Chuẩn bị 1

Câu 1 (trang 26, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Đọc trước văn bản Mẹ và quả, tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Nguyễn Khoa Điềm.

Phương pháp giải:

Đọc trước văn bản và tìm hiểu thông tin về tác giả.

Lời giải chi tiết:

- Nguyễn Khoa Điềm sinh ngày 15 tháng 4 năm 1943, tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế;

- Quê quán: làng An Cựu, xã Thủy An, thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên – Huế.

- Sinh ra trong một gia đình trí thức, giàu truyền thống yêu nước và tinh thần cách mạng.

- Học tập và trưởng thành ở miền Bắc, tham gia chiến đấu và học tập ở miền Nam. 

- Thơ ông giàu chất suy tư, xúc cảm dồn nén, mang màu sắc trữ tình chính luận.

- Tác phẩm: Đất ngoại ô (thơ, 1973); Cửa thép (ký, 1972); Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974); Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (thơ, 1986),…

Chuẩn bị 2

Câu 2 (trang 26, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Khi nghĩ về cha mẹ, điều gì khiến em xúc động nhất? Hãy chia sẻ điều đó với các bạn.

Phương pháp giải:

Chia sẻ điều mà em xúc động nhất khi nghĩ về cha mẹ với các bạn.

Lời giải chi tiết:

Khi nghĩ về cha mẹ, điều khiến tôi xúc động nhất là cha mẹ đã luôn yêu thương tôi vô điều kiện. Từ khi tôi còn nhỏ, cha mẹ đã phải làm lụng vất vả để nuôi tôi ăn học, lớn khôn thành người. Tôi luôn biết ơn và tự nhủ sẽ học tập thật tốt, cố gắng trở thành con ngoan trò giỏi đền đáp công ơn cha mẹ.

Đọc hiểu 1

Câu 1 (trang 28, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Chú ý số tiếng ở mỗi dòng, vần và nhịp của bài thơ.

Từ “lặn” và “mọc” ở đây nghĩa là gì?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản.

Lời giải chi tiết:

- Số tiếng ở mỗi dòng thơ không giống nhau, có dòng 8 tiếng có dòng 7 tiếng.

- Vần và nhịp của bài thơ không tuân theo quy tắc thông thường (ví dụ như gieo vần chân, vần lưng...). Cả bài thơ như lời thủ thỉ, tâm tình mà nhà thơ gửi tới mẹ.

- Nhịp thơ: 3/4

- Từ “lặn” và “mọc” ở đây chỉ những mùa quả đi rồi đến; “lặn” là hết mùa, “mọc” là bắt đầu mùa ra trái mới.

Đọc hiểu 2

Câu 2 (trang 27, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Hình ảnh này minh họa cho nội dung nào của bài thơ.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản và quan sát hình ảnh.

Lời giải chi tiết:

Hình ảnh minh họa cho hình ảnh mẹ vun trồng cây trái, nuôi bí chăm bầu.

Đọc hiểu 3

Câu 3 (trang 27, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Em hiểu “lớn lên” và “lớn xuống” ở các dòng thơ số 5,6 như thế nào?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ dòng thơ thứ hai và thứ ba của khổ 2

Lời giải chi tiết:

“lớn lên” nghĩa sự trưởng thành, khôn lớn của những người con

“lớn xuống” là sự chín muồi của những quả bí, quả bầu

Đọc hiểu 4

Câu 4 (trang 27, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Từ “quả” ở khổ 1 và từ “quả” ở khổ 3 có gì giống và khác nhau?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ khổ thơ cuối

Lời giải chi tiết:

- Từ “quả” có ý nghĩa tả thực trong các câu thơ 1, 3 (khổ 1).

- Từ “quả” có ý nghĩa tượng trưng trong các câu thơ 9 và 12 (khổ 3), chỉ những đứa con lớn lên bằng tình yêu và sự săn sóc ân cần của mẹ.

Sau khi đọc 1

Câu 1 (trang 28, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Bài thơ là lời của ai, nói với ai và về điều gì? Tâm trạng và thái độ của người nói như thế nào?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản.

Lời giải chi tiết:

Bài thơ là lời của tác giả nói với mẹ về công lao trời bể của mẹ hiền. Nguyễn Khoa Điềm đã thức nhận được mẹ là hiện thân của sự vun trồng bồi đắp để con là một thứ quả ngọt ngào, giọt mồ hôi mẹ nhỏ xuống như một thứ suối nguồn bồi đắp để những mùa quả thêm ngọt thơm. Những câu thơ không chỉ ngợi ca công lao to lớn của mẹ, của thế hệ đi trước với thế hệ sau này mà còn lay thức tâm hồn con người về ý thức trách nhiệm, sự đền đáp công ơn sinh thành của mỗi con người chúng ta với mẹ.

Sau khi đọc 2

Câu 2 (trang 28, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Người mẹ trong bài thơ không được miêu tả trực tiếp, nhưng người đọc vẫn nhận ra được phẩm chất của bà qua những dòng thơ nào?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản.

Lời giải chi tiết:

- Phẩm chất của người mẹ chủ yếu được thể hiện qua các dòng thơ ở khổ 1 và 2.

- Qua hai khổ thơ đó, tác giả cho thấy những phẩm chất tốt đẹp của người mẹ: trông chờ mọi thành quả vào đôi bàn tay lao động của mình; lao động chăm chỉ, cần cù; yêu thương, nuôi nấng, dạy dỗ các con; lặng thầm chịu đựng những gian truân, vất vả;...

