Nội dung chính

Bài thơ là kí ức của tác giả về những kỉ niệm tuổi học trò : về trường cũ, lớp học năm xưa, bạn bè, những trò nghịch ngợm...và cả tình yêu đầu tiên của mình.

Trước khi đọc

Kỉ niệm nào về mái trường khiến bạn xúc động nhất? Hãy chia sẻ với các bạn về điều đó.

Phương pháp giải:

- Hồi tưởng.

- Chia sẻ với bạn bè.

Lời giải chi tiết:

     Tuổi học trò có lẽ là khoảng thời gian tươi đẹp nhất trong quãng đời thanh xuân của mỗi chúng ta. Những năm tháng học tập ở đó, chắc hẳn mỗi người đều có những kỉ niệm riêng khó quên và tôi cũng vậy. Kỉ niệm khiến tôi xúc động nhất mỗi khi nhớ lại là ngày đầu tiên được mẹ cầm tay dắt đến trường. Bản thân là một đứa trẻ nhút nhát, khi bước đến cổng trường cấp 1, mọi thứ thật lạ lẫm và tôi lúc này chỉ biết đứng núp sau lưng mẹ. Cảm giác ngại ngùng ấy càng thể hiện rõ hơn khi mẹ dẫn tôi vào nhận lớp mới. Dường như hiểu được cảm giác ấy của tôi, cô giáo chủ nhiệm bước đến và an ủi. Cô mặc một chiếc áo dài hồng phấn, mái tóc dài cùng giọng nói ấm áp ấy đã khiến tôi nhanh chóng quên đi cảm giác đó. Sự động viên của cô giáo, sự hòa đồng, vui vẻ của các bạn giúp tôi dần quen với môi trường mới. Mỗi lần nhớ lại, kỉ niệm ấy khiến tôi bồi hồi và cảm thấy bản thân thật hạnh phúc khi có một người mẹ luôn bên cạnh, một cô giáo luôn chia sẻ, động viên và những người bạn thật tốt.

Đọc văn bản

Câu 1 (trang 6, SGK Ngữ Văn 10, tập hai)

Đề bài: Bạn hiểu thế nào về hai dòng thơ đầu?

Phương pháp giải:

     Đọc kĩ hai dòng thơ đầu.

Lời giải chi tiết:

     Hai dòng thơ đầu là dòng hồi tưởng của tác giải khi nhớ về quãng thời gian xưa với nhân vật “Em”. Hai câu thơ ấy như sự tiếc nuối, nỗi nhớ của tác giả về quá khứ tươi đẹp ngày ấy khi giờ đây “tất cả đã xa rồi”.

Câu 2 (trang 6, SGK Ngữ Văn 10, tập hai)

Đề bài: Khổ thơ này gợi lên trong bạn cảm xúc gì về ngôi trường của mình?

Phương pháp giải:

- Đọc khổ thơ 3.

- Nêu suy nghĩ của bản thân.

Lời giải chi tiết:

     Khi đọc khổ thơ này, những kí ức về mái trường cũ chợt ùa về trong trí nhớ tôi. Đó là lớp học với biết bao kỉ niệm gắn bó cùng thầy cô, bạn bè, bảng đen, sân trường,... Quãng thời gian ấy thật vui tươi, hồn nhiên, trong sáng mà mỗi lần nhớ đến, con người ta lại dâng lên một niềm xúc cảm khó quên.

Câu 3 (trang 6, SGK Ngữ Văn 10, tập hai)

Đề bài: Bạn hình dung thế nào về cảnh được miêu tả trong đoạn thơ này?

Phương pháp giải:

     Chú ý khổ thơ thứ 5.

Lời giải chi tiết:

     Khổ thơ này giúp người đọc hình dung ra một khung cảnh lớp học vui nhộn, hồn nhiên. Nơi ấy có “một nàng Bạch Tuyết” – chính là cô giáo và “những chú lùn rất quấy” là những cô cậu học sinh tinh nghịch, nhí nhảnh. Trong không gian ấy, vang lên những tiếng cười “lao xao”, trong sáng của cả cô và trò, giúp xua tan bầu không khí căng thẳng của những tiết học. Qua đoạn thơ ấy, câu “Nhất quỷ, nhì ma, thứ ba học trò” càng trở nên đúng đắn.

Câu 4 (trang 6, SGK Ngữ Văn 10, tập một)

Đề bài: Bạn cảm nhận như thế nào về tình cảm của chủ thể trữ tình được thể hiện qua khổ thơ này?

Phương pháp giải:

     Đọc kĩ khổ thơ 6.

Lời giải chi tiết:

     Đoạn thơ này như đang bộc lộ trực tiếp tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình cũng như của biết bao nhiêu thế hệ học sinh mỗi khi nhớ về kỉ niệm dưới mái trường. Đó là sự xúc động, xôn xao khi nhớ về “những chuyện năm nao, những chuyện năm nào”. Thời gian cứ thấm thoát dần qua, từ “mùa hoa mơ rồi đến mùa phượng cháy”, người học trò năm ấy vẫn giữ một thái độ trân quý đối với người thầy đã nuôi dưỡng tri thức, tâm hồn mình và mong rằng tóc thầy đừng bạn thêm nữa. Chỉ với bốn câu thơ ngắn nhưng dường như mọi tâm tư, tình cảm của chủ thể trữ tình đã được bộc bạch và làm sáng rõ.

Sau khi đọc

Câu 1 (trang 7, SGK Ngữ Văn 10, tập hai)

Đề bài: Theo bạn, các từ ngữ “một người” (dòng 8), “tôi” (dòng 16), “anh” (các dòng thơ khác) trong bài thơ có thể chỉ những ai? Cách sử dụng các từ ngữ nhân xưng như vậy có tác dụng gì?

Phương pháp giải:

     Chú ý những từ ngữ được nêu ra trong đề bài.

Lời giải chi tiết:

- Từ “một người” (dòng 8) có thể chỉ chủ thể trữ tình hoặc một học sinh.

- Từ “tôi” (dòng 16) có thể chỉ chủ thể trữ tình.

- Từ “anh” (các dòng thơ khác) có thể chỉ chủ thể trữ tình.

=> Việc tác giả sử dụng các từ ngữ nhân xưng như vậy để tránh trường hợp lặp từ trong các câu thơ.

Câu 2 (trang 7, SGK Ngữ Văn 10, tập hai)

Đề bài: Xác định các biện pháp tu từ được sử dụng trong khổ 3, 4, 6 và nêu tác dụng của chúng.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ khổ 3, 4, 6.

- Xác định biện pháp tu từ.

Lời giải chi tiết:

- Khổ 3: Biện pháp tu từ điệp cấu trúc “Muốn nói bao nhiêu, muốn khóc bao nhiêu”.

=> Tác dụng: nhấn mạnh cảm xúc bồi hồi, xúc động của chủ thể trữ tình khi nhớ về những kỉ niệm nơi mái trường cũ.

- Khổ 4: Biện pháp điệp từ (Từ “nỗi nhớ” được lặp lại ba lần).

=> Tác dụng: nhấn mạnh những nỗi nhớ của chủ thể trữ tình.

- Khổ 6:

+ Biện pháp điệp cấu trúc “Những chuyện năm nao, những chuyện năm nào”.

=> Tác dụng: nhấn mạnh quãng thời gian xa xưa với biết bao câu chuyện buồn vui cùng năm tháng.

