Nội dung chính

Văn bản giúp người đọc nhận ra được tầm quan trọng của tự học: tự học là sự cần thiết nhưng không bắt buộc, giúp ta hoàn toàn tự do, tự chủ giống như cái thú đi chơi bộ, một cuộc du lịch bằng trí óc, một thú vui thanh nhã

Chuẩn bị đọc 1

Câu 1 (trang 6, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Thế nào là tự học?

Phương pháp giải:

Vận dụng tri thức nền, hiểu biết của bản thân để trả lời.

Lời giải chi tiết:

Tự học được hiểu đơn giản là quá trình tự tiếp thu kiến thức, tự làm việc. Bản thân người học phải tự suy luận, tư duy,…làm chủ kiến thức và không bị giới hạn về thời gian, khối lượng kiến thức.

Chuẩn bị đọc 2

Câu 2 (trang 6, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Theo em, việc tự học có gì thú vị?

Phương pháp giải:

Vận dụng tri thức nền, hiểu biết của bản thân để trả lời

Lời giải chi tiết:

- Khi tự học, người học được làm chủ quá trình tiếp thu tri thức; bao gồm cả thời lượng học, khối lượng kiến thức phải nạp cùng phương pháp học.

- Tạo tinh thần thoải mái

- Tự khám phá ra một đơn vị kiến thức nào đó mang lại cảm giác thích thú, tâm đắc cho người học. Giúp người học khám phá được năng lực bản thân.

- Sản phẩm kiến thức của quá trình tự học sẽ được ghi nhớ lâu hơn.

Trải nghiệm cùng văn bản 1

(trang 6, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Vì sao tự học là “một cuộc du lịch say mê gấp trăm lần du lịch bằng chân”? 

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản và giải thích.

Lời giải chi tiết:

- Nó là du lịch trong không gian lẫn thời gian.

- Những sự hiểu biết của loài người là một thế giới mênh mông.

- Sách vở đem lại vô vàn những vật hữu hình và vô hình trong cuộc du lịch.

Trải nghiệm cùng văn bản 2

(trang 7, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Những trích dẫn được sử dụng trong đoạn văn nhằm mục đích gì?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản và giải thích.

Lời giải chi tiết:

Những trích dẫn được sử dụng trong đoạn văn là những nhân vật, sự kiện cụ thể, chính xác nhằm thuyết phục người đọc, người nghe về những lợi ích của việc tự học.

Suy ngẫm và phản hồi 1

Câu 1 (trang 8, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Văn bản trên được viết nhằm mục đích gì?

Phương pháp giải:

Dựa vào phần đọc “Tri thức ngữ văn” và nội dung của văn bản đã cho để trả lời mục đích của văn bản.

Lời giải chi tiết:

Văn bản trên được viết với mục đích thuyết phục người đọc về những lợi ích, sự thú vị của thói quen tự học.

Suy ngẫm và phản hồi 2

Câu 2 (Trang 8, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Em hãy chỉ ra mối liên hệ giữa các ý kiến, lí lẽ, bằng chứng trong văn bản dựa vào sơ đồ sau:

Phương pháp giải:

Xác định câu chủ đề để nhận biết ý kiến, lí lẽ, bằng chứng trong văn bản. Từ đó vẽ sơ đồ chỉ ra mối liên hệ giữa ý kiến, lí lẽ, bằng chứng dựa vào sơ đồ trong SGK

Lời giải chi tiết:

Suy ngẫm và phản hồi 3

Câu 3 (trang 9, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Em có nhận xét gì về những bằng chứng tác giả nêu ra trong đoạn trích dưới đây?

Quan trọng hơn cả, tự học còn là một thú vui rất thanh nhã, nó nâng cao tâm hồn ta lên. Ta vui vì thấy khả năng của ta đã thăng tiến và ta giúp đời nhiều hơn trước. Một thầy kí, một bác nông phu, bất kì hạng người nào, nếu chịu học hỏi tìm kiếm, cũng có thể cải thiện phương pháp làm việc của mình, và giảng giải những kinh nghiệm của mình cho người khác. Sau cùng, còn gì vui bằng tìm tòi và khám phá: Pat-xơ-tơ, Anh-xơ-tanh, hai vợ chồng Kiu-ri và hàng trăm nhà bác học khác, suốt đời nghèo nàn mà lúc nào cũng mãn nguyện hơn những vua chúa trên ngai vàng; cả tháng cả năm tự giam trong phòng thí nghiệm, không hề biết những tiêu khiển của người đời mà thấy thời giờ trôi qua vẫn quá mau, là nhờ thú tự học tìm tòi của họ.

Phương pháp giải:

Xác định những bằng chứng trong đoạn trích, lí giải nguyên nhân những bằng chứng này có thể làm tăng sức thuyểt phúc cho văn bản.

Lời giải chi tiết:

- Đoạn trích có hai bằng chứng: bằng chứng thứ nhất về thầy kí, bác nông phu là những sự việc tiêu biểu, quen thuộc trong đời sống, khẳng định rằng dù bất kì ai chỉ cần tìm tòi, học tập thì sẽ tiến bộ và có thể cống hiến cho xã hội. Bằng chứng thứ hai là về các nhà khoa học nổi tiếng có sức ảnh hưởng và quá trình tự học của họ.

