Tóm tắt

Bài thơ khắc vẻ đẹp trù phú của dòng sông Mê Kông và những con người cực nhọc cùng bùn đất để gây dựng quê hương, đoàn kết giữ gìn đất đai sông núi. Từ đó, ta thấy rõ được niềm tự hào và tình yêu Tổ quốc sâu đậm, da diết.

Bố cục

Có thể chia văn bản thành 2 phần:

- Phần 1 (Từ đầu đến ...lòng dừa trĩu quả): Vẻ đẹp của dòng sông Mê Kông

- Phần 2 (Còn lại): Người dân Nam Bộ gắn bó với dòng sông Mê Kông

Nội dung chính

Bài thơ bắt đầu từ hình ảnh chật chội của lớp học để đưa đến hình ảnh rộng lớn của dòng sông Mê Kông, đem đến cho người đọc những hiểu biết về dòng sông cùng con người Nam Bộ. Qua đó thấy được tình yêu, niềm tự hào về quê hương, đất nước của tác giả được thể hiện sâu sắc qua ngôn ngữ văn bản, cụ thể là nhịp điệu thơ, cách dùng biện pháp tu từ, cách sáng tạo hình ảnh,… 

* Sau khi đọc

Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc: 

Câu 1 (trang 121 sgk Ngữ văn lớp 6 Tập 1 - Kết nối tri thức với cuộc sống):

- Nhan đề “Cửu Long Giang ta ơi”: 

+ Thường nêu bật chủ đề của tác phẩm. 

+ Nhan đề bài thơ lấy tên một đoạn sông Mê Kông chảy trên lãnh thổ của Việt Nam – Cửu Long – như một cách để giới hạn phần lãnh thổ Việt Nam, từ đó biểu thị tình yêu, niềm tự hào về quê hương đất nước. 

+ Từ “ta” ở đây gợi sự thân thiết, ý thức sở hữu. 

→ Nhan đề bài thơ giống như lời gọi tha thiết, thể hiện tình cảm đối với từng tấc đất của cha ông. 

Câu 2 (trang 121 sgk Ngữ văn lớp 6 Tập 1 - Kết nối tri thức với cuộc sống):

- Ý nghĩa tượng trưng của hình ảnh “tấm bản đồ rực rỡ”: 

+ Tấm bản đồ trong bài giảng của thầy giáo trở nên đẹp đẽ lạ thường bởi nó tượng trưng cho Tổ quốc thiêng liêng. 

+ Tấm bản đồ trong cảm nhận của cậu học trò mười tuổi như mở ra một không gian mới, gợi niềm háo hức, say mệ. Cậu bé ước mơ được ngắm nhìn sông núi tuyệt vời của Tổ quốc thân yêu. 

+ Hình ảnh người thầy trở nên diệu kì như có phép lạ nâng cánh ước mơ của học trò. 

Câu 3 (trang 121 sgk Ngữ văn lớp 6 Tập 1 - Kết nối tri thức với cuộc sống):

- Những chi tiết miêu tả vẻ đẹp của dòng sông Mê Kông : 

+ Mê Kông sông dài hơn hai ngàn cây số mông mênh,

+ Chín nhánh Mê kông phù sa nổi váng 

Ruộng bãi Mê Kông trông không hết lúa

Bến nước Mê Kông tôm cá ngợp thuyền 

Sầu riêng thơm dậy đất Thủ Biên 

Suối mát dội trong lòng dừa trĩu quả. 

+ Mê Kông quặn đẻ 

Chín nhánh sông vàng. 

→ Trong dòng chảy của nó, Mê Kông hiện lên với nhiều vẻ đẹp khác nhau. Khi chảy vào vùng đất Nam Bộ, sông Mê Kông (đoạn này gọi là sông Cửu Long) được đặc tả ở vẻ trù phú. 

Câu 4 (trang 121 sgk Ngữ văn lớp 6 Tập 1 - Kết nối tri thức với cuộc sống):

- Những chi tiết khắc họa hình ảnh người nông dân Nam Bộ: 

Nông dân Nam Bộ gối đất nằm sương

Mồ hôi vã bãi lầy thành đồng lúa 

Thành những tên đọc lên nước mắt đều muốn ứa

Những Hà Tiên, Gia Định, Long Châu 

Những Gò Công, Gò Vấp, Đồng Tháp, Cà Mau 

Những mặt đất 

Cha ông nhắm mắt 

Truyền cháu con không bao giờ chia cắt. 

→ Đó là hình ảnh của những người nông dân mà cuộc sống của họ gắn với ruộng đồng vùng lưu vực sông Cửu Long. Đó không chỉ là hình ảnh những con người cực nhọc cùng bùn đất để gây dựng quê hương mà còn là những con người biết đoàn kết để gìn giữ đất đai sông núi. 

Câu 5 (trang 122 sgk Ngữ văn lớp 6 Tập 1 - Kết nối tri thức với cuộc sống):

- Một số hình ảnh sinh động, giàu sức gợi như: 

+ “tấm bản đồ rực rỡ”: tượng trưng cho Tổ quốc thiêng liêng, mở ra một không gian mới, gợi niềm háo hức, say mê, nâng cánh ước mơ cho cậu học sinh. 

+ “gậy thần tiên và cánh tay đạo sĩ”: “gậy thần tiên” – hình ảnh ẩn dụ chỉ cây thước (đồ dùng dạy học) của thầy giáo trong cái nhìn mơ mộng của học trò; “đạo sĩ” chỉ hình ảnh người thầy được ngưỡng mộ trong mắt học trò. 