+ Biện pháp tu từ ẩn dụ: “mùa hoa mơ” chỉ mùa xuân, “mùa hoa phượng” chỉ mùa hạ.

=> Tác dụng: chỉ quãng thời gian trôi nhanh, liên tục.

Câu 3 (trang 7, SGK Ngữ Văn 10, tập hai)

Đề bài: Nhận xét về tác dụng của việc sử dụng đối thoại ở khổ thơ 5.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ khổ thơ 5.

- Chú ý câu đối thoại.

Lời giải chi tiết:

     Việc sử dụng câu đối thoại ở khổ 5 nhằm nhấn mạnh nỗi nhớ nhung chi tiết, cụ thể của chủ thể trữ tình về mái trường cũ, những cuộc vui đùa của những cô cậu học trò. Từ đó, người đọc có thể hình dung ra một lớp học với không khí vui nhộn giữa cô và trò.

Câu 4 (trang 7, SGK Ngữ Văn 10, tập hai)

Đề bài: Liệt kê một số từ ngữ, hình ảnh bộc lộ tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình. Từ đó, nêu cảm hứng chủ đạo của bài thơ.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ toàn bộ bài thơ.

- Chú ý những từ ngữ, hình ảnh bộc lộ tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình.

Lời giải chi tiết:

- Một số từ ngữ, hình ảnh bộc lộ tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình: yêu dấu, bâng khuâng, nhớ, xúc động, xôn xao, yêu.

- Cảm hứng chủ đạo của bài thơ: nối nhớ da diết về những kí ức của một thời học trò đã qua.

Câu 5 (trang 7, SGK Ngữ Văn 10, tập hai)

Đề bài: Bạn cảm nhận như thế nào về hình ảnh "chiếc lá buổi đầu tiên" ở cuối bài thơ?

Phương pháp giải:

      Chú ý hình ảnh “chiếc lá buổi đầu tiên” trong khổ thơ cuối.

Lời giải chi tiết:

     Hình ảnh “chiếc lá buổi đầu tiên” ở cuối bài thơ là hình ảnh mang tính chất tượng trưng. “Chiếc lá buổi đầu tiên” ẩn dụ cho khoảng thời gian đẹp đẽ, đó là tình yêu đầu, tình yêu của lứa tuổi học trò ngây ngô, trong sáng và đầy mộng mơ.

Câu 6 (trang 7, SGK Ngữ Văn 10, tập hai)

Đề bài: Bài thơ gợi lên trong bạn những kỉ niệm hoặc những suy nghĩ gì về tuổi học trò?

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ bài thơ.

- Nêu lên cảm nhận của bản thân.

Lời giải chi tiết:

     Với em, tuổi học trò là quãng thời gian đáng nhớ nhất trong cuộc đời. Bài thơ dường như đã diễn tả hết những tâm trạng của em mỗi khi nhớ đến những ngày tháng hồn nhiên, vô tư cắp sách đến trường, được học tập, được vui chơi cùng bạn bè và thầy cô. Tuổi học trò thật trong sáng, vô giá và chất chứa nhiều kỉ niệm khó quên.

Bài tập sáng tạo

Hãy sử dụng một teong những cách sau đây: ngâm thơ, đọc diễn cảm, hoạt cảnh sân khấu hóa, vẽ tranh, phổ nhạc,... để thể hiện cách cảm nhận của mình về bài thơ.

Phương pháp giải:

Dựa vào khả năng và sở thích của bản thân.

Lời giải chi tiết:

Ví dụ:

* Trước khi đọc:

Câu hỏi (trang 5 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Kỉ niệm nào về mái trường khiến bạn xúc động nhất? Hãy chia sẻ với các bạn về điều đó.

Trả lời:

Đối với tôi, hình ảnh mái trường cấp hai sẽ còn in đậm mãi trong tâm trí tôi.

Trường của tôi vừa mới xây dựng cách đây không lâu nên vẫn còn rất mới và khang trang. Ngôi trường nằm tại mặt đường quốc lộ của xã với một diện tích khá rộng rãi. Trường được bảo vệ bởi một bức tường hình vuông kiên cố. Trên những bức tường gần cổng trường còn được trang trí nhiều bức tranh rất đẹp vẽ bằng sơn.

Bên trong ngôi trường, các dãy nhà được sơn màu vàng như màu của ánh nắng. Mỗi dãy nhà đều có bốn tầng, mỗi tầng có bốn phòng học. Điểm chung của các phòng là đều có bảng đen, bàn ghế, điều hòa… Nhưng ở mỗi phòng học lại được trang trí khang nhau. Sân trường là nơi rộng rãi nhất. Toàn bộ sân được đổ bê tông phẳng lì. Các bồn cây trong sân được sắp xếp thẳng hàng. Cây cối xanh tốt khiến cho sân trường luôn mát mẻ. Khu vực dãy nhà hiệu bộ là nơi làm việc của các cán bộ, thầy cô trong trường. Phía trước dãy nhà này còn có khu vực sân khấu để tổ chức các buổi lễ trong năm học hay lễ chào cờ hàng tuần. Phía bên trái của công trường là khu vực để xe của giáo viên và học sinh. Còn đằng sau dãy nhà hiệu bộ là một khoảng đất rất rộng đang được xây dựng để trở thành sân bóng.

Dưới mái trường thân yêu này, tôi đã được trải qua thật nhiều kỉ niệm đẹp đẽ bên thầy cô và bạn bè. Những giờ học tuy vất vả nhưng rất bổ ích. Những giờ ra chơi sông động, vui vẻ. Đặc biệt, tôi vẫn còn nhớ như in buổi lễ khai trường đầu tiên. Ngày khai trường của một học sinh lớp sáu - học sinh đầu cấp với tôi thật trọng đại. Khi đứng trước cánh cổng trường cao rộng, tôi đã cảm thấy thật lo âu. Vậy mà giờ đây, tôi đã quá quen thuộc với trường lớp, thầy cô và bạn bè.

Tôi mong rằng những năm tháng được học tập dưới mái trường cấp hai thân yêu sẽ trôi qua thật ý nghĩa. Tôi rất yêu quý nơi này.

* Đọc văn bản:

• Suy luận: Bạn hiểu thế nào về hai dòng thơ đầu?

Trả lời:

- Đó là cảm xúc của tác giả về quãng thời gian tươi đẹp đã xa với nhân vật “Em”.

- Hai câu thơ như dâng đầy nỗi nhớ da diết và sự tiếc nuối của tác giả về những năm tháng của quá khứ đã trôi theo dòng chảy của thời gian.

• Liên hệ: Khổ thơ này gợi lên trong bạn cảm xúc gì về ngôi trường của mình?

Trả lời:

- Khổ thơ gợi em nhớ về kỉ niệm trường cũ, lưu luyến và tiếc nuối về thời học sinh đã qua.

- Đó là những năm tháng học trò đầy hồn nhiên và vui tươi. Vẫn mãi còn đó những hình ảnh của thầy cô, bạn bè, lớp học, sân trường và bóng cây,... Tất cả dù đã xa, song luôn là kí ức đẹp và không bao giờ phai mờ.

• Tưởng tượng: Bạn hình dung thế nào về cảnh được miêu tả trong đoạn thơ này?

