặt

Câu 3 (trang 21 SGK Ngữ văn 10 tập 1)

Đọc bài thơ Bánh trôi nước và thực hiện các yêu cầu (SGK, tr.21)

Khi làm bài thơ này, Hồ Xuân Hương đã "giao tiếp" với người đọc vấn đề gì? Nhằm mục đích gì? Bằng phương tiện ngôn ngữ, hình ảnh như thế nào?

Người đọc căn cứ vào đâu để lĩnh hội bài thơ

Lời giải chi tiết:

Mục đích, vấn đề giao tiếp

- Vấn đề giao tiếp: Hồ Xuân Hương đã "giao tiếp" với người đọc về vấn đề thân phận người phụ nữ nói chung và của tác giả nói riêng.

- Mục đích: Hồ Xuân Hương đã "giao tiếp" với người đọc về vấn đề thân phận người phụ nữ nói chung và của tác giả nói riêng. Đồng thời tác giả khẳng định phẩm giá, nhân cách tốt đẹp của người phụ nữ. Hồ Xuân Hương đã dùng hình tượng chiếc bánh trôi nước để nói lên điều đó.

Căn cứ để lĩnh hội, cảm nhận bài thơ

- Người đọc căn cứ vào từ ngữ, hình ảnh trong bài thơ: "trắng", "tròn" (chỉ vẻ đẹp), "bảy nổi ba chìm" (chỉ thân phận lận đận), "tấm lòng son" (phẩm chất bên trong).

- Căn cứ vào cuộc đời của nữ sĩ Hồ Xuân Hương để hiểu và cảm bài thơ này: Xuân Hương có tài, có tình nhưng số phận trớ trêu để  cho bà sự bất hạnh. Hai lần lấy chồng thì cả hai lần "cố đấm ăn xôi lại hẩm". Rốt cục Cổ Nguyệt Đường (nơi bà ở) vẫn lạnh tanh không hương sắc. Điều cảm phục ở bà dù trong hoàn cảnh nào vẫn giữ gìn phẩm chất của mình.

Câu 4 (trang 21 SGK Ngữ văn 10 tập 1)

Viết đoạn văn thông báo về nội dung làm sạch môi trường (SGK)

Lời giải chi tiết:

Học sinh xem lại mẫu văn bản thông báo để viết; yêu cầu viết thông báo ngắn, song phải có mở đầu, kết thúc.

- Đối tượng giao tiếp là học sinh toàn trường.

- Nội dung giao tiếp là làm sạch môi trường

- Hoàn cảnh giao tiếp là hoàn cảnh nhà trường và ngày môi trường thế giới.

Tham khảo:

THÔNG BÁO

Để kỉ niệm Ngày Môi trường thế giới, trường THPT ..... tổ chức buổi tổng vệ sinh toàn trường:

- Nội dung công việc: làm cỏ, phát quang bụi rậm, thu dọn rác thải, chăm sóc cây xanh trong phạm vi quản lí của nhà trường.

- Thời gian làm việc: từ 7 giờ sáng ... ngày ... tháng ... năm ...

- Đối tượng tham gia: toàn thể học sinh của trường.

- Kế hoạch cụ thể: Các chi đoàn nhận phân công công việc cụ thể tại văn phòng Đoàn trường.

Khi đi, mỗi học sinh phải mang theo một trong các dụng cụ sau: cuốc, xẻng, chổi, kéo, bao đựng rác, ...

Nhà trường đề nghị toàn thể học sinh tích cực tham gia để phong trào được thành công tốt đẹp.

..., ngày ... tháng ... năm ...

Bam giám hiệu trường THPT ....

Câu 5 (trang 21 SGK Ngữ văn 10 tập 1)

Phân tích các hoạt động giao tiếp qua bức thư Bác Hồ gửi học sinh cả nước nhân ngày khai giảng năm học đầu tiên của nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa tháng 9 năm 1945 (SGK tr. 22).

Lời giải chi tiết:

Phân tích các nhân tố  giao tiếp của bức thư Bác Hồ gửi HS cả nước nhân ngày khai trường năm 1945.

Bác Hồ với tư cách là chủ tịch nước viết thư gửi học sinh toàn quốc. Người nhận là học sinh, thế hệ chủ nhân tương lai của nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa

Hoàn cảnh cụ thể: Nước ta vừa giành được độc lập và chuyển từ chế độ phong kiến sang chế độ dân chủ, rất cần có nhân tài, do đó, sự cố gắng học tập, nỗ lực phấn đấu của những công dân tương lai có ý thức quan trọng cấp bách.

- Người viết (Bác Hồ) là người từng trải,  kinh nghiệm có được từ nhiều nước văn minh thế giới, mong muốn cho đất nước sánh vai với các cường quốc năm châu.

- HS: Lần đầu tiên được học trong nhà trường của nước nhà độc lập.

Nội dung bức thư phân tích ý nghĩa của ngày khai trường đầu tiên và động viên HS tích cực học tập, phấn đấu vì tương lai tươi sáng của đất nước.

+ Bộc lộ niềm vui vì học sinh thế hệ tương lai được hưởng cuộc sống độc lập

+ Nhiệm vụ và trách nhiệm của học sinh đối với đất nước

+ Sau cùng là lời chúc của Bác đối với học sinh.

Mục đích của bức thư: Chúc mừng học sinh nhân ngày tựu trường của đất nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Cổ vũ tinh thần học tập của các HS, từ đó xác định nhiệm vụ nặng nề nhưng vẻ vang của học sinh.

Cách viết: Vừa là bức thư, vừa là lòi kêu gọi, phân tích ý nghĩa của nhà trường trong thời đại mới, đồng thời nêu lên mục đích cao cả của sự nghiệp cách mạng, từ đó gợi mở HS suy nghĩ trách nhiệm thiêng liêng của mình. Lời văn giản dị, gần gũi với HS.