Hoạt động khởi động bài học chỉ là một khâu nhỏ trong tiến trình tổ chức bài dạy nhưng có vai trò rất quan trọng trong việc tạo sự hứng thú cho học sinh khi bước vào bài học. Vậy:

• Làm thế nào để tạo hứng thú cho học sinh?
• Đổi mới cách thức tổ chức hoạt động khởi động ra sao?
• Cần có kỹ thuật nào?

Một số kĩ thuật khởi động bạn nên biết:

1. Vận dụng linh hoạt kĩ thuật "4S" để tạo không khí lớp học
2. Thiết kế đoạn video trên powerpoint --> Yêu cầu học sinh nhận diện, suy nghĩ --> dẫn dắt vào chủ đề
3. Thiết kế đoạn nhạc/làn điệu dân ca.... --> Trên powerpoint --> học sinh trả lời suy nghĩ--> dẫn dắt vào chủ đề bài học.
4. Vận dụng linh hoạt kỹ thuật KWLH --> yêu cầu học sinh hoàn thành, suy nghĩ --> Dẫn dắt vào chủ đề.
5. Thiết kế Timeline trên powerpoint --> học sinh tái hiện lại, suy nghĩ--> Dẫn dắt vào chủ đề bài học

Trước khi lên lớp, giáo viên phải chuẩn bị chu đáo về bài giảng, về các tình huống có thể xảy ra, để có thể chủ động trong giờ học, làm tròn vai trò dẫn dắt học sinh vào bài học. Để có phương pháp giảng dạy truyện hiện đại phù hợp, lôi cuốn, tạo hứng thú cho học sinh trong giờ học văn nói chung và giờ học một tác phẩm truyện hiện đại ở lớp 9 nói riêng, giáo viên phải nắm chắc mục tiêu của bài giảng, nắm chắc kiến thức về nội dung, nghệ thuật, hiểu sâu sắc về tác giả, hoàn cảnh ra đời của tác phẩm và phải đưa được bài văn vào mạch sống chung của xã hội, của thời đại.

Không chỉ chuẩn bị chu đáo về chuyên môn, giáo viên phải chuẩn bị cả tâm thế cho học sinh, phải tạo được mối quan hệ thân thiện giữa thầy và trò, tránh những áp lực, căng thẳng. Phải coi học sinh là chủ thể cảm thụ sáng tạo, là trung tâm, là khởi đầu, là xuất phát điểm cho mọi hoạt động của tiến trình dạy và học.

Như chúng ta đã biết, tiếp nhận tác phẩm là một hoạt động nhằm chiếm lĩnh giá trị tư tưởng, giá trị thẩm mĩ của tác phẩm văn học. Để học sinh có thể tiếp nhận tác phẩm văn học một cách hào hứng, có hiệu quả thì giáo viên phải chuẩn bị tốt lời giới thiệu bài để khêu gợi tâm lí cảm thụ bài văn, tạo dần tâm thế văn học cho học sinh.

Ví dụ 1: Khi dạy văn bản “Làng” của Kim Lân, giáo viên tạo tâm thế cho học sinh bằng cách đặt câu hỏi: “Kể tên các bài các bài thơ, ca dao viết về đề tài: Tình yêu quê hương , đất nước mà em biết?” Từ đó giới thiệu vào bài mới: Mỗi người dân Việt Nam đều rất yêu và gắn bó với làng quê của mình. Đã có biết bao những câu ca dao, bài thơ hay viết về tình cảm này như: “Anh đi anh nhớ quê nhà – Nhớ canh rau muống, nhớ cà dầm tương”(Ca dao) hay “Quê hương tôi có con sông xanh biếc – Nước gương trong soi tóc những hàng tre”(Nhớ con sông quê hương – Tế Hanh), thật dung dị mà ngọt ngào sâu sắc. Với tác phẩm “Làng”, nhà văn Kim Lân cũng sẽ cho ta thấy và cảm nhận được tình yêu làng quê, yêu đất nước sâu sắc của người nông dân trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp qua nhân vật ông Hai.

Ví dụ 2. Khi giới thiệu bài “Chiếc lược ngà” của nhà văn Nguyễn Quang Sáng, giáo viên giới thiệu bằng cách đi thẳng vào đề tài: Tình cảm gia đình là một tình cảm thân thuộc đối với mỗi người dân Việt Nam. Tình cảm ấy không chỉ đi vào thơ ca mà cả truyện ngắn một cách tự nhiên. Đến với nhà văn Nguyễn Quang Sáng, tình cảm này lại càng trở nên đặc biệt và sâu sắc hơn. Vậy điều đặc biệt ấy là gì? Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu truyện ngắn “Chiếc lược ngà” của nhà văn nhé!