Trả lời:

- Đoạn thơ khiến người đọc hình dung ra một lớp học vui nhộn - nơi có "một nàng Bạch Tuyết" dịu dàng như cô giáo và "những chủ lùn rất quấy" là những cô, cậu học trò tinh nghịch. Trên lớp học, ngoài những giờ học nghiêm túc thì không thể thiếu những lúc pha trò của học sinh, làm cho không khí lớp học luôn vui tươi với những tiếng cười sảng khoái, đầy trong sáng. Qua đoạn thơ của tác giả, câu: "Nhất quỷ, nhì ma, thứ ba học trò" càng trở nên đúng nghĩa.

• Suy luận: Bạn cảm nhận như thế nào về tình cảm của chủ thể trữ tình được thể hiện quan đoạn thơ này?

Trả lời:

Đọc những câu thơ này, ta như chạm được vào tình cảm và nỗi niềm của tác giả. Đó là sự xúc động, xôn xao khi nhớ về "những chuyện năm nao, những chuyện năm nào" - một thời học trò đã xa của tác giả. Bên cạnh đó, tình cảm của tác giả dành cho người thầy giáo của mình cũng thật đáng trân quý và ngưỡng mộ. Thời gian trôi qua, tác giả không muốn thấy thầy già đi, tóc bạc thêm nữa. Bốn câu thơ ngắn gọn những cũng đủ lột tả hết được tình cảm và tâm tư của tác giả dành cho người thầy và ngôi trường cũ của mình. 

* Sau khi đọc:

Nội dung chính: 

Văn bản nói về kỉ niệm gắn bó với mái trường của tác giả cùng những cảm xúc hạnh phúc của nhà trường về những kỉ niệm đó.

Trả lời câu hỏi:

Câu 1 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Theo bạn, các từ ngữ “một người” (dòng 8), “tôi” (dòng 16), “anh” (các dòng thơ khác) trong bài thơ chỉ những ai? Cách sử dụng các từ ngữ nhân xưng như vậy có tác dụng gì?

Trả lời:

Cách sử dụng các từ ngữ nhân xưng như vậy có tác dụng tránh lặp từ và phù hợp với cách xưng hô với từng đối tượng mà tác giả muốn nhắn gửi trong bài thơ.

Câu 2 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Xác định các biện pháp tu từ được sử dụng trong khổ 3, 4, 6 và nêu tác dụng của chúng.

Trả lời:

- Khổ 3: Điệp ngữ “Muốn nói – muốn khóc”, “bao nhiêu” nhấn mạnh cảm xúc.

- Khổ 4: Điệp từ "Nỗi nhớ" có tác dụng nhấn mạnh nỗi nhớ của tác giả, tạo nhịp điệu cho lời thơ và giúp từ ngữ giàu giá trị biểu đạt hơn. Câu hỏi tu từ: "Bạn có nhớ trường, nhớ lớp, nhớ tên tôi" thể hiện nỗi nhớ da diết của tác giả với các bạn cũ.

- Khổ 6: Ẩn dụ "Mùa hoa mơ" và "mùa phượng cháy" lần lượt chỉ mùa xuân và mùa hạ, có tác dụng ám chỉ thời gian trôi nhanh và liên tục. 

Câu 3: (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Nhận xét về tác dụng của việc sử dụng dối thoại ở khổ thơ 5.

Trả lời:

- Việc sử dụng đối thoại ở khổ thơ này giúp làm tăng thêm sự tương tác vui vẻ pha chút tinh nghịch của các cô, cậu học trò. Qua đó, người đọc có thể tưởng tượng ra một lớp học với không khí vui nhộn, tràn ngập tiếng cười của tuổi học trò.

Câu 4 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Liệt kê một số từ ngữ, hình ảnh bộc lộ tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình. Từ đó, nêu cảm hứng chủ đạo của bài thơ

Trả lời:

- Một số từ ngữ, hình ảnh bộ lộ tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình là: "mê say", " bâng khuâng", "nỗi nhớ", "xúc động", "xôn xao", "trán thầy",...

- Cả bài thơ là nỗi nhớ da diết, niềm khắc khoải của tác giả về một thời tuổi học trò tươi đẹp đã qua. Tác giả nhìn về quá khứ với những cảm xúc cũ, hình ảnh cũ ùa về và đọng lại sự tiếc nuối khi thời gian trôi đi nhanh. Bài thơ như một bản nhạc với những nốt trầm, khiến người đọc cảm thông và cùng sống trong những nỗi nhớ, kỉ niệm của tác giả.

Câu 5 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Bạn cảm nhận như thế nào về hình ảnh "Chiếc lá buổi đầu tiên" ở cuối bài thơ?

Trả lời:

- Hình ảnh “chiếc lá buổi đầu tiên” ở cuối bài thơ là một hình ảnh mang tính tượng trưng. Đó là tình yêu đầu, là tuổi học trò, là quãng thời gian đẹp đẽ và cũng là một con người khác của tác giả - một người của thời ngây ngô, trong sáng. 

Câu 6 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Bài thơ gợi lên trong bạn những kỉ niệm hoặc suy nghĩ gì về tuổi học trò?

Trả lời:

- Tuổi học trò mang đến cho mỗi người những kiến thức, tình bạn, tình thầy trò và những kỉ niệm khó quên.

- Đó là những kỉ niệm quý giá, đem đến cảm giác tiếc nuối mỗi khi hồi tưởng mà chắc hẳn bất kì ai trong chúng ta cũng muốn sống lại trong đó nhiều lần nữa.

* Trước khi đọc:

Câu hỏi (trang 5 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Chân trời sáng tạo):

Kỉ niệm nào về mái trường khiến bạn xúc động nhất? Hãy chia sẻ với các bạn về điều đó?

Trả lời:

- Kỉ niệm khiến em xúc động nhất là Lễ bế giảng

- Đó là ngày chúng em chia tay mái trường cấp 2, tạm biệt những người bạn thân thiết đã gắn bó với mình suốt 4 năm học.

* Đọc văn bản:

1.Suy luận: Bạn hiểu thế nào về hai dòng thơ đầu?

Trả lời:

- Hai dòng thơ đầu cho thấy tâm trạng nuối tiếc khi những kỉ niệm đã ra đi.

2.Liên hệ: Khổ thơ này gợi trong bạn cảm xúc gì về ngôi trường của mình?

Trả lời:

- Khổ thơ khiến em nhớ tới ngôi trường của mình với biết bao kỉ niệm đẹp đẽ, ngây thơ, hồn nhiên, từng chi tiết nhỏ ở ngôi trường khi chia tay cũng trở thành những kỉ niệm lớn lao.

3.Tưởng tượng: Bạn hình dung thế nào về cảnh được miêu tả trong đoạn thơ này?

Trả lời:

- Cảnh được miêu tả rất ngộ ngĩnh, đáng yêu, thể hiện sự trong sáng ngây thơ của tuổi học trò.

4.Suy luận: Bạn cảm nhận như thế nào về tình cảm của chủ thể trữ tình được thể hiện qua khổ thơ này?

Trả lời:

- Cảm xúc của chủ thể trữ tình là sự nuối tiếc, xôn xao, trước những kỉ niệm đẹp đẽ của tuổi học trò.

* Sau khi đọc:

Nội dung chính: Đoạn thơ là kí ức của tác giả về những kỉ niệm tuổi học trò (trường cũ, lớp học năm xưa, bạn bè, những trò nghịch ngợm...và cả tình yêu đầu tiên của mình); là tình cảm trong sáng, là nỗi bâng khuâng nhớ tiếc, là gắn bó thiết tha vừa ấm áp ngọt ngào, vừa chân thật hồn nhiên.