+ Hình ảnh dòng sông Mê Kông đoạn chảy vào Việt Nam: còn gọi là sông Cửu Long hiện lên với vẻ đẹp trù phú, … 

Câu 6 (trang 122 sgk Ngữ văn lớp 6 Tập 1 - Kết nối tri thức với cuộc sống):

- Tình yêu của tác giả với dòng sông Mê Kông lớn dần và sâu sắc hơn theo năm tháng: 

+ Thủa học trò: “Mười tuổi thơ …”

+ Khi lớn khôn: “Ta đi … bản đồ không nhìn nữa” 

+ Khi trưởng thành: “Ta đã lớn…” 

→ Theo năm tháng đời người, nhận hức về dòng sông thay đổi, tình cảm với dòng Mê Kông, với đất nước cũng lớn dần: từ sự tưởng tượng diệu kì qua bài giảng của thầy giáo đến những hiểu biết và trải nghiệm phong phú về địa hình, về thiên nhiên và cuộc sống con người gắn với dòng sông, cuối cùng là những cảm nhận sâu sắc về bề dày lịch sử và truyền thống ông cha.

I. Đọc văn bản

Hình ảnh lớp học ở đầu và cuối bài thơ

* Hình ảnh lớp học ở đầu bài thơ:

- Nhân vật “ta”:

• Là một học sinh, 10 tuổi.
• Hành động: “Mắt ngẩng lên trông bản đồ rực rỡ/Như đồng hoa bỗng gặp một đêm mơ” gợi một niềm hứng khởi, mông muốn được khám phá của học trò.
• Tâm trạng: “Tim đập mạnh hồn ngây không sao hiểu” gợi cảm giác choáng ngợp trước sự rộng lớn của con sông Mê Kông.

- Nhân vật “thầy giáo”:

• “Thầy giáo lớn sao, thước bảng cũng lớn sao/Gậy thần tiên và cánh tay đạo sĩ”: Hình ảnh người thầy trở nên vĩ đại, thể hiện sự ngưỡng mộ của học sinh với thầy giáo.
• “Đưa ta đi sông núi tuyệt vời”: thầy đã giúp học sinh khám phá được những bài học bổ ích.

* Hình ảnh lớp học ở cuối bài thơ:

- Nhân vật “ta”: đã lớn.

- Nhân vật thầy: đã khuất, “thước bảng to nay thành cán cờ sao” là sự hy sinh cho nền độc lập của dân tộc.

Hình ảnh sông Mê Kông qua bài giảng của thầy

- Dòng sông dữ dội:

• Thời gian: trưa hè ngun ngút.
• Cảnh vật quanh sông: cây lao đá đổ, bao bọc bởi các loại cây như lan hoang, dứa mật, thông nhựa.
• Chảy qua dãy Trường Sơn, thác Khôn.

- Dòng sông êm đềm:

• Thời gian: sáng mùa thu
• Cảnh vật quanh sông: bướm với trời xanh, chim khuyên rỉa cành, sương đọng long lanh, rừng núi lùi xa, đất phẳng thở chan hòa, sóng tỏa chân trời buồm trắng.
• Mê Kông: Mê Kông chảy, Mê Kông cũng hát/Chín nhánh Mê Kông phù sa nổi váng/Ruộng bãi Mê Kông trồng không hết lúa/Bến nước Mê Kông tôm cá ngợp thuyền/Mê Kông quặn đẻ/Chín nhánh sông vàng.

=> Con sông cung cấp phù sa màu mỡ cho đất đai, ruộng đồng.

Hình ảnh dòng sông gắn bó với con người

- Vai trò của Mê Kông với người dân Nam Bộ:

• Cung cấp phù sa trồng lúa: Ruộng bãi trồng không hết lúa.
• Cung cấp lượng thủy hải sản: Bến nước tôm cá ngợp thuyền.
• Cung cấp đất trồng cây ăn quả: Sầu riêng thơm dậy và dừa trĩu quả.

- Hình ảnh con người Nam Bộ:

• Chăm chỉ, sương gió: gối đất nằm sương, mồ hôi và bãi lầy thành đồng lúa.
• Gắn bó với từng mảnh đất: Thành những tên đọc lên nước mắt đều muốn ứa... Cà Mau.
• Ông cha hy sinh để giữ đất giữ nước cho con cháu: Những mặt đất… chia cắt.

=> Sông Mê Kông gắn bó, đóng góp to lớn cho cuộc sống của con người.

II. Sau khi đọc

Tác giả

- Nguyên Hồng (1918 - 1982), tên khai sinh là Nguyễn Nguyên Hồng, quê ở thành phố Nam Định.

- Tuổi thơ của Nguyên Hồng phải trải qua nhiều cay đắng, bất hạnh: thiếu thốn không chỉ về vật chất mà còn về tình cảm gia đình.

- Trước cách mạng, ông sống chủ yếu ở Hải Phòng, trong một xóm lao động nghèo.

- Ngay từ tác phẩm đầu tay, ông đã hướng ngòi bút của mình vào những con người nghèo khổ. Ông được nhận định rằng ông là nhà văn của phụ nữ và trẻ em.

- Sau cách mạng, ông tiếp tục sáng tác bền bỉ. Các tác phẩm của ông thuộc nhiều thể loại khác nhau: tiểu thuyết, kí, thơ và nổi bật nhất là tiểu thuyết sử thi nhiều tập.