Sau khi đọc 3

Câu 3 (trang 28, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Phân tích nét độc đáo của bài thơ thể hiện qua một trong các yếu tố: từ ngữ, hình ảnh, vần, nhịp, biện pháp tu từ,...

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản.

Lời giải chi tiết:

- Bài thơ viết theo thể thơ tự do, gồm ba khổ, gieo vần hỗn hợp, ngắt nhịp linh hoạt.

- Bài thơ có tứ thơ độc đáo, mang tính phát hiện đầy ám ảnh về người mẹ và những thành quả mà mẹ tạo ra.

- Từ ngữ, hình ảnh của bài thơ vừa bình dị, quen thuộc vừa mang tính tượng. Trong bài, nhà thơ sử dụng các biện pháp tu từ như điệp ngữ (những mùa quả), đối lập (lặn - mọc, lớn lên - lớn xuống), so sánh (quả - như Mặt Trời, như Mặt Trăng; quả - mang dảng giọt mồ hôi mặn), ẩn dụ (chúng tôi, một thứ quả trên non xanh), nói giảm – nói tránh (ngày bàn tay mẹ mỏi).

Những yếu tố nghệ thuật này vừa giúp tác giả thể hiện cảm xúc chân thành, đồng thời nêu được những suy ngẫm, triết lí thâm trầm, sâu lắng của tác giả về mẹ.

Sau khi đọc 4

Câu 4 (trang 28, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Ở hai dòng thơ cuối, vì sao nhà thơ lại “hoảng sợ” khi nghĩ mình vẫn còn là “một thứ quả non xanh”? (Gợi ý: “Quả non xanh” chỉ điều gì? Tại sao điều ấy làm tác giả “hoảng sợ”?). Bài thơ thể hiện được vẻ đẹp gì trong suy nghĩ, tình cảm của nhà thơ?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản.

Lời giải chi tiết:

- Quả non xanh: nghĩa đen – quả chưa chín; nghĩa bóng – người con chưa trưởng thành, chín chắn, chưa báo đáp được ơn sinh thành và dưỡng dục của mẹ.

- Tác giả hoảng sợ khi nghĩ đến lúc mẹ già yếu, gần đất xa trời mà mình vẫn chưa khôn lớn, trưởng thành hoặc chưa đáp đền được công ơn của mẹ.

- Bài thơ cho thấy tình yêu thương, sự trân trọng của nhà thơ đối với mẹ; đồng thời, bộc lộ sự day dứt, xót xa khi chưa làm cho mẹ được thanh thản lúc cuối đời

Sau khi đọc 5

Câu 5 (trang 28, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Em thích câu thơ, khổ thơ nào nhất? Bài thơ nói hộ em được điều gì khi nghĩ về cha mẹ mình?

Phương pháp giải:

Chọn khổ thơ/câu thơ em thích nhất và lí giải vì sao.

Lời giải chi tiết:

Em thích nhất hai câu thơ:

“Chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn

Rỏ xuống lòng thầm lặng mẹ tôi”

Có thể nói đây là những câu thơ tài hoa nhất trong bài, khắc sâu sự hy sinh thầm lặng của mẹ và lòng biết ơn vô bờ của người con về công dưỡng dục sinh thành của mẹ hiền. Hình ảnh “chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn” là kiểu hình ảnh so sánh, ví von dáng bầu bí như giọt mồ hôi mặn của mẹ. Đó là hình tượng giọt mồ hôi nhọc nhằn, kết tụ những vất vả hi sinh của mẹ. Câu thơ “Rỏ xuống lòng thầm lặng mẹ tôi” gợi lên dáng vẻ âm thầm trong vất vả nhọc nhằn của mẹ để vun xới những mùa quả tốt tươi.

Bài thơ Mẹ và quả không chỉ ngợi ca công lao to lớn của mẹ, của thế hệ đi trước với thế hệ sau này mà còn lay thức tâm hồn tôi về ý thức trách nhiệm, sự đền đáp công ơn sinh thành của tôi với mẹ, với cha.

Chuẩn bị

Yêu cầu (trang 26 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

- Đọc trước văn bản Mẹ và quả, tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Nguyễn Khoa Điềm.

- Khi nghĩ về cha mẹ, điều gì khiến em xúc động nhất? Hãy chia sẻ điều đó với các bạn.

Trả lời: 

- Tác giả Nguyễn Khoa Điềm: Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm còn có tên khác là Nguyễn Hải Dương. Ông là một nhà thơ lớn, một nhà chính trị của Việt Nam. Ông từng là Ủy viên Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa X, Bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khoá IX, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam từ năm 1975. Thơ của Nguyễn Khoa Điềm lấy chất liệu từ văn học Việt Nam và cảm hứng từ quê hương, con người, và tình thần chiến đấu của người chiến sĩ Việt Nam yêu nước… Trong kháng chiến chống Mỹ, tho của Nguyễn Khoa Điềm thể hiện rõ được con người Việt Nam và bản chất anh hùng bất khuất của chiến sĩ Việt Nam. Các tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Khoa Điềm: Đất ngoại ô, Ngôi nhà có ngọn lửa ấm, trường ca Mặt đường khát vọng,…

- Khi nghĩ về cha mẹ điều khiến em xúc động nhất đọng chính là sự hi sinh vất vả cha mẹ đã dành cho chúng em. Cha mẹ đã dành tất cả những điều tốt đẹp nhất cho chúng em.

