NGỮ CẢNH VÀ NGHĨA CỦA TỪ NGỮ TRONG NGỮ CẢNH

Câu 1 (trang 92 SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Phương pháp giải:

Em đọc kĩ các câu thơ, đặt từ ngữ in đậm trong bối cảnh bài thơ để giải thích nghĩa cho phù hợp nhất

Lời giải chi tiết:

a. Người cầm súng như mang theo sức xuân trên đường hành quân, người ra đồng như gieo mùa xuân trên từng nương mạ. Chính người cầm súng và người ra đồng đã làm nên mùa xuân hạnh phúc cho đất nước.

Câu 2 (trang 93 SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Phương pháp giải:

Em đọc kĩ khổ thơ và giải nghĩa từ “giọt” theo bối cảnh của bài thơ.

Lời giải chi tiết:

Trong trường hợp này, dựa trên ngữ cảnh (giọt long lanh) có thể hiểu là giọt âm thanh - tiếng chim hót.

BIỆN PHÁP TU TỪ

Câu 3 (trang 93 SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Phương pháp giải:

Nhớ lại những biện pháp tu từ xuất hiện trong bài và chọn biện pháp nổi bật nhất

Lời giải chi tiết:

- Bài thơ Mùa xuân nho nhỏ nổi bật nhất là biện pháp tu từ ẩn dụ thể hiện qua các hình ảnh:

+  Con chim, cành hoa, nốt trầm, mùa xuân nho nhỏ:ẩn dụ cho vẻ đẹp của thiên nhiên, đất trời và cũng là biểu tượng cho lẽ sống đẹp của con người.

+ Giọt long lanh rơi: ẩn dụ cho tiếng chim hót du dương, ca ngợi đất trời. 

+ Tuổi hai mươi và khi tóc bạc: ẩn dụ cho con người lúc tuổi trẻ và khi tuổi đã cao.

=> Tác dụng tăng giá trị gợi hình, gợi cảm cho văn bản đồng thời nhấn mạnh vẻ đẹp của mùa xuân cũng như thể hiện khao khát cống hiến mãnh liệt của tác giả đối với quê hương, đất nước.

* Ngữ cảnh và nghĩa của từ ngữ trong ngữ cảnh 

Câu 1 (trang 92 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

a. 

- "Lộc" trong câu "Lộc giắt đầy trên lưng" không chỉ để những lá ngụy trang rừng hay những chồi non giắt trên lưng người chiến sĩ khi ra trận. Mà "lộc" còn để chỉ niềm tin niềm lạc quan của người lính vào những cuộc chiến ở phía trước.

- "Lộc" trong câu "Lộc trải dài nương mạ" không chỉ để nói về những mạ cây người nông dân gieo trồng trên cánh đồng của mình mà còn để chỉ niềm lạc quan vào mùa màng bội thu, vào sự hứng khởi của người nông dân khi bắt đầu mùa vụ để có thể có mùa màng bội thu, trở thành hậu phương vững chắc cho tiền tuyến.

=> "Lộc" không chỉ mang nghĩa gốc mà còn mang nghĩa chuyển, gắn với 2 lực lượng - chiến đấu và sản xuất.

b.

“Đất nước như vì sao

Cứ đi lên phía trước".

- Từ “đi”  mang nghĩa chuyển: thể hiện chí khí, quyết tâm và niềm tin sắt đá của dân tộc để xây dựng một Việt Nam "dân giàu, nước mạnh", ngợi ca đất nước trường tồn, tráng lệ, đất nước đang hướng về một tương lai tươi sáng, thể hiện niềm tin tưởng của tác giả vào tương lai rạng ngời của dân tộc Việt Nam.

c.