Trả lời câu hỏi:

Câu 1 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Chân trời sáng tạo):

Theo bạn, các từ ngữ “một người”, “tôi” (dòng 16), “anh” (các dòng thơ khác) trong bài thơ chỉ những ai? Cách sử dụng các từ ngữ nhân xưng như vậy có tác dụng gì?

Trả lời:

- Chủ thể trữ tình của bài thơ xuất hiện qua các đại từ nhân xưng như: anh (trong tương quan với em), tôi (trong tương quan với bạn), ta

- Ý nghĩa: Sự thay đổi tinh tế trong việc sử dụng các đại từ nhân xưng đã giúp tác giả bộc lộ cảm xúc của chính mình và nói thay tâm trạng của người khác, nhờ vậy bài thơ dễ dàng chạm đến cảm xúc của nhiều người và tìm được tiếng nói đồng cảm.

Câu 2 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Chân trời sáng tạo):

Xác định các biện pháp tu từ được sử dụng trong khổ 3, 4, 6 và nêu tác dụng của chúng.

Trả lời:

- Biện pháp tu từ được sử dụng: Phép điệp ( điệp từ “nhớ” ở khổ 4, từ “cứ” ở khổ 6, điệp từ “nỗi nhớ” ở khổ 4, điệp cấu trúc “muốn nói bao nhiêu, muốn khóc bao nhiêu” ở khổ 3; “những chuyện năm nao, những chuyện năm nao” ở khổ 6).

- Tác dụng: diễn tả ấn tượng sâu đậm về những kỉ niệm tuổi học trò, sự tuôn trào của nỗi xúc động, lúc lắng đọng, lúc chơi vơi, nối nhớ, niềm bâng khuâng, đồng thời tạo nhạc điệu da diết, xao xuyến cho bài thơ.

Câu 3 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Chân trời sáng tạo):

Nhận xét về tác dụng của việc sử dụng đối thoại ở khổ thơ 5.

Trả lời:

- Đoạn thơ dẫn trực tiếp lời đùa cợt tinh nghịch của bạn học nhằm làm sống động không khí tươi vui của tuổi học trò qua cái nhìn của chủ thể trữ tình

- Việc đan xen các mẩu đối thoại mang lại yếu tố tự sự vào mạch trữ tình, kết hợp biểu cảm gián tiếp với biểu cảm trực tiếp như vậy khiến cho lời thơ trở nên đa dạng, linh hoạt, âm vang nhiều giọng nói hơn, kỉ niệm càng được khơi sâu, tươi tắn và đáng nhớ.

Câu 4 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Chân trời sáng tạo):

Liệt kê một số từ ngữ, hình ảnh bộc lộ tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình. Từ đó, nêu cảm hứng chủ đạo của bài thơ.

Trả lời:

- Một số từ ngữ, hình ảnh bộc lộ tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình: xa rồi, yêu dấu, nhớ, biết mấy, các bạn ơi, ta ơi, ôi.

- Cảm hứng chủ đạo của bài thơ: ngợi ca pha lẫn tiếc nuối những kỉ niệm tuyệt đẹp của tuổi hoa niên, của tình yêu đầu đời.

Câu 5 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Chân trời sáng tạo):

Bạn cảm nhận như thế nào về hình ảnh "chiếc lá buổi đầu tiên" ở cuối bài thơ?

Trả lời:

- Chiếc lá đầu tiên là hình ảnh có tính biểu tượng. Đó có thể là hình ảnh tượng trưng cho tình yêu đầu tiên mới chớm nở, cho cuộc hẹn hò đầu tiên, cho kỉ niệm đầu tiên. Những gì có tính chất “đầu tiên” thường ban sơ, ngây ngô, trong trẻo, vì vậy chúng rất đẹp và để lại ấn tượng sâu đậm.

Câu 6 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Chân trời sáng tạo):

Bài thơ gợi lên trong bạn những kỉ niệm hoặc những suy nghĩ gì về tuổi học trò?

Trả lời:

Tuổi học trò nhiều kỉ niệm, tình cảm trong sáng, ngây thơ, nhiều trò nghịch ngợm mà mỗi người chỉ được trải qua một lần trong đời. Vì thế cần trân trọng từng giây phút được ngồi trên ghế nhà trường.

Bài tập sáng tạo

Hãy sử dụng một trong những cách sau đây: ngâm thơ, đọc diễn cảm, hoạt cảnh sân khấu hóa, vẽ tranh, phổ nhạc,... để thể hiện cách cảm nhận của mình về bài thơ.

Trả lời:

- Bài thơ:

Còn mãi

Tác giả: Hồng Liễu

Ngày xưa rồi cũng đi qua
Dấu chân kỷ niệm nhạt nhòa nắng mưa
Đường qua lối cũ trường xưa
Ai quên, ai nhớ tiễn đưa một ngày
Bây giờ lối ấy còn ai
Hoàng hôn áo trắng còn bay cổng trường?
Bồi hồi nhớ nhớ thương thương
Biết bao kỷ niệm còn vương một thời…!
Bảng đen phấn trắng cả đời
Những câu thơ cũ cắt rời từ khi…
Thôi đành đếm bước quay đi
Thu tàn đông đến còn gì mà mơ!
Xa rồi để nhớ thẫn thờ
Những ngày còn lại thôi chờ…tiếng ve
Quay vòng dĩ vãng lặng nghe… !
Tiếng chuông báo tiết như se thắt lòng!

* Trước khi đọc

Câu hỏi (trang 5 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Kỉ niệm nào về mái trường khiến bạn xúc động nhất? Hãy chia sẻ với các bạn về điều đó.

Trả lời:

- Kỉ niệm về mái trường em xúc động nhất: ngày nhập học đầu tiên ở lớp 6. Câu chuyện xảy ra khá lâu rồi nhưng khi nghĩ lại em vẫn xúc động và cảm thấy tự tin hơn. Bản thân là một đứa trẻ nhút nhát, ít giao tiếp với mọi người. Ngày đầu tập trung, em chọn cho mình một vị trí xa cô giáo nhất. Đứng cuối hàng, một mình là nữ lúc đó cảm thấy thật tồi tệ và cô đơn. Đang loay hoay suy nghĩ, từ trên bước xuống với một giọng lan lảnh : « lên đây với tớ cho có đồng bọn ». Chưa kịp trả lời, bàn tay nhỏ xinh đã nắm lấy tay em và lôi đi. Lúc đó bản thân thấy ấm lòng và tự tin hơn hẳn.

* Đọc văn bản

Suy luận: Bạn hiểu thế nào về hai dòng thơ đầu?

Trả lời:

- Hai dòng thơ đầu nói về sự trôi chảy của thời gian, nhân vật trữ tình nói với người em: tất cả đã xa rồi, ở đó ta thấy được sự nuối tiếc, nhớ về thời gian đã qua.

Liên hệ: Khổ thơ này gợi lên trong bạn cảm xúc gì về ngôi trường của mình?

Trả lời:

- Khi đọc khổ thơ này, những kí ức về mái trường cũ chợt ùa về trong trí nhớ: hoa phượng đỏ, tiếng ve trong veo, sân trường, lớp học…Nơi có rất nhiều kỉ niệm với thầy cô và bạn bè, nơi nuôi dưỡng tâm hồn mỗi người.

