* Trước khi đọc

Câu hỏi (trang 59 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Dựa vào phần kiến thức đã học về truyện thơ Nôm ở lớp 9, bạn hãy cho biết khi đọc một truyện thơ, chúng ta cần chú ý điều gì?

Trả lời:

Khi đọc một truyện thơ, chúng ta cần chú ý:

– Những yếu tố về hình thức:

+ Số đoạn (khổ thơ), số dòng thơ trong mỗi đoạn (khổ), số từ trong mỗi dòng thơ

+ Cách gieo vần trong bài thơ (vần chân, vần lưng…)

– Những yếu tố về nội dung:

+ Yếu tố miêu tả: làm rõ đặc điểm, tính chất của sự vật, hiện tượng

+ Yếu tố tự sự: thuật lại sự việc, câu chuyện khi cần

+ Ngôn ngữ thơ: hàm súc, giàu nhạc điệu, hình ảnh, thể hiện những rung động, suy tư của người viết.

* Đọc văn bản

Trả lời câu hỏi trong khi đọc:

Suy luận: Vì sao chàng trai lại nói đến điều này? Lời nói của anh có ý nghĩa gì?

- Vì chàng trai thương cô gái mình yêu sống trong hoàn cảnh éo le của thực tại.

- Lời nói của anh cho ta thấy ý nghĩa của thứ tình cảm chân thành, sâu sắc.

Tưởng tượng: Bạn hình dung như thế nào về hoàn cảnh của cô gái và hành động của chàng trai lúc này?

- Hoàn cảnh của cô gái: đau khổ, bị đánh đập, hành hạ, bị nhà chồng hắt hủi.

- Hành động của chàng trai: ân cần chăm sóc, quan tâm, mua thuốc thang… thể hiền tình cảm bền chặt, thắm thiết.

Suy luận: Những câu thơ này thể hiện tình cảm của hai nhân vật như thế nào?

Những câu thơ này cho ta thấy, tình cảm của hai nhân vật là tình cảm dâng trào mãnh liệt, đó là tình cảm thuần phác, trong lành, mạnh mẽ như thiên nhiên.

* Sau khi đọc

Nội dung chính: Văn bản thể hiện tâm trạng tuyệt vọng, đau xót của chàng trai trên đường tiễn cô gái về nhà chồng và phải chứng kiến cảnh khi ở nhà chồng, cô gái bị chính người chồng đánh đập.

Câu 1 (trang 62 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Lời “tiễn dặn” được thuật lại theo ngôi kể nào? Dựa vào đâu để bạn khẳng định như vậy?

Trả lời:

- Lời tiễn dặn được thuật lại theo ngôi kể thứ nhất.

- Vì:

+ Tác giả trực tiếp kể lại những gì đã chứng kiến, đã trải qua để thể hiện suy nghĩ tình cảm của mình.

+ Thông qua các từ ngữ “đôi ta”, “người anh yêu”, “ta”…

Câu 2 (trang 62 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Lời “tiễn dặn” giúp bạn biết gì về nhân vật chàng trai và cô gái? Qua đó, hãy nhận xét cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian.

Trả lời:

- Lời tiễn dặn cho ta biết:

+ Chàng trai và cô gái là hai người yêu nhau thắm thiết; nhưng bị gia đình ngắn cản.

+ Chàng trai nhà nghèo không được gia đình cô gái chấp nhận, phải đi làm ăn xa, lúc trở về thì đã quá muộn.

+ Cô gái – con của nhà giàu có, bị cha mẹ ép hôn, sống không hạnh phúc.

+ Sau nhiều khó khăn, thử thách hai người cũng đến được với nhau.

- Qua câu chuyện, ta thấy cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian:

+ Thường là những người có số phận bất hạnh.

+ Phải trải qua mô hình: Gặp gỡ - Tai biến – Đoàn tụ

Câu 3 (trang 62 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Bạn hãy chỉ ra những chi tiết quan trọng trong văn bản Lời tiễn dặn và phân tích vai trò của chúng trong việc thể hiện nội dung truyện thơ.

Trả lời:

Chi tiết quan trọng trong văn bản Lời tiễn dặn là chi tiết:

“Quẩy gánh qua đồng ruộng

Người đẹp anh yêu cất bước theo chồng”

Sự việc này gây ra hàng loạt các biến cố trong cuộc đời của chàng trai và cô gái. Cũng từ đó, theo năm tháng chúng ta thấy được tình yêu thủy chung và sự hi sinh cao cả của người con trai dành cho cô gái của mình.