“Ta làm con chim hót

Ta làm một cành hoa”

- Từ “làm” mang nghĩa chuyển: thể hiện ước nguyện chân thành, tha thiết của tác giả: muốn âm thầm cống hiến cho đời

Câu 2 (trang 93 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

- Theo em, trong ngữ cảnh này, "Giọt long lanh" ở đây có thể hiểu theo nhiều nghĩa: giọt sương, giọt mưa xuân, cũng có thể là giọt của tiếng chim chiền chiện. Dù hiểu theo nghĩa nào đi nữa thì đây cũng là biện pháp tu từ ẩn dụ chuyển đổi cảm giác. 

    + Ở đây, tác giả đã sử dụng biện pháp tu từ: ẩn dụ chuyển đổi cảm giác. Tiếng chim từ chỗ là âm thanh (cảm nhận bằng thính giác) chuyển thành “từng giọt” (hình và khối, cảm nhận bằng thị giác), từng giọt long lanh ánh sáng và màu sắc có thể bằng xúc giác (tôi đưa tay tôi hứng). Câu thơ gợi ra niềm cảm xúc say mê, ngây ngất của tác của tác giả trước cảnh trời đất xứ Huế vào mùa xuân, thể hiện mong muốn hòa nhập thiên nhiên, đất trời trong tâm tưởng giữa mùa đông lạnh giá khiến ta vô cùng khâm phục.

* Biện pháp tu từ:

Câu 3 (trang 93 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

Theo em, trong bài thơ Mùa xuân nho nhỏ, biện pháp tu từ nào có vị trí nổi bật nhất. Hãy cho biết tác dụng của việc sử dụng biện pháp tu từ đó.

- Theo em, trong bài thơ Mùa xuân nho nhỏ, biện pháp tu từ ẩn dụ có vị trí nổi bật nhất.

- Phân tích tác dụng của biện pháp tu từ ẩn dụ:

+ “Giọt long lanh rơi” : ẩn dụ chuyển đổi cảm giác chỉ giọt âm thanh của tiếng chim

+ Ẩn dụ “Lộc” tượng trưng cho vẻ đẹp mùa xuân và sức sống mãnh liệt của đất nước. Người lính khoác trên lưng vành lá ngụy trang xanh biếc mang theo sức sống của mùa xuân, sức mạnh của dân tộc để bảo vệ Tổ quốc. Người nông dân đem sức lao động cần cù, nhỏ giọt mồ hôi làm nên màu xanh của ruộng đồng.

→ Việc sử dụng biện pháp tu từ trên đã góp phần làm cho bài thơ thêm hay, thêm sinh động, dễ đi vào lòng độc giả

Ngữ cảnh và nghĩa của từ ngữ trong ngữ cảnh

Câu 1. Giải thích nghĩa của các từ in đậm trong những dòng thơ sau:

a.

Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy bên lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ.

b.

Đất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước.

c.

Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa.

Gợi ý:

a. 

• “lộc” hiểu thông thường: chồi non
• “lộc” trong câu thơ: sự may mắn, hạnh phúc

b.

• “đi” hiểu thông thường: hành động di chuyển từ chỗ này đến chỗ khác bằng những bước chân.
• “đi” trong câu thơ: sự phát triển không ngừng của đất nước.

c.

• “làm” hiểu thông thường: dùng sức vào công việc, nhằm một mục đích.
• “làm” trong câu thơ: hóa thành, biến thành

Câu 2. Từ giọt trong đoạn thơ sau có nhiều cách hiểu khác nhau. Có người cho là giọt sương, người cho là giọt mưa xuân và có người cho là “giọt âm thanh” tiếng chim. Theo em, trong ngữ cảnh này, có thể chọn cách hiểu nào? Vì sao?

Ơi, con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng.

Gợi ý:

Trong ngữ cảnh này, có thể chọn cách “giọt âm thanh” tiếng chim. Đây là ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, âm thanh của tiếng chim vốn được cảm nhận bằng thính giác, nay lại được cảm nhận bằng thì giác. Âm thanh tiếng chim nghe thật trong, trẻo, vang ngân giữa không gian và dường như đã đọng lại thành từng giọt hữu hình long lanh như hạt ngọc. Còn nhà thơ thì đưa tay hứng với tất cả sự trân trọng, đắm say.