Đọc hiểu 

* Nội dung chính Mẹ và quả: Bài thơ nói về tâm trạng xót xa, lo lắng khi tác giả nghĩ về người mẹ đã già.

* Trả lời câu hỏi giữa bài

Câu 1 (trang 27 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Chú ý số chữ ở mỗi dòng, vần và nhịp của bài thơ. Từ “lặn” và “mọc” ở đây nghĩa là gì?

Trả lời: 

- Mỗi dòng thơ có 7 chữ, được ngắt nhịp ¾ hoặc 4/3.

- Lặn và mọc có nghĩa là những loại quả lớn lên rồi lại già đi được thu hoạch.

Câu 2 (trang 27 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Hình ảnh minh hoạ cho nội dung nào của bài thơ?

Trả lời: 

Hình ảnh minh họa cho nội dung đoạn thơ thứ 5: ngườimẹ tảo ần sớm hôm lo cho con.

Câu 3 (trang 27 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Em hiểu các hình ảnh trong dòng thơ số 6, 7 như thế nào?

Trả lời: 

Câu thơ số 6, 7 có hình ảnh so sánh dáng bầu bí giống như những giọt mồ hôi của mẹ. Đó là những giọt mồ hôi nhọc nhằn, sự hi sinh vất vả của mẹ.

Câu 4 (trang 27 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Từ “quả” ở khổ 1 và từ “quả” ở khổ 3 có gì giống và khác nhau?

Trả lời: 

- Từ quả ở khổ 1 và quả ở khổ 3 đều mang nghĩa sự đơm hoa kết trái.

- Quả ở khổ 1 dùng theo nghĩa gốc chỉ mùa vụ mẹ thu hoạch được.

- Quả ở khổ 3 được dùng theo nghĩa chuyển, quả ẩn dụ cho những người con chưa trưởng thành.

* Trả lời câu hỏi cuối bài 

Câu 1 (trang 28 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Bài thơ là lời của ai, nói với ai, nói về điều gì? Tâm trạng và thái độ của người nói như thế nào?

Trả lời: 

- Hình thức của bài thơ Mẹ và quả: là một bài thơ gồm 12 dòng thơ, 5 dòng7 chữ, 7 dòng 8 chữ

- Bài thơ là lời của tác giả nói với người đọc về những hi sinh vất vả của mẹ.

- Tác giả cảm thấy xót xa khi mẹ đã già mà mình vẫn chưa đủ trưởng thành. Đồng thời tác giả cũng cảm ơn nhữngbhi sinh lớn lao của mẹ.

Câu 2 (trang 28 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Người mẹ trong bài thơ không được miêu tả trực tiếp, nhưng người đọc vẫn nhận ra được phẩm chất cuat bà qua những dòng thơ nào?

Trả lời:

Theo em người mẹ trong bài thơ là một người mẹ chịu khó, tảo tần, chịu thương chịu khó. Qua những dòng thơ tác giả nói về mẹ “ Mẹ vẫn trông vào tay mẹ vun trồng/ Lũ chúng tôi từ tay mẹ lớn lên… Chúng mang dáng giọt mồ hôi mẹ mặn..bàn tay mẹ mỏi”

Câu 3 (trang 28 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Phân tích nét độc đáo của bài thơ thể hiện qua một trong các yếu tố: từ ngữ, hình ảnh, vần, nhịp, biện pháp tu từ,...

Trả lời: 

Hình ảnh mẹ và quả là hình ảnh xuyên suốt trong bài thơ. Nhan đề của bài thơ đã gợi lên cho người đọc về sự vất vả, tảo tần sớm hôm của người mẹ cùng với thiên nhiên cây trái. Hình ảnh thơ ‘những mùa quả” vừa diễn tả mùa cây trái theo mùa cũng vừa gọi lên hình ảnh con người lượm hái. Hình ảnh mẹ hiện lên cùng với “vun trồng” và “hái được”. Và lũ chúng tôi lớn lên được cũng chính nhờ đôi bàn tay mẹ. Lũ chúng tôi lớn lên và bầu thì lớn xuống hình ảnh thơ đối lập thể hiện công sức và tâm đức của mẹ theo năm tháng. Và hình ảnh quả trong khổ thơ cuối lại gợi lên sự liên kết giữa quả với người. Tác giả hoảng sợ khi “bàn tay mẹ mỏi” còn mình thì vẫn là “thứ quả xanh non”. Bằng nhữngb hình ảnh thơ giản dị tác giả đã thể hiện được sự biết ơn chân thành của mình với người mẹ - người đã luôn vất vả với những đứa con.

Câu 4 (trang 28 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Ở hai dòng thơ cuối, vì sao nhà thơ lại “hoảng sợ" khi nghĩ mình vẫn còn là “một thứ quả non xanh"? (Gợi ý: “Quả non xanh” chỉ điều gì? Tại sao điều ấy làm tác giả “hoảng sợ"?). Bài thơ thể hiện được vẻ đẹp gì trong suy nghĩ, tình cảm của nhà thơ?

Trả lời: 

Ở hai dòng thơ cuối tác giả “hoảng sợ” khi mình vẫn là “một thứ quả xanh non” vì lúc này “tay mẹ đã mỏi”, mẹ đã già rồi.

Bài thơ thể hiện tình cảm biết ơn chân thành, cmả động của tác giả dành cho mẹ trước những bước đi của thời gian.

Câu 5 (trang 28 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Em thích câu thơ, khổ thơ nào nhất? Bài thơ nói hộ em được điều gì khi nghĩ về cha mẹ mình?