Tưởng tượng: Bạn hình dung thế nào về cảnh được miêu tả trong đoạn thơ này?

Trả lời:

- Khổ thơ này giúp người đọc hình dung ra một khung cảnh lớp học vui nhộn, tràn ngập tiếng cười “lao xao”. Đó có thể là một nàng thơ “Bạch Tuyết” với các chàng đứng quanh, cũng có thể là cô giáo “Bạch Tuyết” với những cô cậu học trò tinh nghịch.

Suy luận: Bạn cảm nhận như thế nào về tình cảm của chủ thể trữ tình được thể hiện qua khổ thơ này?

Trả lời:

- Tình cảm của chủ thể trữ tình được thể hiện qua khổ thơ: là nỗi xúc động, nỗi xôn xao khi nhớ, nghĩ về người thầy lặng lẽ đưa học sinh sang sông. Thời gian cứ trôi vô tình, còn lòng người mãi hướng về người thầy kính yêu.

* Sau khi đọc

Nội dung chính văn bản Chiếc lá đầu tiên: Những kỉ niệm nơi mái trường mến yêu cùng với tâm tư, tình cảm của tác giả với ngôi trường và người thầy.

Câu 1 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Theo bạn, các từ ngữ “một người” (dòng 8), “tôi” (dòng 16), “anh” (các dòng thơ khác) trong bài thơ có thể chỉ những ai? Cách sử dụng các từ ngữ nhân xưng như vậy có tác dụng gì?

Trả lời:

- Từ “một người” (dòng 8) chỉ chung cho tất cả ai đang có những rung động đầu đời, nhưng cũng có thể được hiểu là chính anh, tôi, ta hay nói khác đi là chủ thể trữ tình. “Người” ấy đang khám phá, dự đoán cảm xúc tình yêu mới chớm nở của chính mình, của người khác, điều đó được thể hiện qua từ “có lẽ”.

- Từ “tôi” (dòng 16) có thể chỉ chủ thể trữ tình muốn được chia sẻ những cảm xúc của lòng mình với bạn (tất cả mọi người, trong đó có em).

- Từ “anh” (các dòng thơ khác) có thể chỉ chủ thể trữ tình muốn gửi gắm những nỗi niềm riêng tư với em

=> Việc sử dụng các đại từ nhân xưng ấy có tác dụng: giúp tác giả bộc lộ cảm xúc của chính mình và nói thay tâm trạng của người khác, nhờ vậy bài thơ dễ dàng chạm đến cảm xúc của nhiều người và tìm được tiếng nói đồng cảm.

Câu 2 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Xác định các biện pháp tu từ được sử dụng trong khổ 3, 4, 6 và nêu tác dụng của chúng.

Trả lời:

- Biện pháp tu từ: phép điệp

+ điệp từ “nhớ ở khổ 4, từ “cứ” ở khổ 6,

+ điệp ngữ “nỗi nhớ ở khổ 4,

+ điệp cấu trúc “muốn nói bao nhiêu, muốn khóc bao nhiều” ở khổ 3; “những chuyện năm nao, những chuyện năm nào” ở khổ 6

- Tác dụng của các biện pháp tu từ: diễn tả ấn tượng sâu đậm về những kỉ niệm tuổi học trò, sự tuôn trào của nỗi xúc động, lúc lắng đọng, lúc chơi vơi, nỗi nhớ, niềm bâng khuâng, đồng thời tạo nhạc điệu da diết, xao xuyến cho bài thơ.

Câu 3 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Nhận xét về tác dụng của việc sử dụng đối thoại ở khổ thơ 5.

Trả lời:

- Việc sử dụng câu đối thoại ở khổ 5 khiến cho lời thơ trở nên đa dạng, linh hoạt, âm vang nhiều giọng nói hơn, kỉ niệm càng được khơi sâu, tươi tắn và đáng nhớ hơn. Đồng thời nhấn mạnh nỗi nhớ nhung chủ thể trữ tình về mái trường cũ, những cuộc vui đùa của những cô cậu học trò.

Câu 4 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Liệt kê một số từ ngữ, hình ảnh bộc lộ tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình. Từ đó, nêu cảm hứng chủ đạo của bài thơ.

Trả lời:

- Một số từ ngữ, hình ảnh bộc lộ tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình: yêu dấu, bâng khuâng, nhớ, xúc động, xôn xao, yêu.

- Cảm hứng chủ đạo: ngợi ca pha lẫn tiếc nuối những kỉ niệm tuyệt đẹp của tuổi hoa niên, của tình yêu đầu đời.

Câu 5 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Bạn cảm nhận như thế nào về hình ảnh "chiếc lá buổi đầu tiên" ở cuối bài thơ?

Trả lời:

- “Chiếc lá đầu tiên” là hình ảnh có tính biểu tượng. Đó có thể là hình ảnh tượng trưng cho tình yêu đầu tiên mới chớm nở, cho cuộc hẹn hò đầu tiên, cho kỉ niệm đầu tiên, buổi học, năm học đầu tiên, cho những xao xuyến, bâng khuâng lạ lẫm đầu tiên của tuổi học trò. Những gì có tính chất “đầu tiên” thường ban sơ, ngây ngô, trong trẻo, vì vậy chúng rất đẹp và để lại ấn tượng sâu đậm trong kí ức con người. Vì vậy, cho dù được hiểu với nghĩa nào thì hình ảnh “đầu tiên” đều gợi lên sự trong sáng, thơ ngây và những cảm xúc khó quên.

Câu 6 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Bài thơ gợi lên trong bạn những kỉ niệm hoặc những suy nghĩ gì về tuổi học trò?

Trả lời:

- Bài thơ gợi lên những kỉ niệm/ những suy nghĩ về tuổi học trò: Tuổi học trò nhiều kỉ niệm, tình cảm trong sáng, ngây thơ, nhiều trò nghịch ngợm mà mỗi người chỉ được trải qua một lần trong đời. Vì thế, cần trân trọng từng giây phút được ngồi trên ghế nhà trường

* Bài tập sáng tạo

Đề bài: Hãy sử dụng một trong những cách sau đây: ngâm thơ, đọc diễn cảm, hoạt cảnh sân khấu hóa, vẽ tranh, phổ nhạc,... để thể hiện cách cảm nhận của mình về bài thơ.

Trả lời: Học sinh thực hiện: ngâm thơ, đọc diễn cảm… để cảm nhận bài thơ cũng như tâm tư, tình cảm của tác giả.

* Trước khi đọc

Câu hỏi (trang 5 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2):

Kỉ niệm nào về mái trường khiến bạn xúc động nhất? Hãy chia sẻ với các bạn về điều đó?

Trả lời:

- Kỉ niệm về mái trường khiến em xúc động nhất chính là khoảnh khắc diễn ra lễ trưởng thành của mình tại mái trường THPT. Đó là thời khắc cô hiệu trưởng chia sẻ và đọc lời tuyên bố trưởng thành và khoảnh khắc đó chính là lúc em nhận ra, em sẽ thực sự phải lớn rồi. Khoảnh khắc khiến bản thân nuối tiếc và nhận ra thực tại đó khiến em nhớ mãi không bao giờ quên.

* Đọc văn bản

1.Suy luận: Bạn hiểu thế nào về hai dòng thơ đầu?

Trả lời:

- Hai dòng thơ đầu nhắc đến sự chảy trôi của thời gian và kí ức.