=> Vì vậy những bằng chứng này có tác dụng làm rõ cho ý kiến của người viết, dễ dàng được người đọc tin tưởng, tiếp nhận, nhờ đó thực hiện mục đích của văn bản là thuyết phục người đọc về những lợi ích của việc tự học.

Suy ngẫm và phản hồi 4

Câu 4 (trang 9, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Những dấu hiệu nào giúp em nhận ra Tự học – một thú vui bổ ích là văn bản nghị luận về một vấn đề đời sống?

Phương pháp giải:

Đọc lại phần Tri thức đọc hiểu để chỉ ra một số dấu hiệu

Lời giải chi tiết:

- Văn bản thể hiện thái độ đề cao, đồng tình của người viết với việc tự học.

- Văn bản đưa ra được lí lẽ, bằng chứng thuyết phục để làm rõ ý kiến

- Các lí lẽ, ý kiến được sắp xếp theo trình tự hợp lí để người đọc nhận ra các lợi ích của việc tự học.

Suy ngẫm và phản hồi 5

Câu 5 (trang 9, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Có bạn cho rằng: Tự học là không cần sự trợ giúp của người khác. Em hãy viết một đoạn văn khoảng 100 chữ để trao đổi về ý kiến này.

Phương pháp giải:

Vận dụng kiến thức đã học qua văn bản và sự hiểu biết cá nhân để viết đoạn văn.

Lời giải chi tiết:

Bằng những kiến thức tiếp thu qua văn bản “Tự học – một thú vui bổ ích” và hiểu biết cá nhân tôi không đồng tình với ý kiến “Tự học là không cần sự trợ giúp của người khác”. Chúng ta cần hiểu một cách toàn diện tự học không phải là không cần sự trợ giúp của ai, mà là người học chủ động, tự giác trong việc học của mình, biết lên kế hoạch học tập và chủ động tìm kiếm tri thức, biết tìm sự trợ giúp khi cần thiết để việc học tập được hiệu quả.

Tác giả

Tiểu sử

 - Nguyễn Hiến Lê (08/01/1912-22/12/1984), quê ở làng Phương Khê, phủ Quảng Oai, tỉnh Sơn Tây (nay thuộc xã Phú Thượng, huyện Ba Vì, Hà Nội).

- Gia đình: xuất thân từ một gia đình nhà Nho

Sự nghiệp

- Năm 1934, ông tốt nghiệp trường Cao đẳng Công chính Hà Nội rồi vào làm việc tại các tỉnh miền Tây Nam Bộ

- Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, ông đi dạy học ở Long Xuyên

- 1952, ông chuyển lên Sài Gòn mở nhà xuất bản và biên dịch sách, sáng tác, viết báo

- Những năm trước và sau 1975, Nguyễn Hiến Lê luôn là một cây bút có tiếng, viết miệt mài và là một nhân cách lớn.

- Là học giả, nhà văn, dịch giả, nhà ngôn ngữ học, nhà giáo dục và hoạt động văn hóa độc lập Việt Nam

- Ông có 120 tác phẩm sáng tác, biên soạn và dịch thuật thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau như giáo dục, văn học, ngữ học, triết học, lịch sử, du ký, gương danh nhân, chính trị, kinh tế…

- Các tác phẩm tiêu biểu: Kim chỉ nam cho học sinh (1951); Nghệ thuật nói trước công chúng (1953); Tương lại trong tay ta (1962); Hương sắc trong vườn văn (1962); Đại cương văn học sử Trung Quốc (1955); Chiến tranh và hòa bình (1968) (dịch Lev Nikolayevich Tolstoy); Con đường thiên lý (1990)...

Tác phẩm

Tìm hiểu chung

Xuất xứ

- Trích Tự học - một như cầu thời đại, NXB Văn hóa Thông tin, Hà Nội, 2007

Bố cục (3 phần)

- Phần 1 (từ đầu đến “nó là một cái thú”): Giới thiệu về tự học

- Phần 2 (tiếp theo đến “đọc sách một giờ mà không hết buồn”): Tác dụng của tự học

- Phần 3 (còn lại): Tầm quan trọng của tự học

Thể loại: văn bản nghị luận

Phương thức biểu đạt: nghị luận

Giá trị nội dung, nghệ thuật

Giá trị nội dung

Văn bản giúp người đọc nhận ra được tầm quan trọng của tự học: tự học là sự cần thiết nhưng không bắt buộc, giúp ta hoàn toàn tự do, tự chủ giống như cái thú đi chơi bộ, một cuộc du lịch bằng trí óc, một thú vui thanh nhã.

Giá trị nghệ thuật

- Ngôn ngữ giản dị, gần gũi

- Lối viết hấp dẫn, thuyết phục

- Dẫn chứng cụ thể, sinh động, thể hiện sự hiểu biết sâu rộng của tác giả

* Chuẩn bị đọc

Câu 1 (trang 6 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2) :

Tự học được hiểu đơn giản quá trình tự làm việc, tự tiếp thu kiến thức mà không có sự hướng dẫn chỉ bảo của người khác. Bản thân bạn phải tự nghiên cứu, suy luận, tư duy…

Câu 2 (trang 6 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2) :

Tự học thú vị ở chỗ giúp em được tự do thể hiện cách học, cách tư duy của bản thân, tự học ở nhà sẽ có không gian học yên tĩnh, thể hiện được những điểm mạnh, năng khiếu của bản thân em.