- Một số tác phẩm tiêu biểu:

• Tiểu thuyết: Bỉ vỏ (1938), Cuộc sống (1942), Sóng gầm (1961), Cửa biển (bộ tiểu thuyết 4 tập: 1961, 1967, 1973, 1976)...
• Truyện: Hai dòng sữa (truyện ngắn, 1943), Vực thẳm (truyện vừa, 1944), Miếng bánh (truyện ngắn, 1945)...
• Hồi ký: Những ngày thơ ấu (đăng báo lần đầu năm 1938, xuất bản năm 1940), Một tuổi thơ văn (1973), Những nhân vật ấy đã sống với tôi (1978)...
• Bộ tiểu thuyết lịch sử: Núi rừng Yên Thế (gồm nhiều tập, đang được nhà văn viết dở).

Tác phẩm

• Xuất xứ

Bài thơ in trong tập Trời xanh, xuất bản năm 1960.

• Thể thơ

Bài thơ được viết theo thể tự do.

Trả lời câu hỏi

Câu 1. Theo em, nhan đề bài thơ có gì đặc biệt. Nhan đề ấy gợi lên ấn tượng, cảm xúc gì?

- Nhan đề “Cửu Long Giang ta ơi”: giống như một tiếng gọi khắc khoải xuất phát từ lòng yêu mến, tự hào dành cho dòng sông của quê hương.

Câu 2. Em hình dung thế nào về “tấm bản đồ rực rỡ”? Nhân vật trong bài thơ có cảm xúc như thế nào khi nhìn tấm bản đồ ấy.

- Hình ảnh “tấm bản đồ rực rỡ”: Tấm bản đồ giống như một cánh đồng hoa rực rỡ sắc màu.

- Nhân vật trong bài thơ: say mê, phấn khởi khi được nhìn tấm bản đồ đó.

Câu 3. Tìm những chi tiết miêu tả vẻ đẹp của dòng sông Mê Kông.

• Những chi tiết miêu tả vẻ đẹp của dòng sông Mê Kông:
• Mê Kông sông dài hơn hai ngàn cây số mông mênh.
• Mê Kông chảy, Mê Kông cũng hát.
• Chín nhánh Mê Kông phù sa nổi váng
• Ruộng bãi Mê Kông trồng không hết lúa
• Bến nước Mê Kông tôm cá ngợp thuyền.
• Mê Kông quặn đẻ/Chín nhánh sông vàng.

Câu 4. Hình ảnh người nông dân Nam Bộ được tác giả khắc họa qua chi tiết nào? Những chi tiết đó gợi cho em cảm nhận gì về con người nơi đây?

- Hình ảnh người nông dân Nam Bộ được tác giả khắc họa qua chi tiết: Nông dân Nam Bộ gối đất nằm sương/Mồ hôi và bãi lầy thành đồng lúa.

- Những chi tiết đó gợi cho em cảm nhận về con người nơi đây: cần cù, chịu thương chịu khó.

Câu 5. Bài thơ Cửu Long Giang ta ơi có nhiều hình ảnh sinh động, giàu sức gợi. Em thích những hình ảnh nào? Tại sao?

- Những hình ảnh mà em yêu thích: Chín nhánh Mê Kông phù sa nổi váng/ Ruộng bãi Mê Kông trồng không hết lúa/ Bến nước Mê Kông tôm cá ngợp thuyền.

- Nguyên nhân: Những hình ảnh trên cho thấy sự trù phú của dòng sông Mê Kông.

Câu 6. Nêu những cảm nhận của em về tình yêu của tác giả đối với dòng Mê Kông, với quê hương đất nước thể hiện trong bài thơ.

Tình yêu của tác giả dành cho con sông Mê Kông: tha thiết, say đắm. Tình yêu dành cho con sông hay cũng chính là mảnh đất quê hương của mình.

Câu 1 (trang 121 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Theo em, nhan đề bài thơ có gì đặc biệt? Nhan đề ấy gợi lên ấn tượng, cảm xúc gì?

Phương pháp giải:

Chú ý cấu tạo của nhan đề.

Lời giải chi tiết:

Nhan đề bài thơ Cửu Long Giang ta ơi rất đặc biệt:

- Nhan đề như một tiếng gọi trìu mến. Từ “ơi” đặt ở cuối câu thể hiện tiếng gọi thân tình, như gọi một người thân yêu và thể hiện tình cảm tha thiết của tác giả.

- Nhan đề nổi bật với phép nhân hóa dòng sông Cửu Long, khiến sự vật hiện lên sinh động, cũng có hơi thở, linh hồn, tình cảm như một con người.

- Nhan đề còn thể hiện niềm tự hào về dòng sông Cửu Long, ở đó còn có những con người Nam Bộ hiền lành, chất phác.

Câu 2 (trang 121 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Em hình dung thế nào về "tấm bản đồ rực rỡ"? Nhân vật trong bài thơ có cảm xúc như thế nào khi nhìn tấm bản đồ ấy.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ khổ thơ đầu và chú ý hàm ý của tác giả

Lời giải chi tiết:

- Tấm bản đồ rực rỡ được tác giả nhắc trong bài chính là tấm bản đồ quê hương xứ sở của tác giả. Từ láy “rực rỡ” thể hiện vẻ đẹp lớn lao, nổi bật của tấm bản đồ tái hiện hình ảnh đất nước và cũng thể hiện tấm lòng yêu mến của nhân vật trữ tình.