Câu 4 (trang 62 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Nêu chủ đề của văn bản và cho biết qua văn bản này, tác giả dân gian muốn gửi gắm thông điệp gì.

Trả lời:

- Chủ đề: Khát vọng tự do yêu đương và hạnh phúc đôi lứa.

- Tác giả dân gian muốn gửi gắm thông điệp: hãy loại bỏ các hủ tục phong kiến, ủng hộ những tình yêu, tình cảm chân thành và tác hợp cho những người yêu thương nhau.

Câu 5 (trang 62 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Những dấu hiệu nào giúp bạn nhận biết văn bản Lời tiễn dặn thuộc thể loại truyện thơ?

Trả lời:

Dấu hiệu giúp em nhận biết văn bản Lời tiễn dặn thuộc thể loại truyện thơ là:

- Được sáng tác dưới hình thức văn vần, xoay quanh đề tài tình yêu và hôn nhân.

- Có sự kết hợp giữa yếu tố tự sự và trữ tình.

- Cốt truyện xoay quanh số phận của 2 nhân vật chính với số phận ngang trái, bất hạnh.

Câu 6 (trang 62 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Từ văn bản Lời tiễn dặn, bạn có suy nghĩ gì về khát khao đoàn tụ của đôi trai gái người Thái ngày xưa?

Trả lời:

Từ văn bản Lời tiễn dặn, chúng ta thấy được khát khao về tự do yêu thương và hạnh phúc lứa đôi của trai gái người Thái ngày xưa. Họ là những nạn nhân đau khổ của chế độ hôn nhân bán gả, khiến cho tình yêu tan vỡ đau khổ. Tuy nhiên từ đó khiến ta thấy được thứ tình cảm chân thành họ dành cho nhau: cùng nhau vượt qua, thoát khỏi cảnh ngộm có thể chết cùng nhau hoặc sống hạnh phúc bên nhau.

* Chuẩn bị đọc

Câu hỏi (trang 59 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1): Dựa vào phần kiến thức đã học về truyện thơ Nôm ở lớp 9, bạn hãy cho biết khi đọc một truyện thơ, chúng ta cần chú ý điều gì.

Trả lời:

Khi đọc một truyện thơ, chúng ta cần chú ý những yếu tố về hình thức và nội dung.

* Trải nghiệm cùng văn bản

Suy luận: Vì sao chàng trai lại nói đến điều này? Lời nói của anh có ý nghĩa gì?

- Chàng trai nói đến điều này vì cô gái đi lấy chồng.

- Lời nói của anh cho ta thấy ý nghĩa của thứ tình cảm chân thành, sâu sắc.

Tưởng tượng: Bạn hình dung như thế nào về hoàn cảnh của cô gái và hành động của chàng trai lúc này?

- Hoàn cảnh của cô gái: đau khổ, bị đánh đập, hành hạ, bị nhà chồng hắt hủi.

- Hành động của chàng trai: ân cần chăm sóc, quan tâm, mua thuốc thang… thể hiện tình cảm bền chặt, thắm thiết.

Suy luận: Những câu thơ này thể hiện tình cảm của hai nhân vật như thế nào?

Những câu thơ này cho ta thấy, tình cảm của hai nhân vật là tình cảm dâng trào mãnh liệt, đó là tình cảm thuần phác, trong lành, mạnh mẽ như thiên nhiên.

* Suy ngẫm và phản hồi

Nội dung chính: Văn bản thể hiện tâm trạng tuyệt vọng, đau xót của chàng trai trên đường tiễn cô gái về nhà chồng và phải chứng kiến cảnh khi ở nhà chồng, cô gái bị chính người chồng đánh đập.

Câu 1 (trang 62 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1): Lời “tiễn dặn” được thuật lại theo ngôi kể nào? Dựa vào đâu để bạn khẳng định như vậy?

Trả lời:

Lời tiễn dặn được thuật lại theo ngôi kể thứ nhất. Qua các đại từ nhân xưng trong đoạn trích như: ta, anh đã cho biết điều đó.

Câu 2 (trang 62 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1): Lời “tiễn dặn” giúp bạn biết gì về nhân vật chàng trai và cô gái? Qua đó, hãy nhận xét cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian.

Trả lời:

- Qua lời “tiễn dặn” ta biết được hoàn cảnh đau khổ éo le của chàng trai và cô gái: yêu nhau sâu đậm nhưng không đến được với nhau.Từ đó thấy được tình cảm chân thành, sâu sắc của chàng trai dành cho cô gái.

- Cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ:

+ Nhân vật có số phận bất hạnh, ngang trái trong tình yêu.

+ Xây dựng tình cảm, tính cách của các nhân vật một cách chân thật.

Câu 3 (trang 62 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1): Bạn hãy chỉ ra những chi tiết quan trọng trong văn bản Lời tiễn dặn và phân tích vai trò của chúng trong việc thể hiện nội dung truyện thơ.

Trả lời:

Những chi tiết quan trọng trong văn bản Lời tiễn dặn là:

- Vừa đi vừa ngoảnh lại

Vừa đi vừa ngoái trông

- Chân bước xa lòng càng đau nhớ

- Tới rừng cà gắt là cà ngồi đợi

Tới rừng lá ngón ngóng trông

=> Những chi tiết trên đã khắc họa rõ nét tâm trạng, cảm xúc cùng tình cảm của đôi trai gái.

Câu 4 (trang 62 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1): Nêu chủ đề của văn bản và cho biết qua văn bản này, tác giả dân gian muốn gửi gắm thông điệp gì.

Trả lời:

- Chủ đề: Khát vọng tình yêu đôi lứa

- Thông điệp:

+ Ca ngợi tình yêu đôi lứa, sâu đậm; phải đấu tranh và bảo vệ tình yêu của cuộc đời mình.

+ Phê phán những phong tục cổ hủ lạc hậu.

Câu 5 (trang 62 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1): Những dấu hiệu nào giúp bạn nhận biết văn bản Lời tiễn dặn thuộc thể loại truyện thơ?

Trả lời:

Dấu hiệu nhận biết Lời tiễn dặn là truyện thơ:

- Là tác phẩm tự sự dân gian, thể hiện dưới hình thức bài thơ, lời thơ giàu chất trữ tình, viết về để tài tình yêu đôi lứa.

- Có sự kết hợp giữa yếu tố tự sự và yếu tố trữ tình.

- Thể hiện tình yêu đôi lứa đầy nhưng đầy ngang trái, bất hạnh.

Câu 6 (trang 62 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1): Từ văn bản Lời tiễn dặn, bạn có suy nghĩ gì về khát khao đoàn tụ của đôi trai gái người Thái ngày xưa?

Trả lời:

Văn bản Lời tiễn dặn đã thể hiện khát khao đoàn tụ của đôi trai gái người Thái ngày xưa. Do số phận ngang trái nên cô gái phải đi lấy chồng, không đến được với tình yêu của đời mình. Thế nhưng trong trái tim họ vẫn khát khao, bất chấp để có được tình yêu.

Câu 1. Lời “tiễn dặn” được thuật lại theo ngôi kể nào? Vì sao bạn biết?

Trả lời: 

Lời " tiễn dặn" được thuật lại theo ngôi kể thứ nhất. Qua các đại từ nhân xưng trong đoạn trích như: “ta”, “anh” cho em biết đó là ngôi thứ nhất.

Câu 2. Lời “tiễn dặn” giúp bạn biết gì về nhân vật chàng trai và cô gái? Qua đó, hãy nhận xét cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian.

Trả lời: 

- Qua lời “tiễn dặn”, ta có thể thấy chàng trai và cô gái là hai người tri kỉ, yêu nhau sâu đậm nhưng không đến được với nhau. Bài thơ đã thể hiện được những tâm trạng đau khổ của chàng trai khi không đến được với tình yêu của cuộc đời mình.

- Qua bài thơ, ta có thể thấy cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian của tác giả rất chân thật. Tác giả như hóa thành hai nhân vật đó, hiểu được tình cảm, những cảm xúc của hai người. Ngoài ra, cách xây dựng hoàn cảnh sống, tính cách của nhân vật cũng rất chân thật chứ không phải hư ảo như những thể loại khác.

Câu 3. Bạn hãy chỉ ra những chi tiết quan trọng trong văn bản Lời tiễn dặn và phân tích vai trò của chúng trong việc thể hiện nội dung truyện thơ.

Trả lời: 

Những chi tiết quan trọng trong văn bản Lời tiễn dặn là:

- Tâm trạng của đôi trai gái trên đường tiễn dặn: 

+ Vừa đi vừa ngoảnh lại, vừa ngóng trông:

Vừa đi vừa ngoảnh lại,

Vừa đi vừa ngoái trông,

+ Mỗi bước chân là nỗi đau lại nhân lên: Chân bước xa lòng càng đau nhớ.