Như chúng ta đã biết, văn học là một bộ môn khoa học trừu tượng. Giá trị nội dung và ý nghĩa của văn bản được thể hiện thông qua ngôn ngữ nghệ thuật. Muốn học tốt một tác phẩm truyện nói chung và một tác phẩm truyện hiện đại nói riêng, học sinh không chỉ biết đọc mà còn phải biết tóm tắt văn bản. Bởi vì việc tóm tắt vừa giúp học sinh nắm được nội dung văn bản, vừa phục vụ hiệu quả, thiết thực cho các hoạt động đọc - hiểu văn bản.

Làm thế nào để học sinh dễ dàng tóm tắt được văn bản? Qua thực tế điều tra nhiều học sinh không biết tóm tắt văn bản, một số em được gọi lên tóm tắt lại kể lại truyện theo trí nhớ của mình hoặc không thể nhớ được toàn bộ câu chuyện. Điều này đã khiến nhiều em chán nản và dần mất đi sự hào hứng trong giờ học.

Để thu hút và làm cho học sinh không còn cảm thấy khó khăn khi tóm tắt văn bản thì giáo viên phải có cách hướng dẫn cụ thể rõ ràng cho học sinh:
- Đọc kĩ văn bản, xác định nhân vật chính, ghi nhớ các đặc điểm nổi bật của nhân vật chính.
- Chọn các sự việc cơ bản xảy ra với nhân vật chính và diễn biến của các sự việc đó.
- Tóm tắt các hành động, lời nói, tâm trạng của nhân vật chính theo diễn biến của các sự việc đó.
Lưu ý: Tóm tắt phải ngắn gọn, rõ ràng bằng lời văn của mình và phải trung thành với văn bản gốc (Có thể kết hợp với việc dẫn nguyên văn một số từ ngữ, câu văn trong văn bản gốc).

Ví dụ: Tôi hướng dẫn học sinh tóm tắt văn bản “Làng” của Kim Lân qua hệ thống câu hỏi:
- Nhân vật chính trong truyện là ai?
- Đặc điểm chính của nhân vật này là gì?
- Ở nơi tản cư tâm trạng của ông Hai như thế nào?

- Khi nghe tin làng theo Tây tâm trạng của ông ra sao?
- Khi nghe tin cải chính ông có hành động và tâm trạng gì?

Trong giờ học văn, câu hỏi có thể dùng ở tất cả các giai đoạn dẫn dắt học sinh chiếm lĩnh tác phẩm, song hỏi như thế nào, hỏi vào lúc nào và ra sao, thì lại là điều trăn trở, suy nghĩ của người giáo viên. Bởi trong giờ học văn, không phải học sinh nào cũng cảm thụ tốt tác phẩm. Để kích thích và phát huy tính tích cực của học sinh, giáo viên phải dùng hệ thống câu hỏi linh hoạt đối với mỗi tác phẩm, mỗi nội dung tác phẩm và với mỗi đối tượng học sinh

Ứng dụng công nghệ thông tin: Công nghệ thông tin là một công cụ hỗ trợ vô cùng tích cực và hiệu quả trong dạy học, đặc biệt là môn Ngữ văn. Nó mang lại cho cả thầy và trò không gian mới nhiều hứng thú trong giờ học, tạo sự sinh động, hấp đẫn, lôi cuốn. Song ứng dụng công nghệ thông tin như thế nào để đem lại hiệu quả thì lại là việc không hề đơn giản đối với nhiều giáo viên.

Trước khi ứng dụng công nghệ thông tin vào giờ học, giáo viên phải chuẩn bị trước kịch bản, tư liệu( hình ảnh, clip, bảng đồ…). Sau đó thiết kế bài giảng điện tử trên PowerPiont. Để phát huy tính tích cực của học sinh thì giáo viên phải sử dụng công nghệ thông tin phù hợp với yêu cầu bài giảng và đặc trưng của phương pháp dạy học tích cực. Nội dung bài giảng điện tử cần cô đọng, ngắn gọn, xúc tích, các mô phỏng cần sát chủ đề( chỉ nên dùng màn chiếu như một giáo cụ trực quan). Các hiệu ứng cần đơn giản, nhẹ nhàng, tránh gây mất tập trung vào nội dung bài giảng. Từ đó các em dễ dàng phát huy sự sáng tạo của mình trong khám phá, tìm hiểu và cảm thụ về giá trị của tác phẩm văn học và có khả năng vận dụng kiến thức linh hoạt.