* Trải nghiệm cùng văn bản

Theo dõi: Vì sao tự học là “một cuộc du lịch say mê gấp trăm lần du lịch bằng chân”?

Trả lời: 

Ví tự học như là "một cuộc du lịch say mê gấp trăm lần du lịch bằng chân" vì khi tự học chúng ta được độc lập tìm hiểu, tự tìm tòi, khám phá sẽ kích thích sự ham học hỏi trong mỗi người.

Suy luận: Những trích dẫn được sử dụng trong đoạn văn nhằm mục đích gì ?

Trả lời: 

Những trích dẫn được sử dụng trong đoạn văn nhằm mục đích làm sáng tỏ vấn đề được đề cập trong văn bản.

* Suy ngẫm và phản hồi

Nội dung chính: Bàn luận về những thú vui khi tự học.

Câu 1 (trang 8 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2) :

Mục đích: bàn luận về lối tự học.

Câu 2 (trang 8 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2) :

Câu 3 (trang 9 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2) :

Tác giả đã đưa ra bằng chứng về "bất kì hạng người nào" hay các nhà bác học so sánh với các vị vua chúa. Những bằng chứng ấy đầy sự thuyết phục để làm sáng tỏ lí lẽ về thú vui, lợi ích của việc tự học.

Câu 4 (trang 9 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2) :

Những dấu hiệu giúp em nhận ra Tự học - một thú vui bổ ích là văn bản nghị luận về một vấn đề đời sống:

- Người viết thể hiện rõ ý kiến với vấn đề cần bàn luận.

- Lí lẽ, bằng chứng cụ thể, rõ ràng, cách triển khai logic, mạch lạc.

Câu 5 (trang 9 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2) :

Có ý kiến cho rằng: "Tự học là không cần sự trợ giúp của người khác", em hoàn toàn đồng tình với ý kiến này bởi tự học đem lại vô vàn lợi ích đối với chúng ta. Tự học là một ý thức tự giác vô cùng tích cực mà mỗi người cần rèn luyện. Người có tinh thần tự học là những người luôn cố gắng, nỗ lực học tập, tìm tòi những cái hay, cái mới, không ngừng học hỏi ở mọi lúc mọi nơi, có ý thức tự giác, không để người khác phải nhắc nhở về việc học tập của mình. Tự học giúp ta nhớ lâu và vận dụng những kiến thức đã học một cách hữu ích hơn trong cuộc sống. Ngoài ra, tự học còn giúp con người trở nên năng động, sáng tạo, không ỷ lại, không phụ thuộc vào người khác. Người biết tự học là người có ý thức cao, chủ động trong cuộc sống của chính mình, những người này sẽ đi nhanh đến thành công hơn.

* Chuẩn bị đọc

Câu 1 (trang 6 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Thế nào là tự học?

Trả lời: 

Tự học là tự mình tìm hiểu, tự mình học hỏi những điều chưa biết bằng chính khả năng của mình.

Câu 2 (trang 6 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Theo em, tự học có gì thú vị?

Trả lời: 

Tự học giúp em có nhiều sự tự lập hơn, khám phá nhiều điều mới mẻ hơn mà không chịu tác động từ bất kì ai, tất cả do bản thân làm chủ.

* Trải nghiệm cùng văn bản 

Theo dõi: Vì sao tự học là “một cuộc du lịch say mê gấp trăm lần du lịch bằng chân”?

Trả lời: 

Tự học là “một cuộc du lịch say mê gấp trăm lần du lịch bằng chân” vì nó là du lịch trong không gian lẫn thời gian.

Suy luận: Những trích dẫn được sử dụng trong đoạn văn nhằm mục đích gì ?

Trả lời: 

Những trích dẫn được sử dụng đó nhằm lý giải rõ ràng hơn cho luận điểm trước đó.

* Suy ngẫm và phản hồi

Nội dung chính Tự học - một thú vui bổ ích: Văn bản trên nhằm bàn luận về vấn đề tự học từ cách thức đến lợi ích của nó đem lại.

Câu 1 (trang 8 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Văn bản trên được viết nhằm mục đích gì?

Trả lời: 

Văn bản trên nhằm mục đích giúp học sinh hiểu được vai trò quan trọng của việc tự học và từ đó khuyến khích học sinh nâng cao tính tự học của bản thân.

Câu 2 (trang 8 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Em hãy chỉ ra mối liên hệ giữa các ý kiến, lí lẽ, bằng chứng trong văn bản dựa vào sơ đồ sau: 

Trả lời: 

Câu 3 (trang 9 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Em có nhận xét gì về những bằng chứng tác giả nêu ra trong đoạn trích dưới đây:

Quan trọng hơn cả, tự học còn là một thủ vui rất thanh nhã, nó nâng cao tâm hồn ta lên. Ta vui vì thấy khả năng của ta đã thăng tiến và ta giúp đời nhiều hơn trước. Một thầy kỉ, một bác nông phu, bất kì hạng người nào, nếu chịu học hỏi tìm kiếm, cũng có thể cải thiện phương pháp làm việc của mình, và giảng giải những kinh nghiệm của mình cho người khác. Sau cùng, còn gì vui bằng tìm tòi và khám phá: Pát-xơ-tơ, Anh-xơ-tanh, hai vợ chồng Kiu-ri và hàng trăm nhà bác học khác, suốt đời nghèo nàn mà lúc nào cũng mãn nguyện hơn những vua cha trên ngai vàng cả tháng cả năm tự giam trong phòng thí nghiệm, không hề biết những tiêu khiển của người đời mà thấy thời giờ trôi qua vẫn quả mau, là nhờ thủ tự học tìm tòi của họ.