Trả lời: 

Em thích nhất hai câu thơ cuối trong bài thơ.

Bài thơ ấy như nói hộ những suy nghĩ của em khi nghĩ về cha mẹ mình. Đó là tình cảm yêu thương và biết ơn công lao sinh thành, nuôi dưỡng của cha mẹ.

I. Tác giả

- Nguyễn Khoa Điềm sinh ngày 15 tháng 4 năm 1943, tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế;

- Quê quán: làng An Cựu, xã Thủy An, thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên – Huế.

- Thơ của Nguyễn Khoa Điềm lấy chất liệu từ văn học Việt Nam và cảm hứng từ quê hương, con người, và tình thần chiến đấu của người chiến sĩ Việt Nam yêu nước...

- Thơ ông hấp dẫn bởi sự kết hợp giữa cảm xúc nồng nàn và suy tư sâu lắng của người trí thức về đất nước và con người Việt Nam.

II. Tác phẩm Mẹ và quả

1. Thể loại: Thơ bảy chữ kết hợp 8 chữ
2. Xuất xứ: Tuyển tập 40 năm do tác giả chọn
3. Phương thức biểu đạt: Tự sự +biểu cảm
4. Tóm tắt tác phẩm Mẹ và quả

Tình cảm chân thành, tha thiết của người con đối với người mẹ kính yêu của mình, đã phải chịu đựng biết bao vất vả thiệt thòi.

Bố cục tác phẩm Mẹ và quả

Chia bài thơ làm 2 đoạn:

- 2 khổ thơ đầu: Thể hiện lòng mong mỏi đợi chờ cũng như công phu khó nhọc của người mẹ khi chăm sóc cây trái trong vườn.

- Khổ thơ cuối: Sự băn khoăn lo lắng khi mẹ đã già mà mình còn chưa trưởng thành.

Giá trị nội dung tác phẩm Mẹ và quả

- Ca ngợi tình mẫu tử thiêng liêng

- Mỗi người con đều phải biết yêu thương quý mến mẹ của mình.

Giá trị nghệ thuật tác phẩm Mẹ và quả

- Thể thơ 7 chữ kết hợp 8 chữ giàu nhịp điệu, sâu lắng

- Ngôn ngư thơ giản dị, mộc mạc, dễ hiểu

III. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Mẹ và quả

• Hai khổ thơ

- Tác giả sử dụng hình ảnh trái bầu, trái bí để nói tới công ơn cha

- Điều quan trọng là công lao chăm bón và sự đợi mong rất nhiều hàm nghĩa của mẹ.

- Những quả như quả bí xanh, quả bầu đúng là có “dáng giọt mồ hôi mặn” – là công sức của mẹ bao ngày tháng vun trồng.

→ Từ chuyện trồng cây, nhà thơ liên tưởng đến chuyện trồng người (chuyện chăm sóc, bồi dưỡng con người).

• Khổ thơ cuối

- Mỗi chúng ta quả đúng giống như là một thứ quả mà người mẹ đã “gieo trồng”, “vun xới”, đợi mong và có khi là cả sự kì vọng vào tương lai của con mình nữa.

- Hai câu thơ cuối đầy ẩn ý, vừa là sự băn khoăn về trách nhiệm của bản thân, vừa là sự lo lắng về một điều tất yếu (“bàn tay mẹ mỏi” sự mòn mỏi đợi chờ, không chịu đựng được nữa).

- Người con lo lắng khi mình còn là thứ “quả non xanh” (chưa đến độ chín, chưa trưởng thành, hoặc rộng hơn có thể chưa làm được những điều xứng đáng với sự mong chờ của mẹ, có thể trở thành những người không tốt,…), thì người mẹ đã không còn nữa.

→ Câu thơ rất giàu hàm ý khi tác giả dùng cụm từ “bàn tay mẹ mỏi” (không thể đợi chờ được nữa). Sự lo lắng sâu sắc là biểu hiện cao của ý thức trách nhiệm phải đền đáp công ơn người đã nuôi nấng dạy dỗ mình. Chữ “mẹ” ở đây còn có thể hiểu rộng ra là Tổ quốc. Đó là tư tưởng của bài thơ.

Câu 1 (trang 28 SGK Ngữ văn lớp 7 tập 2)

Bài thơ là lời của ai, nói với ai và về điều gì? Tâm trạng và thái độ của người nói như thế nào?

Trả lời:

Bài thơ là lời của tác giả nói với mẹ về công lao trời bể của mẹ hiền. Nguyễn Khoa Điềm đã thức nhận được mẹ là hiện thân của sự vun trồng bồi đắp để con là một thứ quả ngọt ngào, giọt mồ hôi mẹ nhỏ xuống như một thứ suối nguồn bồi đắp để những mùa quả thêm ngọt thơm. Những câu thơ không chỉ ngợi ca công lao to lớn của mẹ, của thế hệ đi trước với thế hệ sau này mà còn lay thức tâm hồn con người về ý thức trách nhiệm, sự đền đáp công ơn sinh thành của mỗi con người chúng ta với mẹ.

Câu 2 (trang 28 SGK Ngữ văn lớp 7 tập 2)
Người mẹ trong bài thơ không được miêu tả trực tiếp, nhưng người đọc vẫn nhận ra được phẩm chất của bà qua những dòng thơ nào?

Trả lời:

Người mẹ trong bài thơ là một người chịu thương chịu khó, lam lũ vất vả, yêu thương con và luôn hy sinh vì con. Ta có thể dựa vào những dòng thơ sau để xác định điều đó: Mẹ vẫn trông vào tay mẹ vun trồng, Chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn, Bảy mươi tuổi mẹ chờ đợi được hái.