2.Liên hệ: Khổ thơ này gợi trong bạn cảm xúc gì về ngôi trường của mình?

Trả lời:

- Khổ thơ như tia điện giúp dòng xúc cảm của quá khứ cấp THCS đã ngủ yên nay lại trỗi dậy trong em. Là những kỉ niệm về ngôi trường cấp 2 đầy hoài bão, đã chấp cánh cho ước mơ cho em trên một chặng đường cấp 3 hoàn toàn mới lạ. Đồng thời, gợi nhắc về công ơn thầy cô để em biết trân trọng, cố gắng và nỗ lực hơn trên chặng đường tương lai của mình.

3.Tưởng tượng: Bạn hình dung thế nào về cảnh được miêu tả trong đoạn thơ này?

Trả lời:

- Cảnh được miêu tả trong đoạn thơ như một bức tranh sống động với sự xuất hiện của những tà áo dài trắng, những mái tóc dài, những tiếng cười vui, những phấn, những bảng và cả những vui buồn hờn giận của tuổi học trò mới lớn, cả những được mất sau những bài học thấm đượm yêu thương và thực tế. Tất cả như một bức tranh thu nhỏ tuổi thơ em đã từng trải qua.

4.Suy luận: Bạn cảm nhận như thế nào về tình cảm của chủ thể trữ tình được thể hiện qua khổ thơ này?

Trả lời:

- Chủ thể trữ tình thể hiện nỗi nhớ, thái độ hoài niệm và xót xa về những kỉ niệm tưởng chừng đã qua nay sống lại trong tiềm thức khiến chủ thể trữ tình không khỏi xuyến xao, bâng khuâng và tiếc nuối về những kí ức thời còn đi học hồn nhiên, trong sáng. - - Chủ thể trữ tình là một tâm hồn nhạy cảm, tinh tế và hoài niệm, chan chứa yêu thương và luôn trân quý những gì đã thuộc về quá khứ.

* Sau khi đọc

Nội dung chính Chiếc lá đầu tiên: Văn bản đề cập đến cảm xúc nuối tiếc, bâng khuâng của tác giả khi hồi tưởng kí ức tuổi học trò dưới mái trường qua khung cảnh vật quen thuộc thân thương. Bày tỏ sự trân quý với thời gian học sinh hồn nhiên, thơ mộng.

Câu 1 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2):

Theo bạn, các từ ngữ “một người”, “tôi” (dòng 16), “anh” (các dòng thơ khác) trong bài thơ chỉ những ai? Cách sử dụng các từ ngữ nhân xưng như vậy có tác dụng gì?

Trả lời:

- Từ “một người”:

+ Chủ thể trữ tình

+ Một học sinh nhất định.

- Từ “tôi” có thể chỉ chủ thể trữ tình.

- Từ “anh” có thể chỉ chủ thể trữ tình.

=> Việc tác giả sử dụng các từ ngữ nhân xưng như vậy nhằm mục đích:

+ Tránh sự lặp lại từ ngữ trong các câu thơ.

+ Tạo sự bất ngờ, thú vị đối với người đọc.

+ Gợi sự liên tưởng và bỏ ngỏ đáp án với người đọc.

Câu 2 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2):

Xác định các biện pháp tu từ được sử dụng trong khổ 3, 4, 6 và nêu tác dụng của chúng.

Trả lời:

- Khổ 3:

+ Biện pháp tu từ điệp cấu trúc “Muốn nói bao nhiêu, muốn khóc bao nhiêu”.

=> Tác dụng: nhấn mạnh dòng cảm xúc bất chợt ùa về đầy bối rối và xúc động của tác giả khi những mạch kỉ niệm nơi mái trường cũ chợt ùa về.

- Khổ 4: Biện pháp điệp từ - “nỗi nhớ” được lặp lại ba lần

=> Tác dụng: nhấn mạnh mạch cảm xúc xuyên suốt tác phẩm là “nỗi nhớ” về kí ức đã xa.

- Khổ 6:

+ Biện pháp điệp cấu trúc - “Những chuyện năm nao, những chuyện năm nào”.

=> Tác dụng: Khẳng định về sự chảy trôi của thời gian và những sự kiện đã đi vào dĩ vãng xưa cũ.

+ Biện pháp tu từ ẩn dụ: “mùa hoa mơ” chỉ mùa xuân; “mùa hoa phượng” chỉ mùa hạ.

=> Tác dụng: Miêu tả sự chảy trôi của thời gian và luân hồi của tạo hóa cùng với hiện thực tuổi tác của chủ thể trữ tình, khi còn học sinh là hoa mơ của mùa xuân, khi hiện thực là hoa phượng của mùa hạ.

Câu 3 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2):

Nhận xét về tác dụng của việc sử dụng đối thoại ở khổ thơ 5.

Trả lời:

- Tác dụng câu đối thoại ở khổ 5:

+ Nhằm bày tỏ sâu thẳm nỗi nhớ, nhấn mạnh chủ thể của nỗi nhớ là mái trường, thầy cô, bạn bè và những kỉ niệm.

+ Gợi liên tưởng cho người đọc về một không gian lớp học hồn nhiên tiếng cười và những tiết học nhân văn sâu sắc.

Câu 4 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2):

 Liệt kê một số từ ngữ, hình ảnh bộc lộ tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình. Từ đó, nêu cảm hứng chủ đạo của bài thơ.

Trả lời:

- Từ ngữ, hình ảnh bộc lộ tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình: 

+ Yêu dấu.

+ Bâng khuâng.

+ Nhớ.

+ Xúc động.

+ Xôn xao.

+ Yêu.

- Mạch cảm hứng chủ đạo xuyên suốt tác phẩm: nỗi nhớ.

- Đối tượng của nỗi nhớ: Kí ức tuổi học trò dưới mái trường mến yêu.

Câu 5 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2):

 Bạn cảm nhận như thế nào về hình ảnh "chiếc lá buổi đầu tiên" ở cuối bài thơ?

Trả lời:

- Hình ảnh “chiếc lá buổi đầu tiên” ở cuối bài thơ là hình ảnh ẩn dụ.

- “Chiếc lá buổi đầu tiên” ẩn dụ cho thời gian và kỉ niệm, là tình yêu, là tình bạn và tâm hồn mộng mơ của tuổi mới lớn.

Câu 6 (trang 7 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2):

Bài thơ gợi lên trong bạn những kỉ niệm hoặc những suy nghĩ gì về tuổi học trò?

Trả lời:

- Bài thơ như đánh vào thực tại tuổi học trò của em, cho em những cảm xúc mà có lẽ nếu như không đọc bài thơ thì sau này khi đã trưởng thành và rời xa mái trường THPT em sẽ hoài niệm và nuối tiếc mãi. Quả thực, tuổi học trò rất đáng quý, đáng trân trọng và đáng nhớ. Em sẽ sống hết mình với tuổi trẻ này để sau này khi nhìn lại sẽ không phải nói hai tiếng “giá như”.

Bài tập sáng tạo

Hãy sử dụng một trong những cách sau đây: ngâm thơ, đọc diễn cảm, hoạt cảnh sân khấu hóa, vẽ tranh, phổ nhạc,... để thể hiện cách cảm nhận của mình về bài thơ.