Trả lời: 

Những dẫn chứng tác giả nêu ra trong đoạn trích đều rất rõ ràng, gần gũi, từ bác nông phu cho đến những nhà bác học nổi tiếng, từ thấp đến cao theo một trình tự rất hợp lý.

Câu 4 (trang 9 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Những dấu hiệu nào giúp em nhận ra Tự học – một thú vui bổ ích là văn bản nghị luận về một vấn đề đời sống?

Trả lời: 

Những dấu hiện giúp em nhận ra Tự học – một thú vui bổ ích là văn bản nghị luận về một vấn đề đời sống:

- Chủ đề của văn bản

- Thể hiện rõ quan điểm của tác giả về việc tự học

- Cách thức triển khai các ý rõ ràng, theo một trình tự nhất định: ý lớn, ý nhỏ, lý lẽ, dẫn chứng.

Câu 5 (trang 9 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

Có bạn cho rằng: Tự học không cần sự trợ giúp của người khác. Em hãy viết một đoạn văn khoảng 100 chữ để trao đổi về ý kiến này.

Trả lời: 

Đoạn văn tham khảo

Theo quan điểm của em, quan điểm “Tự học là không cần sự trợ giúp của người khác” là không đúng. Bởi không phải ngẫu nhiên mà ta biết cách tìm hiểu mọi thú. Để tự học được hiệu quả nhất ta vẫn cần đến lời khuyên của bạn bè và sự chỉ bảo của thầy cô. Ví dụ, trong lúc tự học, bạn đang tìm hiểu về một vấn đề khó mà bạn không biết đến, bạn không biết tìm ở đâu, lúc này nếu bạn không nhờ sự giúp đỡ của người khác bạn sẽ chẳng thể tìm ra và giừo tự học đó không học được gì cả. Nhưng nếu bạn hỏi bạn bè mình, hỏi thầy cô – những người có thể chỉ cho bạn cách tìm, như vậy bạn có thể nghe lời khuyên của họ và tìm ra được. Như vậy, không chỉ học trên lớp, ngay cả tự học ta cũng cần đến sự trợ giúp của người khác để việc tự học được hiểu quả nhất. Hãy đón nhận sự giúp đỡ từ mọi người để hoàn thiện bản thân.

* Chuẩn bị đọc

Câu 1 (trang 6 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Thế nào là tự học?

Trả lời:

Tự học được hiểu đơn giản quá trình tự làm việc, tự tiếp thu kiến thức mà không có sự hướng dẫn chỉ bảo của người khác. Bản thân bạn phải tự nghiên cứu, suy luận, tư duy… Khi ấy chúng ta sẽ làm chủ quá trình tiếp thu kiến thức; bao gồm cả thời lượng học, khối lượng kiến thức phải nạp cùng phương pháp học.

Câu 2 (trang 6 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Theo em, việc tự học có gì thú vị ?

Trả lời:

- Chủ động tiếp thu và khám phá kiến thức.

- Rèn luyện tính kiên trì, sáng tạo.

- Giúp ta tự do, tự chủ không có sự bắt buộc.

* Trải nghiệm cùng văn bản

Theo dõi: Vì sao tự học là “một cuộc du lịch say mê gấp trăm lần du lịch bằng chân”?

Trả lời:

Vì tự học là du lịch trong không gian lẫn thời gian. Sự hiểu biết của loài người là một thế giới mênh mông được đúc kết lại trong sách vở.

Suy luận: Những trích dẫn được sử dụng trong đoạn văn nhằm mục đích gì ?

Trả lời:

- Tăng hiệu quả, uy tín khi nói về ý nghĩa của tự học.

- Giúp bài văn có cái nhìn đa chiều, phong phú.

* Suy ngẫm và phản hồi

Nội dung chính: Đưa ra những lí giải về tự học và ý nghĩa của việc tự học trong quá trình học tập. Đề cao ý thức tự học của cá nhân.

Câu 1 (trang 8 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Văn bản trên được viết nhằm mục đích gì ?

Trả lời:

Văn bản được viết nhằm mục đích cổ vũ tinh thần tự học.

Câu 2 (trang 8 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Em hãy chỉ ra mối liên hệ giữa các ý kiến, lí lẽ, bằng chứng trong văn bản dựa vào sơ đồ sau:

Trả lời:

Các ý kiến 1,2,3 đều làm rõ cho vấn đề cần bàn luận: Thú vui tự học.

Khi đưa ra các ý kiến cần có lí lẽ và bằng chứng để thuyết phục người nghe tin vào luận điểm đã đưa ra.

Câu 3 (trang 9 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Em có nhận xét gì về những bằng chứng tác giả nêu ra trong đoạn trích dưới đây (SGK Tr. 9) ? Vì sao những bằng chứng này có thể làm tăng sức thuyết phục cho đoạn trích?