Câu 3 (trang 28 SGK Ngữ văn lớp 7 tập 2)

Phân tích nét độc đáo của bài thơ thể hiện qua một trong các yếu tố: từ ngữ, hình ảnh, vần, nhịp, biện pháp tu từ,...

Trả lời:

- Từ ngữ giản dị, gần gũi thân thuộc: “quả”, “hái”, “vun trồng”, “mọc”, “lớn xuống”…

- Hình ảnh gần gũi, mang đậm chất đời thường: “bí”, “bầu”, “mùa quả”, “giọt mồ hôi mặn”, “quả non xanh”…

- Vần cách: trồng-trăng, lên-mặn, đời-mỏi

- Nhịp: ¾, 3/5

- Biện pháp tu từ: ẩn dụ, câu hỏi tu từ.

Câu 4 (trang 28 SGK Ngữ văn lớp 7 tập 2)

Ở hai dòng thơ cuối, vì sao nhà thơ lại "hoảng sợ" khi nghĩ mình vẫn còn là "một thứ quả non xanh"? (Gợi ý: "Quả non xanh" chỉ điều gì? Tại sao điều ấy làm tác giả "hoảng sợ"?). Bài thơ thể hiện được vẻ đẹp gì trong suy nghĩ, tình cảm của nhà thơ?

Trả lời:

Tác giả lo sợ mình còn là “một thứ quả non xanh” vì khi con dần lớn lên, mẹ sẽ dần già đi, nếu con chưa trưởng thành, vẫn là “một thứ quả non xanh” không hiểu sự đời, sẽ không thể báo đáp ơn dưỡng dục của mẹ. Tác giả sợ nếu mình không nhanh trưởng thành để báo đáp mẹ thì sẽ không còn cơ hội để báo đáp nữa bởi tuổi già đang đến, mẹ đang ngày càng gần đất xa trời. Qua bài thơ, tác giả thể hiện tình yêu thương của mình dành cho người mẹ - người đã hy sinh rất nhiều vì con cái. Đồng thời ông cũng thể hiện mong muốn mau chóng lớn nhanh, trưởng thành để báo đáp ơn dưỡng dục của mẹ.

Câu 5 (trang 28 SGK Ngữ văn lớp 7 tập 2)

Em thích dòng thơ, khổ thơ nào nhất? Bài thơ nói giúp em điều gì khi nghĩ về cha mẹ mình?

Trả lời:

Em thích nhất khổ cuối của bài thơ bởi nó cũng chính là tiếng lòng của em. Như bao người khác, cha mẹ đã và đang nuôi em ngày một khôn lớn, còn họ thì ngày càng già đi. Em ước mình có thể san sẻ bớt gánh nặng của cha mẹ mình nhưng bây giờ không thể. Em còn quá nhỏ, quá ngây thơ, dại dột để làm nó. Vậy nên, em cũng như tác giả muốn mình trở thành một thứ quá chín ngọt ngào cho đời, có thể cống hiến cho xã hội, giúp đỡ cho cha mẹ, phụng dưỡng họ.

CHUẨN BỊ

CH1. Đọc trước văn bản Mẹ và quả; tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Nguyễn Khoa Điềm.

Trả lời:

- Thông tin về tác giả Nguyễn Khoa Điềm:

+ Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943, quê ở Thừa Thiên Huế.
+ Tốt nghiệp khoa Văn, trường Đại học Sư phạm Hà Nội.
+ Từng tham gia Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam khóa III, là Tổng thư kí Hội Nhà văn Việt Nam khóa V, Bộ trưởng Bộ Văn hóa - Thông tin, từng là Ủy viên Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương. Sau Đại hội X của Đảng, ông về nghỉ hưu ở Huế; tiếp tục làm thơ.
+ Thuộc thế hệ nhà thơ thời kì chống Mĩ. Thơ ông hấp dẫn bởi sự kết hợp giữa xúc cảm nồng nàn và suy tư sâu lắng của người trí thức về đất nước, con người Việt Nam. Năm 2000, ông được nhận Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.
+ Tác phẩm chính: Đất ngoại ô (thơ, 1972), Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974), Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (thơ, 1986), Thơ Nguyễn Khoa Điềm (tuyển chọn, 1990), Cõi lặng (thơ, 2007).

CH2. Khi nghĩ về cha mẹ, điều gì khiến em xúc động nhất? Hãy chia sẻ điều đó với các bạn.

Trả lời:

• Khi nghĩ về cha mẹ, điều khiến em xúc động nhất là cha mẹ đã làm việc vất vả để nuôi em khôn lớn.

B. Bài tập và hướng dẫn giải

ĐỌC HIỂU

Câu 1. Số tiếng ở mỗi dòng, vần và nhịp của bài thơ.

Từ "lặn" và "mọc" ở đây nghĩa là gì?

=> Xem hướng dẫn giải

- Số tiếng ở mỗi dòng: 7 - 8 tiếng xen kẽ nhau

- Vần: vần chân cách

- Nhịp: 3/4, 3/5, 3/2/3, 2/5.

- Từ "lặn" và "mọc" được sử dụng trong bài thơ có ý nghĩa mùa qua hết rồi mùa quả lại tới, là sự đều đặn, tuần hoàn cũng giống như cái lặn và mọc tuần hoàn của Mặt Trời và Mặt Trăng.