Trả lời:

Ví dụ:

Bài thơ:

Tuổi học sinh

Tuổi học trò rồi cũng sẽ qua đi
Xin giữ lại tháng năm trong lưu bút
Tạm biệt nhé sân trường đầy hoa phượng
Những kỉ niệm vương vấn với thời gian

Ve sầu ơi kêu chi mà kêu mãi
Khúc nhạc buồn hay khúc nhạc chia ly
Tôi tự nhủ nếu thời gian có thể
Xin cho tôi giữ lại tuổi học trò

Trường xưa

Ngôi trường ấy một thời tôi đã sống
Thời gian ơi xin trở lại một lần
Để nơi đó nghe gió buồn se tóc
Cát cuộc đời chưa che lấp hương xưa
Đây góc sân. Tôi nhớ, một cơn mưa
Làm rơi rụng những lá vàng cuối hạ
Xin yêu thương cho đời không xa lạ
Gắn tâm hồn bằng mảnh vỡ con tim
Đây! Xa xăm, ai dõi mắt đi tìm
Môi không thắm vì niềm vui hay hờn dỗi
Nơi cuối phố tiếng lòng đang vẫy gọi
Và gọi hoài cho cháy nát cả tim ta…!

Ôi màu hoa một thời ta ám ảnh
Còn ám ảnh nào cho đời còn lại của ta không?
Mây giăng giăng. Đêm không trăng
Hoa vẫn khóc cho đời thêm nước mắt
Khóc chi nữa màu hoa đêm cổ tích
Thời yêu thương là cổ tích mà thôi
Dù hương xưa không phải quá xa xôi
Nhưng thời gian có bao giờ trở lại!

I. Tác giả văn bản Chiếc lá đầu tiên

- Hoàng Nhuận Cầm (1952-2021)

- Quê quán: Hà Nội

- Phong cách nghệ thuật: Bình dị, xúc động, trẻ trung, sôi nổi

- Tác phẩm chính: Mùi cỏ cháy (phim), Vào mặt trận lúc mùa ve đang kêu, Hò hẹn mãi cuối cùng em cũng đến, Viên xúc xắc mùa thu.

II. Tìm hiểu tác phẩm Chiếc lá đầu tiên

1. Thể loại: thơ tự do
2. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: In trong tập thơ “xúc xắc mùa thu”
3. Phương thức biểu đạt: Biểu cảm
4. Bố cục:

- 2 khổ thơ đầu: nỗi nhớ tình yêu đầu tiên

- 4 khổ thơ tiếp: nỗi nhớ bạn bè và thầy cô năm xưa

- 2 khổ thơ còn lại: cảm xúc của nhân vật trữ tình

Giá trị nội dung:

- Kí ức của tác giả về những kỉ niệm tuổi học trò (trường cũ, lớp học năm xưa, bạn bè, những trò nghịch ngợm...và cả tình yêu đầu tiên của mình)

- Tình cảm trong sáng, là nỗi bâng khuâng nhớ tiếc, là gắn bó thiết tha vừa ấm áp ngọt ngào, vừa chân thật hồn nhiên.

Giá trị nghệ thuật:

- Từ ngữ bộc lộ cảm xúc

- Câu đặc biệt

III. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Chiếc lá đầu tiên

Nỗi nhớ về tình yêu đầu tiên

- Nghệ thuật nhân hóa “tiếng thở” của thời gian kết hợp từ tượng thanh “rất khẽ”

=> Gợi sự chuyển động nhẹ nhàng của thời gian, dường như khoảng thời gian trôi nhanh đến mức nhân vật trữ tình giật mà hoảng hốt.

- “Hoa súng tím” “chùm phương” “cánh ve” gợi không gian mùa hè

=> Hoa súng, cánh ve, phượng hồng đều là những sự vật gợi nhắc đến mùa hè và tuổi học trò. Dòng cảm xúc của nhân vật trữ tình đang trôi về mùa hè năm ấy, mùa hè đầu tiên anh biết yêu.

Nỗi nhớ về bạn bè và thầy cô năm xưa

- Nghệ thuật nhân hóa “sân trường bâng khuâng” gợi ra một không gian trường học còn vô vàn những lưu luyến

- Câu thơ ngắt dòng với dấu chấm ở giữa câu “Sân trường đêm. Rụng xuống lá bàng đêm”

=> Không gian tĩnh lặng bỗng xao động bởi lá bàng rơi xuống. Phải chăng lúc lá bàng rơi cũng chính là dòng cảm xúc của tác giả trôi về khoảng sân trường năm ấy với nỗi nhớ ra diết tuổi học sinh của mình.

- Điệp từ “nỗi nhớ” được lặp lại 3 là sự dồn dập của cảm xúc.

- Đoạn hội thoại xuất hiện ở khổ thơ 5 gợi về những kỉ niệm nơi lớp học

=> Nỗi nhớ, nỗi lưu luyến về tuổi học sinh của nhân vật trữ tình đã lên đến đỉnh điểm. Những dấu ấn của tuổi học sinh được hiện lên trọn vẹn qua ba khổ thơ, người đọc cũng bồi hồi nhớ về tuổi học sinh của mình.

Cảm xúc của nhân vật trữ tình

- Hình ảnh ấn dụ “bím tóc trắng ngủ quên” gợi hình ảnh cô bạn cùng lớp say giấc

- “Dao khắc lăng nhăng trên bàn cũ” lại là một kỉ niệm tuổi học sinh

- Hình ảnh nhân hóa “cây bàng hò hẹn” “chìa tay vẫy mãi”

=> Nỗi nhớ của tác giả dào dạt, da diết tràn ngập không gian và thời gian. Phải chăng nỗi nhớ đó cũng là nỗi niềm chung của tất cả những ai đã từng đi qua tuổi học sinh.

TRƯỚC KHI ĐỌC

Câu hỏi: Kỉ niệm nào về mái trường khiến bạn xúc động nhất? Hãy chia sẻ với các bạn về điều đó.

Trả lời:

Trong cuộc đời của mỗi người, có lẽ tuổi học trò là những kí ức đẹp đẽ và đáng nhớ nhất. Quãng thời gian học tập dưới mái trường luôn để lại những kỉ niệm xúc động và khó quên đối với chúng ta. Và với tôi, kỉ niệm khiến tôi xúc động nhất mỗi khi nhớ lại đó là ngày đầu tiên cắp sách tới trường vào lớp một. Tôi vẫn còn nhớ như in cảm giác hồi hộp, lo lắng và bỡ ngỡ khi bước qua cánh cổng trường. Tôi chỉ biết núp sau lựng mẹ và nhìn mọi thứ xung quanh hoàn toàn lạ lẫm như bước vào một thế giới khác vậy. Những cảm xúc ấy dường như được đẩy lên đỉnh điểm khi mẹ dắt tay đưa tôi vào lớp và đi ra ngoài. Tôi òa khóc lớn khiến cỗ chủ nhiệm phải bước xuống để dỗ dành. Song kỳ lạ thay, sự động viên, vỗ về của cô giáo và sự hòa đồng của các bạn mới đã làm tôi nhanh chóng quên đi cảm giác lo lắng, bỡ ngỡ đầu ấy. Ánh mắt trìu mến của mẹ từ cửa sổ dõi theo như truyền cho tôi động lực để tự tin và mạnh dạn hơn. Cho đến tận bây giờ, những cử chỉ, ánh mắt của mẹ và cô giáo, câu làm quen đầu tiên của những người bạn mới ngày hôm đó vẫn còn vẹn nguyên trong tôi, cảm giác mới chỉ như ngày hôm qua. Mỗi lần nhớ lại, tôi lại không khỏi bồi hồi, xúc động và tự nhủ: "À, thì ra mình từng là một đứa trẻ nhút nhát và có một kỉ niệm đẹp đến thế!".