Trả lời:

Vì ở đoạn trích này nêu lên những bằng chứng là các nhà khoa học nổi tiếng Pát- xơ- tơ, anh- xơ- tanh, vợ chồng Kiu- ri. Những người đã có phát minh vĩ đại cho cuộc sống loài người nhờ tinh thần tự học. Họ nổi tiếng và được cả thế giới ghi nhận.

Câu 4 (trang 9 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Những dấu hiệu nào giúp em nhận ra Tự học – một thú vui bổ ích là văn bản nghị luận về một vấn đề đời sống?

Trả lời:

Vì văn bản đã đưa ra bàn luận một vấn đề thiết thực trong cuộc sống: Sự tự học.

Câu 5 (trang 9 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

Bạn có cho rằng: Tự học không cần sự trợ giúp của người khác. Em hãy viết một đoạn văn (khoảng 100 chữ) để trao đổi về ý kiến này.

Trả lời:

“Tự học không cần sự trợ giúp của người khác” là ý kiến em không đồng tình, quan điểm này sai lệch với bản chất của tự học. Tự học là chủ động tiếp nhận kiến thức, kĩ năng một cách tự nguyện không chịu bất kì sự ép buộc nào. Chúng ta có thể học trên nhiều nguồn: từ sách vở, đài báo đến thực tiễn cuộc sống, học từ những người xung quanh mình. Trong quá trình ấy rất cần đến sự trợ giúp của người khác bằng cách như giới thiệu cho mình nguồn tài liệu hay, cùng mình học tập… Nhờ những điều ấy quá trình tự học sẽ diễn ra thuận lợi hơn.

I. Tác giả văn bản Tự học - một thú vui bổ ích

- Tên: Nguyễn Hiến Lê (1912-1984) 

- Quê quán: tỉnh Sơn Tây (nay thuộc Ba Vì, Hà Nội)

- Ông là một học giả, nhà văn, nhà ngôn ngữ học, dịch giả, nhà giáo dục và hoạt động văn hóa độc lập của Việt Nam.

- Nguyễn Hiến Lê là người rất tin yêu Chủ tịch Hồ Chí Minh và cộng sản và ông cũng công khai thể hiện tình cảm đó nhưng vẫn không bị chính quyền Việt Nam Cộng Hòa bắt bớ. Đó là bởi vì mến mộ tài năng của ông cũng như quan điểm chính trị độc lập của vị học giả nổi tiếng này

- Tác phẩm chính: Hương sắc trong vườn văn (2 quyển), Đại cương văn học sử Trung Quốc (3 quyển), Cổ văn Trung Quốc – 1966, Thế hệ ngày mai – 1953, Thời mới dạy con theo lối mới – 1958, Tìm hiểu con chúng ta – 1966, Săn sóc sự học của con em – 1954, Tự học để thành công – 1954, 33 câu chuyện với các bà mẹ – 1971, …

II. Tìm hiểu tác phẩm Tự học - một thú vui bổ ích

Thể loại: 

Tự học – một thú vui bổ ích thuộc thể loại văn bản nghị luận

Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: 

 - Văn bản Tự học – một thú vui bổ ích được in trong Tự học – một nhu cầu thời đại, NXB Văn hóa – thông tin, Hà Nội, 2007

Phương thức biểu đạt: 

Tự học – một thú vui bổ ích có phương thức biểu đạt là nghị luận

Tóm tắt văn bản Tự học – một thú vui bổ ích: 

  Tự học là cần thiết, nhưng không phải là sự bắt buộc. Đầu tiên, tác giả so sánh thú tự học như thú đi chơi bộ. Tự học được ví như một cuộc du lịch bằng trí óc nhưng say mê gấp trăm lần đi du lịch bằng chân. Và cuộc du lịch ấy cũng tự do, ta muốn đi đâu thì đi, ngừng đâu thì ngừng. Tự học cũng khiến ta hết âu sầu. Quan trọng hơn, tự học là một thú vui thanh nhã, nâng cao tâm hồn con người.

Bố cục bài Tự học – một thú vui bổ ích: 

Tự học – một thú vui bổ ích có bố cục gồm 3 phần

- Phần 1: Từ đầu đến “thi vị”: Cái thú tự học giống cái thú đi chơi bộ

- Phần 2: Tiếp đến “mà không hết buồn”: Tự học là phương thuốc trị bệnh âu sầu

- Phần 3: Còn lại: Tự học là một thú vui thanh nhã, nó nâng cao tâm hồn ta

Giá trị nội dung: 

- Văn bản Tự học – một thú vui bổ ích đã khẳng định: Tự học mang đến cho ta niềm vui, nó là một thú vui bổ ích, thanh nhã, nâng cao tâm hồn con người.

Giá trị nghệ thuật: 

- Lập luận chặt chẽ, logic, giàu sức thuyết phục

- Các lí lẽ, dẫn chứng được sắp xếp khoa học và có mối liên hệ chặt chẽ

- Các biện pháp tu từ: so sánh, điệp từ, …

III. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Tự học - một thú vui bổ ích

Luận điểm 1: Cái thú tự học giống cái thú đi chơi bộ

- Tự học là cần thiết, nhưng không phải là sự bắt buộc. 