- Nhân vật trữ tình cảm thấy hạnh phúc khi nhìn tấm bản đồ qua phép so sánh “như đồng hoa gặp một đêm mơ”. Trong niềm hứng thú của cậu học trò ngẩng lên cõi mộng, bài địa lí bỗng có một chiều sâu không ngờ. Có con sông không chỉ chảy từ đỉnh núi mà còn bắt nguồn từ các bộ tiểu thuyết du kí, võ hiệp danh tác, từ các kì quan thế giới, từ thăm thẳm một miền văn hóa Đông phương.

Câu 3 (trang 121 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Tìm những chi tiết miêu tả vẻ đẹp của dòng sông Mê Kong.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản và tìm ý.

Lời giải chi tiết:

Những chi tiết miêu tả vẻ đẹp của dòng sông Mê Kong:

- Mê Kong chảy, Mê Kong cũng hát

- Chín nhánh Mê Kong phù sa nổi váng

- Ruộng bãi Mê Kong trồng không hết lúa

- Bến nước Mê Kong tôm cá ngợp thuyền

- Mê Kong quặn đẻ, chín nhánh sông vàng

Câu 4 (trang 121 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Hình ảnh người nông dân Nam Bộ được tác giả khắc họa qua chi tiết nào? Những chi tiết đó gợi cho em cảm nhận gì về con người nơi đây?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản và tìm ý về người nông dân.

Lời giải chi tiết:

- Hình ảnh người nông dân Nam Bộ được tác giả khắc họa qua chi tiết: Nông dân Nam Bộ gối đất nằm sương/Mồ hôi vã bãi lầy thành đồng lúa

- Qua đó, em thấy nông dân Nam Bộ là những con người chịu nhiều vất vả nhưng luôn chịu thương chịu khó, cần cù, chất phác, thật thà.

Câu 5 (trang 122 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Bài thơ Cửu Long Giang ta ơi có nhiều hình ảnh sinh động, giàu sức gợi. Em thích những hình ảnh nào? Tại sao?

Phương pháp giải:

Em xem lại bài, chọn hình ảnh mà mình ấn tượng nhất và trình bày lí do mình thích.

Lời giải chi tiết:

Bài thơ Cửu Long Giang ta ơi có nhiều hình ảnh sinh động, giàu sức gợi. Trong số đó, em thích các hình ảnh:

- “Mê Kong quặn đẻ/ Chín nhánh sông vàng”: hình ảnh này thể hiện sự đoàn kết, đùm bọc, yêu thương như ruột thịt của đồng bào sông Cửu Long. Dòng sông Mê Kong được nhân hóa như một người mẹ đã sinh ra các nhánh sông để chảy trôi đi mọi miền đem lại nguồn sống đến với khắp nơi.

- “Cha ông ta nhắm mắt/ Truyền cháu con không bao giờ chia cắt”: thể hiện công ơn của cha ông đi trước đã ngã xuống để đất nước được vẹn tròn và là nhắc nhở thế hệ mai sau về tình yêu, sự đoàn kết, yêu thương đối với dân tộc.

Câu 6 (trang 122 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Nêu những cảm nhận của em về tình yêu của tác giả đối với dòng Mê Kong, với quê hương đất nước thể hiện trong bài thơ.

Phương pháp giải:

Dựa trên những câu từ mà tác giả thể hiện, em trình bày cảm nhận của mình.

Lời giải chi tiết:

Tình yêu dòng sông Mê Kong, yêu quê hương đất nước của tác giả như dòng mạch chảy ngầm. Đó là cảm xúc lâng lâng của một cậu bé mười tuổi đến lúc cởi áo, thoát xác, nhập vào hào khí núi sông. Tình yêu dòng sông, quê hương, đất nước được thể hiện chân thật và sinh động từ những cảm xúc ngây ngô thuở bé cho đến khi trưởng thành, cầm vũ khí bảo vệ dân tộc. Đó là một tình cảm cảm quý, thiêng liêng của một người con đất Việt oai hùng.

I. Tìm hiểu tác phẩm Cửu Long Giang ta ơi sách Kết nối tri thức để soạn bài Cửu Long Giang ta ơi.

1. Bố cục bài Cửu Long Giang ta ơi

- Phần 1 (từ đầu…không bao giờ chia cắt): hình ảnh lớp học trong nỗi nhớ của tác giả.

- Phần 2 (còn lại): hình ảnh lớp học trong hiện tại.

II. Hướng dẫn soạn Cửu Long Giang ta ơi sách Kết nối tri thức

1. Đọc văn bản

Hình ảnh lớp học ở đầu và cuối bài thơ

* Hình ảnh lớp học ở đầu bài thơ:

- Nhân vật “ta”:

+ Là một học sinh, 10 tuổi.

+ Hành động: “Mắt ngẩng lên trông bản đồ rực rỡ/Như đồng hoa bỗng gặp một đêm mơ” gợi một niềm hứng khởi, mông muốn được khám phá của học trò.

+ Tâm trạng: “Tim đập mạnh hồn ngây không sao hiểu” gợi cảm giác choáng ngợp trước sự rộng lớn của con sông Mê Kông.

- Nhân vật “thầy giáo”:

+ “Thầy giáo lớn sao, thước bảng cũng lớn sao/Gậy thần tiên và cánh tay đạo sĩ”: Hình ảnh người thầy trở nên vĩ đại, thể hiện sự ngưỡng mộ của học sinh với thầy giáo.