Câu 2. Hình ảnh này minh họa cho nội dung nào của bài thơ?

=> Xem hướng dẫn giải

• Hình ảnh trong tranh minh họa cho nội dung người mẹ trồng bí, bầ và đã đến lúc được thu hoạch ("Lũ chúng tôi từ tay mẹ lớn lên/ Còn những bí và bầu thì lớn xuống").

Câu 3.  Từ "quả" ở khổ 1 và từ "quả" ở khổ 3 có gì giống và khác nhau về nghĩa?

=> Xem hướng dẫn giải

 Từ "quả" ở khổ 1 và từ "quả" ở khổ 3 giống và khác nhau về nghĩa:

+ Giống: cùng chỉ kết quả của một quá trình nuôi dưỡng, chăm sóc

+ Khác:

"Quả" ở khổ 1 chỉ bộ phận của cây do bầu nhụy hoa phát triển mà thành, bên trong có chứa hạt.

"Quả" ở khổ 3 chỉ con người, cụ thể là những đứa con ("lũ chúng tôi") của người mẹ.

CÂU HỎI

Câu 1. Bài thơ là lời của ai, nói với ai và về điều gì? Tâm trạng và thái độ của người nói như thế nào?

=> Xem hướng dẫn giải

• Bài thơ là lời của người con - nhân vật xưng "tôi", nói với độc giả về hình ảnh người mẹ tảo tần, làm lụng để nuôi những đứa con và nỗi lòng của người con.

Câu 2. Người mẹ trong bài thơ không được miêu tả trực tiếp, nhưng người đọc vẫn nhận ra được phẩm chất của bà qua những dòng thơ nào?

=> Xem hướng dẫn giải

Người mẹ trong bài thơ không được miêu tả trực tiếp, nhưng người đọc vẫn nhận ra được phẩm chất của bà qua những dòng thơ ở khổ 1, khổ 2 và hai câu thơ đầu khổ 3.

Câu 3. Phân tích nét độc đáo của bài thơ thể hiện qua một trong các yếu tố: từ ngữ, hình ảnh, vần, nhịp, biện pháp tu từ,...

=> Xem hướng dẫn giải

Nét độc đáo của bài thơ thể hiện qua biện pháp tu từ ẩn dụ:

- Sử dụng từ ngữ chỉ tính chất của Mặt Trời và Mặt Trăng để nói về những mùa quả.

- Sử dụng từ "quả" để nói về sự trưởng thành của những người con.

Câu 4. Ở hai dòng thơ cuối, vì sao nhà thơ lại "hoảng sợ" khi nghĩ mình vẫn còn là "một thứ quả non xanh"? (Gợi ý: "Quả non xanh" chỉ điều gì? Tại sao điều ấy làm tác giả "hoảng sợ"?). Bài thơ thể hiện được vẻ đẹp gì trong suy nghĩ, tình cảm của nhà thơ?

=> Xem hướng dẫn giải

•  Ở hai dòng thơ cuối, nhà thơ "hoảng sợ" khi nghĩ mình vẫn còn là "một thứ quả non xanh" vì nhà thơ sợ người mẹ đã phải làm lụng vất vả một đời, đến khi già yếu, trông mong, chờ đợi vào con cái thì con cái vẫn chưa lớn, chưa trưởng thành.
• Bài thơ thể hiện tình yêu thương mẹ của nhà thơ.

Câu 5. Em thích dòng thơ, khổ thơ nào nhất? Bài thơ nói giúp em điều gì khi nghĩ về cha mẹ mình?

=> Xem hướng dẫn giải

• Em thích khổ thơ thứ ba nhất.
• Khi nghĩ về cha mẹ mình, bài thơ đã nói giúp em về tình yêu thương cha mẹ dành cho em, và cho em biết mình cần phải yêu thương, quý trọng cha mẹ.

1. Chuẩn bị

- Tác giả Nguyễn Khoa Điềm:

• Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943
• Quê quán: thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên - Huế.
• Ông sinh ra trong một gia đình có truyền thống yêu nước và cách mạng.
• Năm 1955, Nguyễn Khoa Điềm ra Bắc học tại trường học sinh miền Nam.
• Sau khi tốt nghiệp khoa Văn, trường Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964, ông về Nam hoạt động trong phong trào học sinh, sinh viên thành phố, xây dựng cơ sở cách mạng, viết báo, làm thơ..
• Sau khi đất nước thống nhất, ông tiếp tục hoạt động chính trị và văn nghệ ở Thừa Thiên - Huế.
• Ông tham gia Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam khóa III, là Tổng thư kí Hội Nhà văn Việt Nam khóa V, Bộ trưởng Bộ Văn hóa - Thông tin, từng là Ủy viên Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam, Bí thư trung ương Đảng, Trưởng Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương.
• Sau Đại hội X của Đảng, ông về nghỉ hưu ở Huế, tiếp tục làm thơ.
• Năm 2000, ông được nhận Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật
• Nguyễn Khoa Điềm thuộc thế hệ các nhà thơ trong thời kỳ kháng chiến chống Mĩ, cứu nước.
• Thơ của ông hấp dẫn bởi sự kết giữa cảm xúc nồng nàn và suy tư sâu lắng của người trí thức về đất nước, con người Việt Nam.
• Tác phẩm chính: Đất ngoại ô (thơ, 1972), Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974), Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (thơ, 1986), Thơ Nguyễn Khoa Điềm (tuyển chọn, 1990), Cõi lặng (thơ, 2007)...