- Đầu tiên, tác giả so sánh thú tự học như “thú đi chơi bộ”: 

+ Tự học được ví như một cuộc “du lịch bằng trí óc” nhưng say mê gấp trăm lần đi du lịch bằng chân. 

+ Và cuộc du lịch ấy cũng “tự do”, ta “muốn đi đâu thì đi, ngừng đâu thì ngừng”.

- Dẫn chứng:

+ Nếu thích xã hội đời Đường bên Trung Quốc thì tìm đọc: “Dạ Minh Châu” của Đường Minh Hoàng; “Nghệ thường vũ y” của Dương Quý Phi

+ Nếu thích nghiên cứu đời con kiến, con sâu thì tìm đọc của tác giả J.H. Fabre, …

→ Tự học được so sánh như một cuộc du lịch bằng trí óc tự do, đầy thú vị

Luận điểm 2: Tự học là phương thuốc trị bệnh âu sầu

- Tự học là phương thuốc trị bệnh âu sầu:

- Dẫn chứng: 

+ Theo bác sĩ E. Groenevelt: những bệnh nhân biết đọc sách thì “mau khỏe mạnh hơn những bệnh nhân khác”

+ Lí do: Khi đọc sách, họ thấy nỗi buồn khổ, lo lắng của người viết và thấy mình không cô độc với nỗi buồn khổ của mình.

→ Tác dụng của đọc sách: Những người đang âu sầu khi đọc sách sẽ gặp “người đồng cảnh”, “đồng bệnh”. Nhờ đó mà họ thấy mình không cô độc, tinh thần sẽ phấn chấn hơn, giúp mau khỏe.

Luận điểm 3: Tự học là một thú vui thanh nhã, nó nâng cao tâm hồn ta lên

- Tự học là một thú vui thanh nhã, nó nâng cao tâm hồn ta lên

- Dẫn chứng: 

+ Ta vui vì thấy khả năng của ta thăng tiến và giúp đời nhiều hơn trước

+ Bất kì ai nếu chịu học hỏi, tìm tiếm cũng có thể cải thiện phương pháp làm việc, giảng giải kinh nghiệm cho người khác

+ Nhà bác học Eistein, Pasteur, hai vợ chồng Curie, …: luôn thấy “mãn nguyện” với thú tự học của mình

→ Tự học là một thú vui thanh nhã, nó nâng cao tâm hồn ta lên, giúp ta học hỏi được nhiều điều trong công việc hay cuộc sống

Chuẩn bị đọc

Tự học là gì?

Tự học là tự mình tìm hiểu, tiếp nhận kiến thức, xác định mục đích học tập dựa trên sự hướng dẫn của cha mẹ và thầy cô giáo...

Theo em, việc tự học có gì thú vị?

• Chủ động về thời gian, không gian, khối lượng kiến thức…
• Tạo hứng thú khi học tập…

Trải nghiệm cùng văn bản

Câu 1. Vì sao tự học là “một cuộc du lịch say mê gấp trăm lần du lịch bằng chân”?

Du lịch cả không gian lẫn thời gian.

Câu 2. Những trích dẫn được sử dụng trong đoạn văn nhằm mục đích gì?

Khẳng định lợi ích của việc tự học.

Suy ngẫm và phản hồi

Câu 1. Văn bản trên được viết nhằm mục đích gì?

Mục đích: Khẳng định lợi ích, sự thú vị của việc tự học.

Câu 2. Em hãy chỉ ra mối liên hệ giữa các ý kiến, lí lẽ, bằng chứng trong văn bản dựa vào sơ đồ trong SGK.

- Ý kiến 1: Thú tự học giống như thú đi chơi bộ

• Lí lẽ 1.1: Cuộc du lịch bằng trí óc; Bằng chứng 1.1: Hiểu biết của con người là một thế giới mênh mông.
• Lí lẽ 1.2: Ta được tự do; Bằng chứng 1.2: Bạn thích cái xã hội…

- Ý kiến 2: Tự học là phương thuốc trị bệnh âu sầu

• Lí lẽ 2.1: Phương thuốc trị bệnh; Bằng chứng 2.1: Theo bác sĩ…
• Lĩ lẽ 2.2: Thấy được nỗi buồn khổ, lo lắng; Bằng chứng 2.2: Câu nói của Mon-tin…

- Ý kiến 3: Tự học là thú vui thanh nhã, nâng cao tâm hồn

• Lí lẽ 3.1: Vui khi thấy khả năng thăng tiến, giúp yêu đời hơn; Bằng chứng 3.1: Thầy kí, bác nông phu…
• Lí lẽ 3.2: Vui trong tìm tòi, khám phá; Bằng chứng 3.2: Pát-xơ-tơ…

Câu 3. Em có nhận xét gì về những bằng chứng tác giả nêu ra trong đoạn trích trong SGK?

Những bằng chứng giúp làm sáng tỏ lí lẽ, thú vui và vai trò của tự học.

Câu 4. Những dấu hiệu nào giúp em nhận ra Tự học - một thú vui bổ ích là văn bản nghị luận về một vấn đề đời sống?

• Vấn đề bàn luận liên quan đến đời sống: tự học.
• Luận điểm, lí lẽ rõ ràng, cụ thể.
• Bằng chứng lấy từ cuộc sống.