+ “Đưa ta đi sông núi tuyệt vời”: thầy đã giúp học sinh khám phá được những bài học bổ ích.

* Hình ảnh lớp học ở cuối bài thơ:

- Nhân vật “ta”: đã lớn.

- Nhân vật thầy: đã khuất, “thước bảng to nay thành cán cờ sao” là sự hy sinh cho nền độc lập của dân tộc.

Hình ảnh sông Mê Kông qua bài giảng của thầy

- Dòng sông dữ dội:

+ Thời gian: trưa hè ngun ngút.

+ Cảnh vật quanh sông: cây lao đá đổ, bao bọc bởi các loại cây như lan hoang, dứa mật, thông nhựa.

+ Chảy qua dãy Trường Sơn, thác Khôn.

- Dòng sông êm đềm:

+ Thời gian: sáng mùa thu

+ Cảnh vật quanh sông: bướm với trời xanh, chim khuyên rỉa cành, sương đọng long lanh, rừng núi lùi xa, đất phẳng thở chan hòa, sóng tỏa chân trời buồm trắng.

+ Mê Kông: Mê Kông chảy, Mê Kông cũng hát/Chín nhánh Mê Kông phù sa nổi váng/Ruộng bãi Mê Kông trồng không hết lúa/Bến nước Mê Kông tôm cá ngợp thuyền/Mê Kông quặn đẻ/Chín nhánh sông vàng.

=> Con sông cung cấp phù sa màu mỡ cho đất đai, ruộng đồng.

Hình ảnh dòng sông gắn bó với con người

- Vai trò của Mê Kông với người dân Nam Bộ:

+ Cung cấp phù sa trồng lúa: Ruộng bãi trồng không hết lúa.

+ Cung cấp lượng thủy hải sản: Bến nước tôm cá ngợp thuyền.

+ Cung cấp đất trồng cây ăn quả: Sầu riêng thơm dậy và dừa trĩu quả.

- Hình ảnh con người Nam Bộ:

+ Chăm chỉ, sương gió: gối đất nằm sương, mồ hôi và bãi lầy thành đồng lúa.

+ Gắn bó với từng mảnh đất: Thành những tên đọc lên nước mắt đều muốn ứa... Cà Mau.

+ Ông cha hy sinh để giữ đất giữ nước cho con cháu: Những mặt đất… chia cắt.

=> Sông Mê Kông gắn bó, đóng góp to lớn cho cuộc sống của con người.

2. Sau khi đọc – Trả lời văn bản

Theo em, nhan đề bài thơ có gì đặc biệt. Nhan đề ấy gợi lên ấn tượng, cảm xúc gì?

   Theo em, nhan đề bài thơ Cửu Long Giang ta ơi như một tiếng khắc khoải, một tiếng gọi, một tiếng hát, tình yêu, niềm tự hào về dòng sông Cửu Long, ở đó còn có những con người Nam Bộ của tác giả từ ngày tuổi thơ cho đến khi đã lớn. 

Em hình dung thế nào về "tấm bản đồ rực rỡ"? Nhân vật trong bài thơ có cảm xúc như thế nào khi nhìn tấm bản đồ ấy. 

- Ý nghĩa tượng trưng của hình ảnh “tấm bản đồ rực rỡ”: 

+ Tấm bản đồ trong bài giảng của thầy giáo trở nên đẹp đẽ lạ thường bởi nó tượng trưng cho Tổ quốc thiêng liêng. 

+ Tấm bản đồ trong cảm nhận của cậu học trò mười tuổi như mở ra một không gian mới, gợi niềm háo hức, say mệ. Cậu bé ước mơ được ngắm nhìn sông núi tuyệt vời của Tổ quốc thân yêu. 

+ Hình ảnh người thầy trở nên diệu kì như có phép lạ nâng cánh ước mơ của học trò. 

Tìm những chi tiết miêu tả vẻ đẹp của dòng sông Mê Kong.

+ Mê Kong chảy, Mê Kong cũng hát

+ Chín nhánh Mê Kong phù sa nổi váng

+ Ruộng bãi Mê Kong trồng không hết lúa

+ Bến nước Mê Kong tôm cá ngợp thuyền

+ Mê Kong quặn đẻ, chín nhánh sông vàng

Hình ảnh người nông dân Nam Bộ được tác giả khắc họa qua chi tiết nào? Những chi tiết đó gợi cho em cảm nhận gì về con người nơi đây?

   Hình ảnh người nông dân Nam Bộ được tác giả khắc họa qua chi tiết: Nông dân Nam Bộ gối đất nằm sương/Mồ hôi và bãi lầy thành đồng lúa.

- Những chi tiết đó gợi cho em cảm nhận về con người nơi đây: cần cù, chịu thương chịu khó.

Bài thơ Cửu Long Giang ta ơi có nhiều hình ảnh sinh động, giàu sức gợi. Em thích những hình ảnh nào? Tại sao?

- Một số hình ảnh sinh động, giàu sức gợi như: 

+ “tấm bản đồ rực rỡ”: tượng trưng cho Tổ quốc thiêng liêng, mở ra một không gian mới, gợi niềm háo hức, say mê, nâng cánh ước mơ cho cậu học sinh. 