+ Luôn khắc khoải, ngóng trông:

Tới rừng cà gắt là cà ngồi đợi,

Tới rừng là ngón ngóng trông.

- Những cử chỉ và hành động cùng tâm trạng của chàng trai khi chứng kiến cảnh cô gái ở nhà chồng.

+ Chứng kiến người mình yêu khi đến nhà chồng phải làm hết mọi việc, không những vậy còn bị bóc lột, hành hạ làm chàng trai thương xót không thôi. Nguyện vì “em” mà làm đủ mọi việc.

→ Vai trò của hai chi tiết trong việc thể hiện nội dung truyện thơ chính là khắc họa được rõ nét những tâm trạng, cảm xúc cùng tình cảm của đôi trai gái.

Câu 4. Nêu chủ đề của văn bản và cho biết qua văn bản này, tác giả dân gian muốn gửi gắm thông điệp gì.

Trả lời: 

- Chủ đề của văn bản là: Khát vọng tình yêu của đôi lứa người Thái.

- Qua văn bản này, tác giả dân gian muốn gửi gắm thông điệp: Hãy luôn cố gắng chiến đấu và bảo vệ tình yêu của cuộc đời mình. Đồng thời phê phán những lối phong tục cổ hủ, lạc hậu và cổ vũ tinh thần dám đứng lên đấu tranh vì tình yêu.

Câu 5. Những dấu hiệu nào giúp bạn nhận biết văn bản Lời tiễn dặn thuộc thể loại truyện thơ?

Trả lời: 

- Truyện thơ là những tác phẩm tự sự dân gian bằng nhưng được thể hiện dưới hình thức bài thơ. Trong các tác phẩm này, lời thơ luôn giàu chất trữ tình, diễn tả rõ nét tâm trạng và suy nghĩ của con người.

- Qua khái niệm và tính chất, đặc điểm của truyện thơ mà em nhận biết văn bản Lời tiễn dặn thuộc thể loại bày. “Lời tiễn dặn” đã miêu tả rất rõ tâm trạng của “Anh” trên đường tiễn “em” về nhà chồng và những khung bậc cảm xúc cùng hành động khi chứng kiến cảnh “em” ở nhà chồng.

Câu 6. Từ văn bản Lời tiễn dặn, bạn có suy nghĩ gì về khát khao đoàn tụ của đôi trai gái người Thái ngày xưa?

Trả lời: 

Văn bản “Lời tiễn dặn” đã thể hiện được phần nào cuộc sống của người Thái hồi xưa. Vì lý do gia đình, do hoàn cảnh mà con cái phải chịu cảnh hôn nhân sắp đặt, không đến được với tình yêu của đời mình. Qua văn bản, ta có thể thấy được những khát khao cháy bỏng với tình yêu, bất chấp tất cả để có được tình yêu đời mình của đôi trai gái người Thái ngày xưa. Đây là thái độ rất đáng để chúng ta học tập.

I. Tìm hiểu tác phẩm Lời tiễn dặn

Thể loại

Truyện thơ

Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác

-  Tiễn dặn người yêu là truyện thơ của dân tộc Thái gồm 1846 câu thơ là lời của nhân vật trong cuộc kể lại câu truyện tình yêu, hôn nhân của vợ chồng mình. Cốt truyện diễn ra theo 3 chặng: Yêu nhau tha thiết-Chia lìa, đau khổ-Đoàn tụ hạnh phúc.