Câu 5. Có bạn cho rằng: Tự học là không cần sự trợ giúp của người khác. Em hãy viết một đoạn văn khoảng 100 chữ để trao đổi về ý kiến này.

I. Giới thiệu tác giả Nguyễn Hiến Lê

Nguyễn Hiến Lê tự là Lộc Đình, sinh ngày 8 tháng 1 năm 1912 tại Hà Nội (giấy khai sinh ghi ngày 8-4-1912), quê làng Phương Khê, phủ Quảng Oai, tỉnh Sơn Tây (trước đây). Ông xuất thân trong một gia đình Nho học, thân phụ, bác ruột tham gia phong trào Duy Tân ở trường Đông Kinh Nghĩa thục bị thực dân truy nã, lẻn vào Sài Gòn rồi ẩn mình ở Đồng Tháp Mười. Từ đó, bác ông lập nghiệp luôn ở miền tây Nam Bộ. Thuở nhỏ, Nguyễn Hiến Lê học ở Trường tiểu học Yên Phụ, Trường Bưởi, Trường Cao Đẳng Công chánh (Hà Nội). Năm 1934 tốt nghiệp được bổ làm việc tại các tỉnh miền tây Nam Bộ, kể từ đó ông làm việc và định cư luôn ở miền Nam cho đến ngày qua đời. 

Năm 1935 bắt đầu viết du ký, tiểu luận, dịch thuật các tác phẩm văn chương, đến năm 1945 ông có đến hàng chục tác phẩm, nhưng đã thất lạc trong những ngày đầu kháng chiến chống Pháp. Vì ông từng làm nhân viên Sở Công Chánh thuộc ngành Thủy Lợi (Hydraulique) thường đi thực địa ở các tỉnh miền Hậu Giang, Tiền Giang nên biết tường tận về đất đai và con người ở các địa phương thuộc khu vực này. 

Sau Cách mạng tháng tám, rồi toàn quốc kháng chiến, ông bỏ đời sống công chức, tản cư về Đồng Tháp, Long Xuyên, rồi đi dạy học. Năm 1952 thôi dạy, lên Sài Gòn sinh sống bằng ngòi bút và chuyên tâm vào công tác văn hóa.

 Tác phẩm đầu tay của ông là một cuốn du ký khoa học có tên là Bảy ngày trong Đồng Tháp Mười tuy mỏng mà tác giả đã bỏ ra nhiều công sức. Nguyên sách được viết nhân một chuyến về Hà Nội thi lấy bằng kỹ sư do đề nghị của Chủ nhiệm kiêm chủ bút báo Thanh Nghị (Vũ Đình Hòe), sách viết xong nhưng gởi ra Hà Nội không được (vì chiến tranh), bản thảo bị mất trong Đồng Tháp Mười, năm 1954 ông viết lại xuất bản trong năm đó và được tái bản nhiều lần. Từ đó hằng năm ông có đôi ba tác phẩm ra mắt công chúng độc giả. 

Ngòi bút Nguyễn Hiến Lê đề cập đến nhiều lĩnh vực, mà ở lĩnh vực nào cũng có căn cứ khoa học, am tường cặn kẽ về các đối tượng, sâu sắc về các vấn đề được nhắc tới và không thiếu tính nghệ thuật.

 II. Khái quát tác phẩm Tự học - một thú vui bổ ích

1. Hoàn cảnh sáng tác

Văn bản Tự học – một thú vui bổ ích được in trong Tự học – một nhu cầu thời đại, NXB Văn hóa – thông tin, Hà Nội, 2007

2. Thể loại

Văn nghị luận là thể loại văn được viết ra nhằm xác lập cho người đọc, người nghe một tư tưởng nào đó đối với các sự việc, hiện tượng trong đời sống hay trong văn học bằng các luận điểm, luận cứ và lập luận.

3. Bố cục

Văn bản được chia thành 3 phần: 

- Phần 1 (từ đầu đến “nó là một cái thú”): Giới thiệu về tự học

- Phần 2 (tiếp theo đến “đọc sách một giờ mà không hết buồn”): Tác dụng của tự học

- Phần 3 (còn lại): Tầm quan trọng của tự học

4. Tóm tắt 

Tự học là cần thiết, nhưng không phải là sự bắt buộc. Đầu tiên, tác giả so sánh thú tự học như thú đi chơi bộ. Tự học được ví như một cuộc du lịch bằng trí óc nhưng say mê gấp trăm lần đi du lịch bằng chân. Và cuộc du lịch ấy cũng tự do, ta muốn đi đâu thì đi, ngừng đâu thì ngừng. Tự học cũng khiến ta hết âu sầu. Quan trọng hơn, tự học là một thú vui thanh nhã, nâng cao tâm hồn con người.

5. Giá trị nội dung

Văn bản giúp người đọc nhận ra được tầm quan trọng của tự học: tự học là sự cần thiết nhưng không bắt buộc, giúp ta hoàn toàn tự do, tự chủ giống như cái thú đi chơi bộ, một cuộc du lịch bằng trí óc, một thú vui thanh nhã.

6. Đặc sắc nghệ thuật 

- Ngôn ngữ giản dị, gần gũi

- Lối viết hấp dẫn, thuyết phục

- Dẫn chứng cụ thể, sinh động, thể hiện sự hiểu biết sâu rộng của tác giả

CHUẨN BỊ ĐỌC

Câu hỏi 1: Thế nào là tự học?