Tùy theo từng nội dung bài học mà giáo viên có thể đưa hình minh họa hoặc đoạn băng hình sao cho hợp lí, có hiệu quả. Điều này có tác dụng rất lớn đến quá trình nhận thức của học sinh trong mỗi tác phẩm và bài học càng trở nên sinh động hấp dẫn, lôi cuốn hơn.

Kĩ thuật dạy học.

Ngoài việc ứng dụng công nghệ thông tin, để kích thích tinh thần sáng tạo và làm việc theo nhóm, giáo viên có thể sử dụng các kĩ thuật dạy học như kĩ thuật khăn phủ bàn hay lập sơ đồ tư duy sau mỗi bài học.

- Kĩ thuật khăn phủ bàn:
Với kĩ thuật khăn phủ này, giáo viên có thể áp dụng linh hoạt vào các phần của bài giảng sao cho hợp lí. Cụ thể khi thực hiện phần tổng kết bài “Những ngôi sao xa xôi” của Lê Minh Khuê, giáo viên cho học sinh làm việc theo nhóm trong ba phút với câu hỏi: “ Khái quát lại toàn bộ nội dung và nghệ thuật chính trong bài Những ngôi sao xa xôi?” Để thực hiên tốt kĩ thuật này, giáo viên chia lớp thành bốn nhóm( tùy thuộc số lượng học sinh trong một lớp có thể chia nhiều hơn hoặc ít hơn bốn nhóm) và phải hướng dẫn cụ thể cho các em và yêu cầu chuẩn bị:

• Dụng cụ: hai tờ giấy A0 cắt làm bốn phần( mỗi nhóm ½ tờ), bút dạ.
• Cách thức: Các nhóm cùng trao đổi, thảo luận, và đưa ra ý kiến cụ thể của từng thành viên, các em ghi lại ý kiến của mình ở bốn góc xung quanh tờ giấy đã chuẩn bị câu hỏi. Sau khi các thành viên trong nhóm trả lời xong câu hỏi, nhóm trưởng tổng hợp lại vào ô trung tâm.

- Sơ đồ tư duy: là một hình thức ghi chép sử dụng màu sắc, hình ảnh để mở rộng và đào sâu các ý tưởng. SĐTD giúp học sinh học tập tích cực, chủ động, huy động tối đa tiềm năng của bộ não. Việc học sinh vẽ SĐTD có ưu điểm là phát huy tối đa tính sáng tạo của học sinh, các em được tự do chọn màu sắc ( xanh, đỏ, tím, vàng…), đường nét (đậm, nhạt, thẳng, cong ), các em tự “ sáng tác” nên trên mỗi SĐTD thể hiện rõ cách hiểu, cách trình bày kiến thức của từng học sinh và SĐTD do các em tự thiết kế nên các em sẽ yêu quý, trân trọng “ tác phẩm” của mình, đồng thời các em có hứng thú hơn với môn học. SĐTD giúp học sinh ghi chép và khắc sâu kiến thức rất hiệu quả. Do đặc điểm của SĐTD nên người thiết kế SĐTD phải chọn lọc thông tin, từ ngữ, sắp xếp bố cục để ghi thông tin cần thiết nhất và lôgic, vì vậy, sử dụng SĐTD sẽ giúp HS dần dần hình thành cách ghi chép hiệu quả.

Sau mỗi tiết học văn, các em thường mệt mỏi, thiếu năng động, để tạo hứng thú và khơi dậy tinh thần cho các em cuối giờ học, giáo viên có thể tổ chức cho các em chơi các trò chơi như Tiếp sức.

Ví dụ: Giáo viên có thể thực hiện trong phần tổng kết hoặc phần củng cố bài học. Cách chơi cụ thể như sau: Giáo viên chọn sáu học sinh, chia làm hai đội, mỗi đội ba em thực hiện yêu cầu: “Ghi lại những sự việc chính trong truyện ngắn “Chiếc lược ngà”, thời gian chơi ba phút, thời gian tính bắt đầu bằng hiệu lệnh của giáo viên, mỗi lượt chơi chỉ cho phép một thành viên trong đội tham gia, mỗi lượt chơi là một sự việc, cứ như vậy các em tiếp sức cho nhau đến hết lời khen ngợi của giáo viên.

Với trò chơi này, các em sẽ không còn cảm thấy mệt mỏi hay nhàm chán, mà trái lại, các em vô cùng hào hứng và thích thú.