ĐỌC VĂN BẢN

Câu hỏi 1: Bạn hiểu thế nào về hai dòng thơ đầu?

Trả lời:

Hai dòng đâu của bài thơ là sự gợi nhắc của tác giả về quãng thời gian tươi đẹp đã xa với nhân vật "Em". Hai câu thơ như dâng đầy nỗi nhớ da diết và sự tiếc nuối của tác giả về những năm tháng của quá khứ đã trôi theo dòng chảy của thời gian. Bên cạnh đó, khi đọc những vần thơ này, người đọc cũng cảm nhận được sự đồng cảm và bất giác nhớ lại những kỉ niệm đã qua của bản thân.

Câu hỏi 2 : Khổ thơ này gợi lên trong bạn những gì về ngôi trường cũ của mình?

Trả lời:

Khi đọc khổ thơ, những kỉ niệm về ngôi trường cũ chợt ùa về trong tôi. Cảm xúc bồi hồi, xao xuyến xen lẫn những tiếc nuối về một thời học sinh đã qua. Đó là những năm tháng học trò đầy hồn nhiên và vui tươi. Vẫn mãi còn đó những hình ảnh của thầy cô, bạn bè, lớp học, sân trường và bóng cây,... Tất cả dù đã xa, song luôn là kí ức đẹp và không bao giờ phai mờ.

Câu hỏi 3: Bạn hình dung thế nào về cảnh được miêu tả trong đoạn thơ này?

Trả lời:

Đoạn thơ khiến người đọc hình dung ra một lớp học vui nhộn - nơi có "một nàng Bạch Tuyết" dịu dàng như cô giáo và "những chủ lùn rất quấy" là những cô, cậu học trò tinh nghịch. Trên lớp học, ngoài những giờ học nghiêm túc thì không thể thiếu những lúc pha trò của học sinh, làm cho không khí lớp học luôn vui tươi với những tiếng cười sảng khoái, đầy trong sáng. Qua đoạn thơ của tác giả, câu: "Nhất quỷ, nhì ma, thứ ba học trò" càng trở nên đúng nghĩa.

Câu hỏi 4: Bạn cảm nhận như thế nào về tình cảm của chủ thể trữ tình được thể hiện quan đoạn thơ này?

Trả lời:

Đọc những câu thơ này, ta như chạm được vào tình cảm và nỗi niềm của tác giả. Đó là sự xúc động, xôn xao khi nhớ về "những chuyện năm nao, những chuyện năm nào" - một thời học trò đã xa của tác giả. Bên cạnh đó, tình cảm của tác giả dành cho người thầy giáo của mình cũng thật đáng trân quý và ngưỡng mộ. Thời gian trôi qua, tác giả không muốn thấy thầy già đi, tóc bạc thêm nữa. Bốn câu thơ ngắn gọn những cũng đủ lột tả hết được tình cảm và tâm tư của tác giả dành cho người thầy và ngôi trường cũ của mình. 

B. Bài tập và hướng dẫn giải

SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Theo bạn, các từ ngữ "một người" (dòng 8), "tôi" (dòng 16), "anh" (các dòng thơ khác) trong bài thơ có thể chỉ những ai? Cách sử dụng các từ ngữ nhân xưng như vậy có tác dụng

=> Xem hướng dẫn giải

Từ "một người" (dòng 8) có thể chỉ tác giả hoặc một người học sinh nào đó.

• Từ "tôi" (dòng 16) có thể chỉ tác giả.
• Từ "anh" (các dòng thơ khác) có thể chỉ tác giả.

=> Cách sử dụng các từ ngữ nhân xưng như vậy có tác dụng tránh lặp từ và phù hợp với cách xưng hô với từng đối tượng mà tác giả muốn nhắn gửi trong bài thơ.

Câu 2: Xác định các biện pháp tu từ được sử dụng trong khổ 3, 4, 6 và nêu tác dụng của chúng.

=> Xem hướng dẫn giải

Khổ 4: Điệp từ "Nỗi nhớ" có tác dụng nhấn mạnh nỗi nhớ của tác giả, tạo nhịp điệu cho lời thơ và giúp từ ngữ giàu giá trị biểu đạt hơn.

           Câu hỏi tu từ: "Bạn có nhớ trường, nhớ lớp, nhớ tên tôi" thể hiện nỗi nhớ da diết của tác giả với các bạn cũ.

Khổ 6: Ẩn dụ "Mùa hoa mơ" và "mùa phượng cháy" lần lượt chỉ mùa xuân và mùa hạ, có tác dụng ám chỉ thời gian trôi nhanh và liên tục. 

Câu 3: Nhận xét về tác dụng của việc sử dụng dối thoại ở khổ thơ 5.

=> Xem hướng dẫn giải

Việc sử dụng đối thoại ở khổ thơ này giúp làm tăng thêm sự tương tác vui vẻ pha chút tinh nghịch của các cô, cậu học trò. Qua đó, người đọc có thể tưởng tượng ra một lớp học với không khí vui nhộn, tràn ngập tiếng cười của tuổi học trò.

Câu 4: Liệt kê một số từ ngữ, hình ảnh bộc lộ tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình. Từ đó, nêu cảm hứng chủ đạo của bài thơ

=> Xem hướng dẫn giải

Một số từ ngữ, hình ảnh bộ lộ tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình là: "mê say", " bâng khuâng", "nỗi nhớ", "xúc động", "xôn xao", "trán thầy",...

Xuyên suốt bài thơ là nỗi nhớ da diết, niềm khắc khoải của tác giả về một thời tuổi học trò tươi đẹp đã qua. Tác giả nhìn về quá khứ với những cảm xúc cũ, hình ảnh cũ ùa về và đọng lại sự tiếc nuối khi thời gian trôi đi nhanh. Bài thơ như một bản nhạc với những nốt trầm, khiến người đọc cảm thông và cùng sống trong những nỗi nhớ, kỉ niệm của tác giả.

Câu 5: Bạn cảm nhận như thế nào về hình ảnh "Chiếc lá buổi đầu tiên" ở cuối bài thơ?

=> Xem hướng dẫn giải

Hình ảnh "chiếc lá buổi đầu tiên" ở cuối bài thơ là một hình ảnh mang tính tượng trưng. Đó là tình yêu đầu, là tuổi học trò, là quãng thời gian đẹp đẽ và cũng là một con người khác của tác giả - một người của thời ngây ngô, trong sáng. 

Câu 6: Bài thơ gợi lên trong bạn những kỉ niệm và suy nghĩ gì về tuổi học trò?

=> Xem hướng dẫn giải

Đối với tôi, tuổi học trò là một thứ gì đó rất trong sáng, vô giá và đặc biệt qua bài thơ thì điều ấy càng trở nên thiêng liêng hơn bao giờ hết. Tuổi học trò mang đến cho mỗi người những kiến thức, tình bạn, tình thầy trò và những kỉ niệm khó quên. Đó là những kỉ niệm quý giá, đem đến cảm giác tiếc nuối mỗi khi hồi tưởng mà chắc hẳn bất kì ai trong chúng ta cũng muốn sống lại trong đó nhiều lần nữa.