Biện pháp tu từ

Câu 3. Theo em, trong bài thơ Mùa xuân nho nhỏ, biện pháp tu từ nào có vị trí nổi bật nhất? Hãy cho biết tác dụng của việc sử dụng biện pháp tu từ đó.

Gợi ý:

Biện pháp tu từ có vị trí nổi bật nhất là ẩn dụ.

• Con chim, cành hoa, nốt trầm, mùa xuân nho nhỏ: ẩn dụ cho vẻ đẹp của thiên nhiên, đất trời và cũng là biểu tượng cho lẽ sống đẹp của con người.
• Giọt long lanh rơi: ẩn dụ cho tiếng chim hót du dương, ca ngợi đất trời.
• Tuổi hai mươi và khi tóc bạc: ẩn dụ cho con người lúc tuổi trẻ và khi tuổi đã cao.

* Ngữ cảnh và nghĩa của từ ngữ trong ngữ cảnh

Câu 1 (trang 92 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

a. 

- Hình ảnh “lộc” trong đoạn thơ có thể hiểu:

+ Lộc của “người ra đồng”: nói về những người lao động, những người ươm mầm cho sự sống, ươm mầm non trên những cánh đồng quê hương. Từ “lộc” cho ta liên tưởng tới những cánh đồng mênh mông với những chồi non nhú lên xanh biếc từ những hạt thóc giống mùa xuân. Từ “lộc” còn mang sức sống, sức mạnh của con người. 

+ Lộc của “người cầm súng”: liên tưởng đến những người chiến sĩ, những người cầm súng khi ra trận, trên vai trên lưng có cành lá ngụy trang. Những cành lá ấy mang lộc biếc, chồi non, mang theo cả mùa xuân của thiên nhiên, cây cỏ. 

b. 

- Từ “đi” theo nghĩa thông thường có thể hiểu là hành động di chuyển bằng đôi chân của con người. Nhưng khi đặt trong bối cảnh đoạn thơ trên có thể hiểu “đi” ở đây là sự phát triển tiến tới không ngừng của đất nước.

c. 

- Từ “làm” theo nghĩa thông thường được hiểu là hành động dùng công sức vào những việc khác nhau, nhằm một mục đích nhất định nào đó. Còn từ “làm” trong văn bản có thể hiểu là khao khát được hóa thân vào những sự vật, sự việc trong bài thơ để cống hiến những tinh hoa cho cuộc đời.

Câu 2 (trang 93 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

- Có thể hiểu từ “giọt” trong câu thơ theo nhiều cách khác nhau. Trước hết, “giọt long lanh” là những giọt mưa mùa xuân, giọt sương mùa xuân, trong sáng, rơi xuống từng nhành cây, kẽ lá như những hạt ngọc.

- Ở đây, giọt long lanh cũng có thể được hiểu theo nghĩa ẩn dụng chuyển đổi cảm giác. Tiếng chim từ chỗ là âm thanh (cảm nhận bằng thính giác) chuyển thành từng giọt (hình và khối, cảm nhận bằng thị giác), từng giọt ấy lại long lanh ánh sáng và màu sắc, có thể cảm nhận bằng xúc giác “Tôi đưa tay tôi hứng”. Dù hiểu theo cách nào thì hai câu thơ vẫn thể hiện cảm xúc say sưa, ngây ngất của tác giả trước cảnh đất trời xứ Huế vào xuân, thể hiện mong muốn hoá vào thiên nhiên đất trời. Và trong ngữ cảnh này, em sẽ chọn cách hiểu thứ hai, tức hiểu “giọt” ở đây là âm thanh của tiếng chim, cách hiểu này để lại nhiều giá trị nghệ thuật cho bài thơ hơn và cũng tạo mối liên kết chặt chẽ với câu thơ trước.