Câu trả lời:

Theo em, tự học là sự chủ động, tích cực, độc lập tìm hiểu, lĩnh hội tri thức và hình thành kỹ năng cho mình. Tự học là tự mình tìm hiểu nghiên cứu, thu nhặt các kiến thức tự luyện tập để có kỹ năng. Tự học có thể không cần sự hướng dẫn của người khác.

Câu hỏi 2: Theo em, việc tự học có gì thú vị?

Câu trả lời:

Theo em, tự học thú vị ở chỗ là giúp em thể hiện được khả năng bản thân một cách thoải mái nhất, tự học ở nhà sẽ có không gian học yên tĩnh, thể hiện được những điểm mạnh, năng khiếu của bản thân.

TRẢI NGHIỆM CÙNG VĂN BẢN

Câu hỏi 1: Vì sao tự học là "một cuộc du lịch say mê gấp trăm lần du lịch bằng chân"?

Câu trả lời:

Ví tự học như là "một cuộc du lịch say mê gấp trăm lần du lịch bằng chân" vì khi đó chúng ta độc lập tìm hiểu, tự tìm tòi, khám phá.

Câu hỏi 2: Những trích dẫn được sử dụng trong đoạn văn nhằm mục đích gì?

Câu trả lời:

Những trích dẫn được sử dụng trong đoạn văn nhằm mục đích làm sáng tỏ vấn đề được đề cập trong văn bản.

B. Bài tập và hướng dẫn giải

SUY NGẪM VÀ PHẢN HỒI

Câu hỏi 1: Văn bản trên được viết nhằm mục đích gì?

=> Xem hướng dẫn giải

Mục đích: bàn luận về lối tự học.

Câu hỏi 2: Em hãy chỉ ra mối liên hệ giữa các ý kiến, lí lẽ, bằng chứng trong văn bản dựa vào sơ đồ sau:

=> Xem hướng dẫn giải

Câu hỏi 3: Em có nhận xét gì về những bằng chứng tác giả nêu ra trong đoạn trích dưới đây?

Quan trọng hơn cả, tự học còn là một thú vui rất thanh nhã, nó nâng cao tâm hồn ta lên. Ta vui vì thấy khả năng của ta thăng tiến và ta giúp đời nhiều hơn trước. Một thầy kí, một bác nông phu, bất kì hạng người nào, nếu chịu học hỏi tìm kiếm, cũng có thể cải thiện phương pháp làm việc của mình, và giảng giải những kinh nghiệm của mình cho người khác. Sau cùng, còn gì vui bằng tìm tòi và khám phá: Pat-xơ-tơ, Anh-xơ-tanh, hai vợ chồng Kiu-ri và hàng trăm nhà bác học khác, suốt đời nghèo nàn mà lúc nào cũng mãn nguyện hơn những vua chúa trên ngai vàng; cả tháng cả năm tự giam trong phòng thí nghiệm, không hề biết những tiêu kiển của người đời mà thấy thời giờ trôi qua vẫn quá mau, là nhờ thú tự học tìm tòi của họ.

=> Xem hướng dẫn giải

Tác giả đã đưa ra bằng chững về "bất kì hạng người nào" hay các nhà bác học so sánh với các vị vua chúa. Những bằng chứng ấy đầy sự thuyết phục để làm sáng tỏ lí lẽ về thú vui của tự học. 

Câu hỏi 4: Những dấu hiệu nào giúp em nhận ra Tự học - một thú vui bổ ích là văn bản nghị luận về một vấn đề đời sống?

=> Xem hướng dẫn giải

Những dấu hiệu giúp em nhận ra Tự học - một thú vui bổ ích là văn bản nghị luận về một vấn đề đời sống:

- Người viết thể hiện rõ ý kiến khen đối với vấn đề cần bàn luận.

- Trình bày những lí lẽ, bằng chứng cụ thể.

- Ý kiến, lí lẽ, bằng chứng trong văn bản được sắp xếp theo trình tự logic, hợp lí.

Câu hỏi 5: Có bạn cho rằng: Tự học là không cần sự trợ giúp của người khác. Em hãy viết một đoạn văn khoảng 100 chữ để trao đổi về ý kiến này.

=> Xem hướng dẫn giải

Ý thức giúp con người có những hành động chính xác, chuẩn mực, không chỉ giúp chúng ta tạo ra của cải vật chất mà còn giúp ta rèn luyện một tâm hồn đa dạng màu sắc. Một trong những ý thức quan trọng mà ta cần rèn luyện chính là tinh thần tự học. Có ý kiến cho rằng: "Tự học là không cần sự trợ giúp của người khác", em hoàn toàn đồng tình với ý kiến này bởi tự học đem lại vô vàn lợi ích đối với chúng ta. Khi tự học, chúng ta sẽ tích cực, độc lập tìm hiểu hơn trong mọi lĩnh vực, không bị phụ thuộc, ỷ lại bởi bất kì ai. Từ đó, mỗi chúng ta sẽ trở nên năng động hơn trong chính cuộc sống của mình. Vì vậy, trong học tập, mỗi người hãy cố gắng học tập, tích lũy cho bản thân mình những điều bổ ích nhất có thể để phát triển bản thân và cống hiến toàn diện cho xã hội.