+ “gậy thần tiên và cánh tay đạo sĩ”: “gậy thần tiên” – hình ảnh ẩn dụ chỉ cây thước (đồ dùng dạy học) của thầy giáo trong cái nhìn mơ mộng của học trò; “đạo sĩ” chỉ hình ảnh người thầy được ngưỡng mộ trong mắt học trò. 

+ Hình ảnh dòng sông Mê Kông đoạn chảy vào Việt Nam: còn gọi là sông Cửu Long hiện lên với vẻ đẹp trù phú, … 

Nêu những cảm nhận của em về tình yêu của tác giả đối với dòng Mê Kong, với quê hương đất nước thể hiện trong bài thơ.

  Tình yêu của tác giả dành cho con sông Mê Kông: tha thiết, say đắm. Tình yêu dành cho con sông hay cũng chính là mảnh đất quê hương của mình.

III. Tổng kết bài soạn Cửu Long Giang ta ơi sách Kết nối tri thức

• Giá trị nội dung bài Cửu Long Giang ta ơi 

    Bài thơ bắt đầu từ hình ảnh chật chội của lớp học để đưa đến hình ảnh rộng lớn của dòng sông Mê Kông, đem đến cho người đọc những hiểu biết về dòng sông cùng con người Nam Bộ. Qua đó thấy được tình yêu, niềm tự hào về quê hương, đất nước của tác giả.  

• Đặc sắc nghệ thuật bài Cửu Long Giang ta ơi 

  Thể thơ tự do với kết cấu đặc biệt cùng các biện pháp tu từ: so sánh, ẩn dụ, điệp,...

Sau khi đọc

Câu 1. Theo em, nhan đề bài thơ có gì đặc biệt. Nhan đề ấy gợi lên ấn tượng, cảm xúc gì?

Trả lời câu 1 trang 121 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức

Theo em, nhan đề bài thơ Cửu Long Giang ta ơi như một tiếng khắc khoải, một tiếng gọi, một tiếng hát, tình yêu, niềm tự hào về dòng sông Cửu Long, ở đó còn có những con người Nam Bộ của tác giả từ ngày tuổi thơ cho đến khi đã lớn.

Câu 2. Em hình dung thế nào về "tấm bản đồ rực rỡ"? Nhân vật trong bài thơ có cảm xúc như thế nào khi nhìn tấm bản đồ ấy.

Trả lời câu 2 trang 121 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức

Tác giả đã biến tấm  bản đồ  địa lí thành cánh đồng hoa gặp trong một  đêm mơ. Trong niềm hứng thú của cậu học trò ngẩng lên cõi mộng, bài địa lí bỗng  có một chiều sâu không ngờ. Có con sông không chỉ chảy từ đỉnh núi mà còn bắt nguồn từ các bộ tiểu thuyết du kí, võ hiệp danh tác, từ các kì quan thế giới, từ thăm thẳm một miền văn hóa Đông phương.

Câu 3. Tìm những chi tiết miêu tả vẻ đẹp của dòng sông Mê Kong.

Trả lời câu 3 trang 121 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức

Những chi tiết miêu tả vẻ đẹp của dòng sông Mê Kong:

Mê Kong chảy, Mê Kong cũng hát
Chín nhánh Mê Kong phù sa nổi váng
Ruộng bãi Mê Kong trồng không hết lúa
Bến nước Mê Kong tôm cá ngợp thuyền
Mê Kong quặn đẻ, chín nhánh sông vàng

Câu 4. Hình ảnh người nông dân Nam Bộ được tác giả khắc họa qua chi tiết nào? Những chi tiết đó gợi cho em cảm nhận gì về con người nơi đây?

Trả lời câu 4 trang 121 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức

Hình ảnh người nông dân Nam Bộ được tác giả khắc họa qua chi tiết: Nông dân Nam Bộ gối đất nằm sương/Mồ hôi vã bãi lầy thành đồng lúa

Nông dân Nam Bộ là những con người cần cù, vất vả, chịu thương chịu khó, "một nắng hai sương"

Câu 5. Bài thơ Cửu Long Giang ta ơi có nhiều hình ảnh sinh động, giàu sức gợi. Em thích những hình ảnh nào? Tại sao?

Trả lời câu 5 trang 122 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức

Bài thơ bắt đầu từ một lớp học chật chội để người đọc có được cảm nhận: thầy giáo lớn sao, thước bảng cũng lớn sao rồi dài theo dòng sông, mở ra một cách đồng và kết lại ở từ bát ngát (không có trong đoạn trích trong SGK). Cái từ kết, ngữ nghĩa đã mênh mông, ngữ âm lại dào dạt nhờ từ ấy điệp vần "at" mà gợi ra tiếng sóng.

Đọc lại toàn bộ bài thơ, thấy hơi thơ phóng khoáng như sóng dậy mà tứ thơ lại được tổ chức chặt chẽ. Cách tổ chức của nhà tiểu thuyết Nguyên Hồng giỏi bày binh bố trận. Nhân vật người thầy được tôn vinh ngay từ những dòng đầu, lại không thấy ở những dòng cuối thì đâu phải vì bị  bỏ quên, chỉ vì thầy giáo già nay đã không còn nữa. Ngay cả những giáo cụ của các cụ giáo cũng chẳng món nào bị quên lãng cả. Bản đồ đã không nhìn nữa mà đã nhập vào cương vực quốc gia. Chỉ còn thước và bảng thì thước thành cán mà bảng đã hoá cờ sao.

Câu 6. Nêu những cảm nhận của em về tình yêu của tác giả đối với dòng Mê Kong, với quê hương đất nước thể hiện trong bài thơ.