- Khi nghĩa về cha mẹ, điều khiến bản thân cảm thấy xúc động là sự quan tâm, chăm sóc của cha mẹ.

2. Đọc hiểu

Câu 1. Số tiếng ở mỗi dòng, vần và nhịp của bài thơ. Từ “lặn” và “mọc” ở đây nghĩa là gì?

- Số tiếng ở mỗi dòng có 7 và 8 tiếng xen kẽ; Vần chân và vần cách, nhịp thơ linh hoạt.

- Từ “lặn” và “mọc” ý chỉ mùa quả đến rồi lại đi, “mọc” là đến mùa ra quả, còn “lặn” là hết mùa quả.

Câu 2. Hình ảnh này minh họa cho nội dung nào của bài thơ?

Hình ảnh minh họa cho nội dung: Người mẹ đang vun trồng, chăm sóc cây bầu

và cây bí.

Câu 3. Em hiểu “lớn lên” và “lớn xuống” ở dòng thơ số 5 và số 6 như thế nào?

• “Lớn lên”: Sự khôn lớn, trưởng thành của con người.
• “Lớn xuống”: Sự phát triển của trái bầu, trái bí (Quả mọc từ trên giàn cao sẽ hướng xuống mặt đất ).

Câu 4. Từ “quả” ở khổ 1 và từ “quả” ở khổ 3 có gì giống và khác nhau về nghĩa?

• Từ “quả” có ý nghĩa tả thực trong các câu thơ 1, 3 (khổ 1).
• Từ “quả” có ý nghĩa tượng trưng trong các câu thơ 9 và 12 (khổ 3), chỉ những đứa con đã khôn lớn dưới sự chăm sóc của người mẹ.

3. Trả lời câu hỏi

Câu 1. Bài thơ là lời của ai, nói với ai và về điều gì? Tâm trạng và thái độ của người nói như thế nào?

• Bài thơ là lời của người con, nói với mẹ về công lao chăm sóc, nuôi dưỡng của người mẹ thật lớn lao, vĩ đại.
• Tâm trạng và thái độ của người nói: Biết ơn, tự hào và trân trọng người mẹ.

Câu 2. Người mẹ trong bài thơ không được miêu tả trực tiếp, nhưng người đọc vẫn nhận ra được phẩm chất của bà qua những dòng thơ nào?

• Những dòng thơ: Chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn/Rỏ xuống lòng thầm lặng mẹ tôi.
• Người mẹ trong bài thơ là một người phụ nữ tần tảo, đảm đang. Mẹ đã chăm sóc, vun trồng cây bầu, trái bí thật cẩn thận. Chúng lớn lên nhờ sự vất vả lặng thầm của người mẹ biết bao năm tháng. Cũng giống như những đứa con được mẹ nuôi dưỡng, yêu thương của người mẹ.

Câu 3. Phân tích nét độc đáo của bài thơ thể hiện qua một trong các yếu tố: từ ngữ, hình ảnh, vần, nhịp, biện pháp tu từ…

- Từ ngữ: giản dị, dễ hiểu

- Hình ảnh mang tính biểu tượng như: mùa quả lặn rồi mọc, giọt mồ hôi mặn, quả non xanh.

- Vần, nhịp: Vận dụng linh hoạt.

- Biện pháp tu từ: So sánh (Những mùa quả lặn rồi lại mọc/Như Mặt Trời, khi như Mặt Trăng); Ẩn dụ (Mình vẫn còn một thứ quả non xanh), Nói giảm nói tránh (Tôi hoảng sợ ngày bàn tay mẹ mỏi)...

Câu 4. Ở hai dòng thơ cuối, vì sao nhà thơ lại “hoảng sợ” khi nghĩ mình vẫn còn là “một thứ quả non xanh”? (Gợi ý: “Quả non xanh” chỉ điều gì? Tại sao điều ấy làm tác giả “hoảng sợ”?). Bài thơ thể hiện được vẻ đẹp gì trong suy nghĩ, tình cảm của nhà thơ?

- Nhà thơ“hoảng sợ” khi nghĩ mình vẫn còn là “một thứ quả non xanh” vì:

Trước hết, “quả non xanh” ý chỉ con người chưa khôn lớn, trưởng thành. Hình ảnh “bàn tay mẹ mỏi” ý chỉ mẹ đã già yếu đi. Tác giả cảm thấy “hoảng sợ” khi mình vẫn còn chưa trưởng thành để mẹ vẫn phải lo lắng cho mình. Tác giả cũng sợ rằng không thể báo đáp công ơn sinh thành, dưỡng dục của mẹ.

- Bài thơ thể hiện được tấm lòng hiếu thảo, cũng như giàu tình yêu thương của nhà thơ.

Câu 5. Em thích dòng thơ, khổ thơ nào nhất? Bài thơ nói giúp em điều gì khi nghĩ về cha mẹ mình?

• Dòng thơ, khổ thơ yêu thích: Khổ cuối
• Bài thơ nói giúp về: Sự kính trọng, biết ơn và lòng yêu thương dành cho cha mẹ.

1. CHUẨN BỊ

Câu 1. Đọc trước văn bản Mẹ và quả; tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Nguyễn Khoa Điềm.