Phương thức biểu đạt

Văn bản Lời tiễn dặn có phương thức biểu đạt là tự sự & biểu cảm

Tóm tắt văn bản Lời tiễn dặn

  “Tiễn dặn người yêu” kể về cuộc đời của một đôi trai gái người Thái với tình yêu nồng thắm, keo sơn nhưng lại gặp phải biết bao khó khăn, trở ngại để đến được bên nhau. Mở đầu, truyện kể lại những kỉ niệm gắn bó khi còn nhỏ của một đôi bạn rất thân. Họ cùng lớn lên bên nhau và dần chớm nở một tình yêu đẹp. Thế nhưng, bố mẹ cô gái chê gia đình chàng trai quá nghèo khổ nên đã ép gả cô cho một người nhà giàu ở bản xa. Chàng trai mang theo nỗi thất tình và buồn thương sang Lào buôn bán với ước mong kiếm đủ vàng bạc để trở về chuộc người yêu. Cuộc sống nơi đất khách quá đỗi khổ cực, gian nan và kiếm tiền chẳng hề dễ dàng. Chàng đành ôm ước vọng tan tành ấy trở về đúng ngày cưới của cô gái. Cải trang thành người khách đưa cô dâu về nhà chồng, chàng trai đã tranh thủ tâm tình, than vãn với người yêu cho vơi đi những khổ đau, cay đắng. Cả hai cùng hẹn thề sẽ tìm mọi các để được ở bên nhau. Thế nhưng, chẳng bao lâu sau đó, nhà chồng bán cô gái vào cửa quan, rồi bị mang ra chợ bán như một món hàng, cuộc đời của cô nổi trôi, lận đận không biết sẽ đi về đâu. Cuối cùng, cô bị người chồng thứ hai mang ra chợ để đổi lấy mọt nắm lá dong gói bánh. Thật hạnh phúc khi người đổi lấy được cô chính là chàng trai năm xưa. Họ cùng nhau hẹn ước ở bên nhau, sống hạnh phúc cho tới già.

Bố cục bài Lời tiễn dặn

Gồm 2 phần:

+ Phần 1: Từ Guẩy gánh qua đồng…đến…. goá bụa về già: Tâm trạng của chàng trai trên đường tiễn dặn.

+ Phần 2: Còn lại: Cử chỉ, hành động, tâm trạng của chàng trai lúc ở nhà chồng cô gái

Giá trị nội dung

- Văn bản thể hiện tâm trạng tuyệt vọng, đau xót của chàng trai trên đường tiễn cô gái về nhà chồng và phải chứng kiến cảnh khi ở nhà chồng, cô gái bị chính người chồng đánh đập.

Giá trị nghệ thuật

 - Nghệ thuật so sánh, điệp từ, điệp ngữ, đối lập…được sử dụng tài tình, có tác dụng bộc lộ tình cảm nồng nàn đằm thắm, thuỷ chung sâu sắc và niềm tin, ý chí mãnh liệt của chàng trai về một ngày đoàn tụ và hạnh phúc. Đó cũng là khát vọng tự do, khát vọng được sống trong tình yêu và hạnh phúc của chàng trai và cô gái Thái.

II. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Lời tiễn dặn

• Tâm trạng của chàng trai (gián tiếp là tâm trạng của cô gái) trên đường tiễn dặn (23 câu thơ đầu).

Người đẹp anh yêu cất bước theo chồng

- Cách chàng trai gọi cô gái là người đẹp anh yêu khẳng định tình yêu trong chàng trai vẫn còn thắm thiết. Nhưng tình cảm ấy lại mâu thuẫn với sự thực là cô gái đang cất bước theo chồng

Được nhủ đôi câu, anh mới đành lòng quay lại,

Được dặn đôi lời, anh yêu em mới chịu quay đi.

- Xin hãy cho anh kề …quấn…ủ…

Cho mai sau lửa xác đượm hơi,

- Con nhỏ hãy đưa anh bế,

Bé xinh hãy đưa anh bồng

Cho anh bế con dòng …nựng cỏn rồng, con phượng….

- Có những cử chỉ, hành độnh quyến luyến, như muốn níu kéo cho dài ra những giây phút cuối cùng còn được ở bên cô gái trên đường tiễn dặn.

+ Phải được nhủ, được dặn cô gái đôi câu chàng trai mới có thể đành lòng quay về

+ Tha thiết níu kéo, xin được kề vóc mảnh ủ lấy hương người cô để mai sau vẫn đượm hơi người thân yêu nhất.

+ Xin chăm sóc những đứa con riêng của cô gái như chính đứa con mình, chỉ mong cho cô gái đừng buồn.

- Tâm trạng của cô gái trong cảm nhận của chàng trai:

+ Chân bước đi - đầu còn ngoảnh lại

-mắt còn ngoái trông

+ Càng bước xa- càng đau nhớ

+ Chờ, đợi, ngóng trông chàng trai trên đường đi

Đây cũng là tâm trạng dùng dằng đau khổ muốn kéo dài thời gian cuối cùng được bên nhau.

Cách mô tả đó chứng tỏ chàng trai rất thấu hiểu tình cảm của cô gái. Hai người có chung một cảm nhận khi phải xa nhau: bịn rịn, quyến luyến, đau khổ khi phải chia lìa.

- Chàng trai tin tưởng, khẳng định tình yêu của hai người sẽ vượt qua cả không gian và thời gian để đoàn tụ bên nhau.