* Biện pháp tu từ:

Câu 3 (trang 93 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

- Bài thơ Mùa xuân nho nhỏ sử dụng nhiều biện pháp tu từ như điệp từ, liệt kê, ẩn dụ trong đó nổi bật nhất là biện pháp tu từ ẩn dụ. 

- Biện pháp ẩn dụ được thể hiện qua các hình ảnh như:

+ Con chim, cành hoa, nốt trầm, mùa xuân nho nhỏ đều là những ẩn dụ cho vẻ đẹp của thiên nhiên, đất trời và cũng là biểu tượng cho lẽ sống đẹp của con người.

+ Giọt long lanh rơi ẩn dụ cho tiếng chim hót du dương, ca ngợi đất trời. 

+ Tuổi hai mươi và khi tóc bạc ẩn dụ cho con người lúc tuổi trẻ và khi tuổi đã cao.

- Biện pháp tu từ ẩn dụ có tác dụng tăng giá trị gợi hình, gợi cảm cho văn bản đồng thời nhấn mạnh vẻ đẹp của mùa xuân cũng như thể hiện khao khát cống hiến mãnh liệt của tác giả đối với quê hương, đất nước.

NGỮ CẢNH VÀ NGHĨA CỦA TỪ NGỮ TRONG NGỮ CẢNH

Câu hỏi 1: Giải thích nghĩa của các từ in đậm trong những dòng thơ sau:

a. Mùa xuân người cầm súng

Lộc giắt đầy bên lưng

Mùa xuân người ra đồng

Lộc trải dài nương mạ.

b. Đất nước như vì sao

Cứ đi lên phía trước.

c. Ta làm con chim hót

Ta làm một cành hoa.

Trả lời:

a. Lộc (1): cành lá ngụy trang trên lưng người chiến sĩ; Lộc (2): mạ non mới nhú khắp cánh đồng.

b. đi: phát triển theo kì vọng

c. làm: thực hành bằng sức lực của mình để trở thành đối tượng được hướng đến.

Câu hỏi 2: Từ giọt trong đoạn thơ sau có nhiều cách hiểu khác nhau. Có người cho là giọt sương, người cho là giọt mưa xuân và có người cho là "giọt âm thanh" tiếng chim. Theo em, trong ngữ cảnh này, có thể chọn cách hiểu nào? Vì sao?

Ơi, con chim chiền chiện

Hót chi mà vang trời

Từng giọt long lanh rơi

Tôi đưa tay tôi hứng. 

Trả lời:

Trong ngữ cảnh này, cả hai cách hiểu đều có thể chấp nhận. Vì:

+ Cách hiểu 1: Giọt sương mùa xuân long lanh là điều hợp với lí lẽ thông thương. Tác giả "đưa tay", "hứng" một sự vật hữu hình.

+ Cách hiểu 2: Giọt âm thanh là sự chuyển đổi cảm giác. Giọt là vật hữu hình, phải dùng thị giác để cảm nhận. Giọt âm thanh ở đây chính là tiếng chim. Tiếng chim hót vang trời, lảnh lót và trong trẻo đã được hữu hình hóa thành từng giọt long lanh vì giọt long lanh cũng thật trong trẻo.

BIỆN PHÁP TU TỪ

Câu hỏi 3: Theo em, trong bài thơ Mùa xuân nho nhỏ, biện pháp tu từ nào có vị trí nổi bật nhất? Hãy cho biết tác dụng của việc sử dụng biện pháp tu từ đó.

Trả lời:

Trong bài thơ Mùa xuân nho nhỏ, biện pháp tu từ ẩn dụ có vị trí nổi bật nhất. Nó giúp cho bài thơ có được ý tại ngôn ngoại, làm cho hình ảnh thơ trở nên mới mẻ, mở rộng sự liên tưởng của người đọc.

Ngữ Cảnh Và Nghĩa Của Từ Ngữ Trong Ngữ Cảnh

Giải thích nghĩa của các từ in đậm trong những dòng thơ sau:

Mùa xuân người cầm súng

Lộc dắt đầy trên lưng

Mùa xuân người ra đồng

Lộc trải dài nương mạ.