Trả lời câu 6 trang 121 Ngữ văn 6 tập 1 Kết nối tri thức

Tình yêu dòng sông Mê Kong, yêu quê hương đất nước của tác giả như mạch chảy ngầm. Đó là cảm xúc lâng lâng của một cậu bé mười  đến lúc cởi áo, thoát xác, nhập vào hào khí núi sông.

Kiến thức mở rộng soạn bài Cửu Long Giang ta ơi

• Tác giả: Nguyên Hồng (1918 - 1982)

- Quê quán: Nam Định, nhưng sống chủ yếu ở thành phố Hải Phòng.

- Nguyên Hồng sáng tác ở nhiều thể loại: truyện ngắn, tiểu thuyết, kí, thơ...

- Những trang viết của ông tràn đầy cảm xúc chân thành, mãnh liệt với con người và cuộc sống.

- Các tác phẩm chính của ông gồm: Những ngày thơ ấu (hồi kí), Bỉ vỏ (tiểu thuyết), Trời xanh (thơ), Cửa biển (tiểu thuyết), Bước đường viết văn (hồi kí)...

• Tác phẩm

- Xuất xứ: Trích Trời xanh (1960).

- Thể thơ: Tự do.

- Phương thức biểu đạt chính: Biểu cảm.

- Nội dung

Bài thơ bắt đầu từ hình ảnh chật chội của lớp học để đưa đến hình ảnh rộng lớn của dòng sông Mê Kông, đem đến cho người đọc những hiểu biết về dòng sông  cùng con người Nam Bộ.

- Nghệ thuật

Thể thơ tự do với kết cấu đặc biệt cùng các biện pháp tu từ: so sánh, ẩn dụ, điệp,...

I. Tác giả

Nguyên Hồng (1918 - 1982)

- Quê quán: Nam Định, nhưng sống chủ yếu ở thành phố Hải Phòng.

- Ông sáng tác nhiều thể loại: truyện ngắn, tiểu thuyết, kí, thơ, …. 

- Những trang viết của ông tràn đầy cảm xúc chân thành, mãnh liệt với con người và cuộc sống.

- Tác phẩm chính: Những ngày thơ ấu (hồi kí), Bỉ vỏ (tiểu thuyết), Trời xanh (thơ), Cửa biển (tiểu thuyết), Bước đường viết văn (hồi kí), … 

II. Tìm hiểu sơ lược về tác phẩm

1. Thể loại: Thơ tự do
2. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ được in trong tập thơ “Trời xanh” (1960) 
3. Phương thức biểu đạt : Biểu cảm
4. Tóm tắt: 

Bài thơ bắt đầu từ hình ảnh chật chội của lớp học để đưa đến hình ảnh rộng lớn của dòng sông Mê Kông, đem đến cho người đọc những hiểu biết về dòng sông cùng con người Nam Bộ. Qua đó thấy được tình yêu, niềm tự hào về quê hương, đất nước của tác giả.  

• Bố cục: 

Gồm 2 phần: 

+ Phần 1: Từ đầu đến “cây số mênh mông”: Cảm nhận về quê hương qua bản đồ.

+ Phần 2: Còn lại: Cảm nhận về quê hương qua những bước chân cuộc đời.

• Giá trị nội dung: 

+ Bài thơ bắt đầu từ hình ảnh chật chội của lớp học để đưa đến hình ảnh rộng lớn của dòng sông Mê Kông, đem đến cho người đọc những hiểu biết về dòng sông cùng con người Nam Bộ.

• Giá trị nghệ thuật: 

+ Thể thơ tự do với kết cấu đặc biệt cùng các biện pháp tu từ: so sánh, ẩn dụ, điệp,...

III. Tìm hiểu chi tiết về tác phẩm

Hình ảnh lớp học ở đầu và cuối bài thơ

* Hình ảnh lớp học ở đầu bài thơ:

- Nhân vật “ta”:

• Là một học sinh, 10 tuổi.
• Hành động: “Mắt ngẩng lên trông bản đồ rực rỡ/Như đồng hoa bỗng gặp một đêm mơ” gợi một niềm hứng khởi, mông muốn được khám phá của học trò.
• Tâm trạng: “Tim đập mạnh hồn ngây không sao hiểu” gợi cảm giác choáng ngợp trước sự rộng lớn của con sông Mê Kông.

- Nhân vật “thầy giáo”:

• “Thầy giáo lớn sao, thước bảng cũng lớn sao/Gậy thần tiên và cánh tay đạo sĩ”: Hình ảnh người thầy trở nên vĩ đại, thể hiện sự ngưỡng mộ của học sinh với thầy giáo.
• “Đưa ta đi sông núi tuyệt vời”: thầy đã giúp học sinh khám phá được những bài học bổ ích.

* Hình ảnh lớp học ở cuối bài thơ:

- Nhân vật “ta”: đã lớn.

- Nhân vật thầy: đã khuất, “thước bảng to nay thành cán cờ sao” là sự hy sinh cho nền độc lập của dân tộc.

Hình ảnh sông Mê Kông qua bài giảng của thầy

- Dòng sông dữ dội:

• Thời gian: trưa hè ngun ngút.
• Cảnh vật quanh sông: cây lao đá đổ, bao bọc bởi các loại cây như lan hoang, dứa mật, thông nhựa.
• Chảy qua dãy Trường Sơn, thác Khôn.