Trả lời:  Thông tin về tác giả Nguyễn Khoa Điềm:

• Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943, quê ở Thừa Thiên Huế.
• Tốt nghiệp khoa Văn, trường Đại học Sư phạm Hà Nội.
• Từng tham gia Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam khóa III, là Tổng thư kí Hội Nhà văn Việt Nam khóa V, Bộ trưởng Bộ Văn hóa - Thông tin, từng là Ủy viên Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương. Sau Đại hội X của Đảng, ông về nghỉ hưu ở Huế; tiếp tục làm thơ.
• Thuộc thế hệ nhà thơ thời kì chống Mĩ. Thơ ông hấp dẫn bởi sự kết hợp giữa xúc cảm nồng nàn và suy tư sâu lắng của người trí thức về đất nước, con người Việt Nam. Năm 2000, ông được nhận Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.
• Tác phẩm chính: Đất ngoại ô (thơ, 1972), Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974), Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (thơ, 1986), Thơ Nguyễn Khoa Điềm (tuyển chọn, 1990), Cõi lặng (thơ, 2007).

Câu 2. Khi nghĩ về cha mẹ, điều gì khiến em xúc động nhất? Hãy chia sẻ điều đó với các bạn.

Trả lời:  Khi nghĩ về cha mẹ, điều khiến em xúc động nhất là cha mẹ đã làm việc vất vả để nuôi em khôn lớn.

2. ĐỌC HIỂU

Câu 1. Số tiếng ở mỗi dòng, vần và nhịp của bài thơ. Từ "lặn" và "mọc" ở đây nghĩa là gì?

Trả lời: 

• Số tiếng ở mỗi dòng: 7 - 8 tiếng xen kẽ nhau
  •  Vần: vần chân cách
  • Nhịp: 3/4, 3/5, 3/2/3, 2/5.
• Từ "lặn" và "mọc" được sử dụng trong bài thơ có ý nghĩa mùa qua hết rồi mùa quả lại tới, là sự đều đặn, tuần hoàn cũng giống như cái lặn và mọc tuần hoàn của Mặt Trời và Mặt Trăng.

Câu 2. Hình ảnh này minh họa cho nội dung nào của bài thơ?

Trả lời:  Hình ảnh trong tranh minh họa cho nội dung người mẹ trồng bí, bầu và đã đến lúc được thu hoạch ("Lũ chúng tôi từ tay mẹ lớn lên/ Còn những bí và bầu thì lớn xuống").

Câu 3.  Từ "quả" ở khổ 1 và từ "quả" ở khổ 3 có gì giống và khác nhau về nghĩa?

Trả lời: Từ "quả" ở khổ 1 và từ "quả" ở khổ 3 giống và khác nhau về nghĩa:

•  Giống: cùng chỉ kết quả của một quá trình nuôi dưỡng, chăm sóc
• Khác:
  • "Quả" ở khổ 1 chỉ bộ phận của cây do bầu nhụy hoa phát triển mà thành, bên trong có chứa hạt.
  • "Quả" ở khổ 3 chỉ con người, cụ thể là những đứa con ("lũ chúng tôi") của người mẹ.

CÂU HỎI

Câu 1. Bài thơ là lời của ai, nói với ai và về điều gì? Tâm trạng và thái độ của người nói như thế nào?

Trả lời:  Bài thơ là lời của người con - nhân vật xưng "tôi", nói với độc giả về hình ảnh người mẹ tảo tần, làm lụng để nuôi những đứa con và nỗi lòng của người con.

Câu 2. Người mẹ trong bài thơ không được miêu tả trực tiếp, nhưng người đọc vẫn nhận ra được phẩm chất của bà qua những dòng thơ nào?

Trả lời: Người mẹ trong bài thơ không được miêu tả trực tiếp, nhưng người đọc vẫn nhận ra được phẩm chất của bà qua những dòng thơ ở khổ 1, khổ 2 và hai câu thơ đầu khổ 3.

Câu 3. Phân tích nét độc đáo của bài thơ thể hiện qua một trong các yếu tố: từ ngữ, hình ảnh, vần, nhịp, biện pháp tu từ,...

Trả lời: 

• Ở hai dòng thơ cuối, nhà thơ "hoảng sợ" khi nghĩ mình vẫn còn là "một thứ quả non xanh" vì nhà thơ sợ người mẹ đã phải làm lụng vất vả một đời, đến khi già yếu, trông mong, chờ đợi vào con cái thì con cái vẫn chưa lớn, chưa trưởng thành.
• Bài thơ thể hiện tình yêu thương mẹ của nhà thơ.

Câu 4. Ở hai dòng thơ cuối, vì sao nhà thơ lại "hoảng sợ" khi nghĩ mình vẫn còn là "một thứ quả non xanh"? (Gợi ý: "Quả non xanh" chỉ điều gì? Tại sao điều ấy làm tác giả "hoảng sợ"?). Bài thơ thể hiện được vẻ đẹp gì trong suy nghĩ, tình cảm của nhà thơ?

Trả lời:

• Ở hai dòng thơ cuối, nhà thơ "hoảng sợ" khi nghĩ mình vẫn còn là "một thứ quả non xanh" vì nhà thơ sợ người mẹ đã phải làm lụng vất vả một đời, đến khi già yếu, trông mong, chờ đợi vào con cái thì con cái vẫn chưa lớn, chưa trưởng thành.
• Bài thơ thể hiện tình yêu thương mẹ của nhà thơ.

Câu 5. Em thích dòng thơ, khổ thơ nào nhất? Bài thơ nói giúp em điều gì khi nghĩ về cha mẹ mình?

Trả lời: 

• Em thích khổ thơ thứ ba nhất.
• Khi nghĩ về cha mẹ mình, bài thơ đã nói giúp em về tình yêu thương cha mẹ dành cho em, và cho em biết mình cần phải yêu thương, quý trọng cha mẹ.