Đất nước như vì sao

Cứ đi lên phía trước.

Ta làm con chim hót

Ta làm một cành hoa.

Trả lời:

Từ "lộc" trong "Lộc dắt đầy trên lưng" và "Lộc trải dài nương mạ" có nghĩa thực là chồi non, lá non vừa có nghĩa ẩn dụ chỉ sự may mắn.

=> Trong ngữ cảnh, nhà thơ Thanh Hải đã sử dụng từ "lộc" nhằm diễn tả sức xuân trên đường hành quân và người ra đồng như gieo mùa xuân trên cánh đồng.

Từ "đi" có nghĩa là di chuyển từ chỗ này sang chỗ khác.

=> Từ "đi" trong "Cứ đi lên phía trước" thể hiện niềm tin của nhà thơ trước những bước tiến của đất nước hiện tại và tương lai.

Từ "làm" nghĩa là bỏ công sức vào những việc làm khác nhau nhằm hoàn thành một mục đích nào đó.

=> Tác giả sử dụng từ "làm" trong "Ta làm con chim hót/ Ta làm một cành hoa" với nghĩa là hóa thành, biến thành thể hiện ước nguyện hóa thân thành những điều nhỏ bé để hiến dâng, làm đẹp cho cuộc đời.

Từ "giọt" trong đoạn thơ sau có nhiều cách hiểu khác nhau. Người thì cho là giọt sương, người hiểu là giọt mưa xuân và có người lại giải thích là "giọt âm thanh" tiếng chim. Theo em, trong ngữ cảnh này, có thể chọn cách hiểu nào? Vì sao?

Ơi, con chim chiền chiện

Hói chi mà vang trời

Từng giọt long lanh rơi

Tôi đưa tay tôi hứng.

Trả lời:

- Từ "giọt" có nghĩa là lượng chất lỏng rất nhỏ, có dạng hạt.

- "Long lanh" nghĩa là có ánh sáng phản chiếu trên vật trong suốt, tạo vẻ sinh động. Từ "long lanh" thường đi với từ chỉ sự vật cụ thể như "mưa", "nước",...

=> Tuy nhiên, trong ngữ cảnh của câu thơ, có thể hiểu "giọt âm thanh" chỉ tiếng kêu của chim chiền chiện, gợi liên tưởng mùa xuân dạt dào sức sống.

Soạn bài Thực hành tiếng Việt trang 92 ngắn nhất, Ngữ văn lớp 7, Kết nối tri thức với cuộc sống

II. Biện Pháp Tu Từ

Theo em, trong bài thơ "Mùa xuân nho nhỏ", biện pháp tu từ nào có vị trí nổi bật nhất? Hãy cho biết tác dụng của việc sử dụng biện pháp tu từ đó.

Trả lời:

Trong bài thơ "Mùa xuân nho nhỏ", nhà thơ Thanh Hải đã sử dụng biện pháp ẩn dụ một cách tài tình trong bài thơ khiến cho người đọc có những rung động sâu sắc. "Mùa xuân" là mùa khởi đầu của một năm, vạn vật sinh sôi, đâm chồi nảy lộc. Hình ảnh "mùa xuân" mang ý nghĩa ẩn dụ, biểu tượng cho sức sống tươi trẻ trong tâm hồn, là nhiệt huyết và năng lực cống hiến của con người cho "mùa xuân" của đất nước. Từ láy "nho nhỏ": thể hiện ước nguyện giản dị, khiêm nhường. "Mùa xuân nho nhỏ" gợi lên ước nguyện và khát vọng đơn sơ, giản dị, chân thành, tha thiết của nhà thơ, muốn làm tất cả những điều dù là nhỏ bé để cống hiến cho quê hương đất nước. Qua biện pháp tu từ ẩn dụ "Mùa xuân nho nhỏ, ta thấy được sự hòa quyện giữa thiên nhiên và con người, giữa cá nhân và cộng đồng.