- Dòng sông êm đềm:

• Thời gian: sáng mùa thu
• Cảnh vật quanh sông: bướm với trời xanh, chim khuyên rỉa cành, sương đọng long lanh, rừng núi lùi xa, đất phẳng thở chan hòa, sóng tỏa chân trời buồm trắng.
• Mê Kông: Mê Kông chảy, Mê Kông cũng hát/Chín nhánh Mê Kông phù sa nổi váng/Ruộng bãi Mê Kông trồng không hết lúa/Bến nước Mê Kông tôm cá ngợp thuyền/Mê Kông quặn đẻ/Chín nhánh sông vàng.

=> Con sông cung cấp phù sa màu mỡ cho đất đai, ruộng đồng.

Hình ảnh dòng sông gắn bó với con người

- Vai trò của Mê Kông với người dân Nam Bộ:

• Cung cấp phù sa trồng lúa: Ruộng bãi trồng không hết lúa.
• Cung cấp lượng thủy hải sản: Bến nước tôm cá ngợp thuyền.
• Cung cấp đất trồng cây ăn quả: Sầu riêng thơm dậy và dừa trĩu quả.

- Hình ảnh con người Nam Bộ:

• Chăm chỉ, sương gió: gối đất nằm sương, mồ hôi và bãi lầy thành đồng lúa.
• Gắn bó với từng mảnh đất: Thành những tên đọc lên nước mắt đều muốn ứa... Cà Mau.
• Ông cha hy sinh để giữ đất giữ nước cho con cháu: Những mặt đất… chia cắt.

=> Sông Mê Kông gắn bó, đóng góp to lớn cho cuộc sống của con người.

Em cảm thấy nhan đề bài thơ có gì đặc biệt. Nhan đề gợi lên cho em những suy nghĩ, liên tưởng gì?

     Theo em, tựa đề của bài thơ Cửu Long giang ta ơi, giống như một khao khát, một tiếng gọi, một bài hát, tình yêu, niềm tự hào về sông Mê Kông, cũng có những người miền Nam của tác giả. từ thời thơ ấu đến tuổi trưởng thành.

"tấm bản đồ rực rỡ" cho em hình dung như thế nào? Nhân vật trong bài thơ cảm thấy ra sao khi nhìn tấm bản đồ ấy?

     Tác giả đã biến bản đồ địa lý thành một cánh đồng hoa gặp nhau trong một đêm mơ ước. Trong sự phấn khích của học sinh nhìn lên thế giới mơ ước, bài học địa lý đột nhiên có chiều sâu bất ngờ. Có một dòng sông không chỉ chảy từ đỉnh núi mà còn bắt nguồn từ tiểu thuyết du lịch, võ thuật, từ những kỳ quan của thế giới, từ độ sâu của văn hóa phương Đông.

Những câu miêu tả vẻ đẹp của dòng sông Mê Kông:

-     Sông Mê Kông chảy, sông Mê Kông cũng hát

-     Chín nhánh phù sa sông Mê Kông nổi váng

-     Những cánh đồng lúa ở đồng bằng sông Cửu Long lúa dồi dào

-     Bến tàu Mê Kông, tôm và cá đầy thuyền

-     Sông Mê Kông có chín nhánh sông vàng

Người nông dân Nam Bộ được tác giả khắc họa qua chi tiết nào? Điều đó cho em suy nghĩ gì về con người nơi đây?

Người nông dân miền Nam được tác giả miêu tả với hình ảnh: “Nông dân miền Nam nằm xuống đất với sương/ Mồ hôi và bùn vào ruộng lúa”

Nông dân miền Nam là những người chăm chỉ, cần cù, "một nắng hai sương" 

Trong bài thơ Cửu Long Giang ta ơi có nhiều hình ảnh sinh động, giàu sức gợi. Hãy nêu một vài hình ảnh mà em thích? Tại sao?

Bài thơ bắt đầu với một lớp học chật chội để có được cảm giác giáo viên lớn như thế nào, quy mô lớn như thế nào và sau đó dọc theo dòng sông, mở ra một cách đồng và kết ở từ bát ngát.Từ cuối cùng, ngữ nghĩa là mênh mông, và ngữ âm rất phong phú nhờ từ vần điệu đó, gợi lên âm thanh của sóng.

     Đọc lại toàn bộ bài thơ, em thấy rằng thơ cũng tự do như những con sóng, nhưng bốn bài thơ được sắp xếp chặt chẽ. Tổ chức của tiểu thuyết gia Nguyễn Hồng rất giỏi triển khai bố cục của bài thơ. Nhân vật giáo viên được tôn vinh từ những dòng đầu tiên, nhưng không phải trong những dòng cuối cùng, không phải vì nó bị lãng quên, chỉ vì giáo viên già đã qua đời. Ngay cả các giáo  cụ của các cụ giáo cũng không bị lãng quên. Bản đồ không còn hiển thị và đã đi vào phác thảo quốc gia. Chỉ còn lại thước kẻ và bảng, thước kẻ là tay cầm nhưng bảng đã biến thành một lá cờ.

Em cảm thấy tình yêu của tác giả đối với dòng Mê Kông, với quê hương đất nước thể hiện trong bài thơ  như thế nào?

Tình yêu dành cho sông Mê Kông, tình yêu quê hương của tác giả giống như một dòng chảy ngầm. Đó là cảm giác của một cậu bé mười tuổi khi cởi áo, thoát khỏi cơ thể và đi vào hào quang của núi và sông