+ Nghệ thuật điệp từ (đợi), điệp ngữ (ta sẽ lấy) có tác dụng nhấn mạnh ý chí quyết tâm sẽ đoàn tụ bên nhau của chàng trai và cô gái.

- Em ngã lăn chiêng cạnh miệng cối lợn dũi,

Em ngã lăn đùng liền bên máng lợn vầy,

Ngã không kịp chống, không kịp ngượng

• Cử chỉ, hành động và tâm trạng của chàng trai lúc ở nhà chồng của cô gái

+ Chạy lại đỡ cô gái dậy.

+ Rũ áo, chải đầu cho cô.

+làm ống lam thuốc cho cô gái uống khỏi đau

- Cử chỉ an ủi vỗ về cô gái lúc bị nhà chồng đánh đập, hắt hủi.

-Những cử chỉ bộc lộ niềm xót xa, thương cảm sâu sắc đối với người yêu - Điều mà cô gái rât cần vào lúc này như cần một chỗ dựa tinh thần.

+ Sống (Đôi ta cùng gỡ, ta vuốt lại): Sẽ đoàn tụ bên nhau

+ Chết - vẫn bên nhau

- Chàng trai đã nhắn nhủ và khẳng định với cô gái sống chết sẽ bên nhau mãi mãi, không gì có thể chia lìa

- Điệp từ chết, điệp ngữ, khiến cho lời tiễn dặn như lời nguyền gắn bó thuỷ chung của chàng trai với cô gái

- Cuối cùng chàng trai khẳng định lại một lần nữa tình yêu thắm thiết thuỷ chung của mình với cô gái

Nội dung chính

Qua tâm trạng đầy đau khổ, rối bời của chàng trai và cô gái, đoạn trích đã khắc hoạ nổi bật tình yêu tha thiết thuỷ chung và khát vọng tự do yêu đương của các chàng trai, cô gái Thái.

Trước khi đọc

Câu hỏi ( trang 59, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Dựa vào phần kiến thức đã học về truyện thơ Nôm ở lớp 9, bạn hãy cho biết khi đọc một truyện thơ, chúng ta cần chú ý điều gì?

Phương pháp giải:

Dựa vào  phần kiến thức đã học về truyện thơ Nôm ở lớp 9 đã học hoặc tài liệu tham khảo đã đọc qua, sau đó rút ra những chú ý khi đọc một truyện thơ.

Lời giải chi tiết:

- Trước hết, chúng ta cần tìm hiểu đề nhằm xác định ngoài việc đọc nội dung truyện thơ, đề còn yêu cầu phân tích truyện thơ, phân tích đối tượng trong truyện thơ.

- Sau khi đã xác định mục tiêu của đề, hãy đọc và lập dàn ý, chuẩn bị nội dung để trả lời cho các yêu cầu của đề.

- Phân tích nội dung ý thơ, câu thơ, đối tượng trong truyện thơ để sáng tỏ về các yêu cầu của đề đồng thời đưa ra các đánh giá về truyện thơ đó.

Trong khi đọc 1

Câu 1 ( trang 59 SGK Ngữ Văn 11):

Vì sao chàng trai lại nói đến điều này? Lời nói của anh có ý nghĩa gì?

Phương pháp giải:

 Đọc nội dung của văn bản và đưa ra câu trả lời tại sao chàng trai nói đến Cho mai sau lửa xác đượm hơi, sau đó giải thích ý nghĩa của lời nói đó.

Lời giải chi tiết:

Chàng trai nói đến Cho mai sau lửa xác đượm hơi vì: Đặt trong ngữ cảnh của văn bản, nhân vật Anh đang mang cảm xúc luyến tiếc, níu kéo giây phút được ở thêm bên nhân vật Chị. Đứng trước bối cảnh ấy, Anh muốn dặn dò thêm với Chị đôi lời mới đành lòng quay lại. Anh muốn “kề vóc” Chị thêm một chút, muốn“quấn quanh” Chị để “ủ lấy hương người” cho mai sau “khi chết”, lửa xác (của mình) vẫn đượm hơi người thương yêu.

 → Cách ứng xử ấy nói lên tình thương yêu vô bờ mà Anh dành cho Chị.

Trong khi đọc 2

Câu 2 ( trang 61,SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Bạn hình dung như thế nào về hoàn cảnh của cô gái và hành động của chàng trai lúc này?

Phương pháp giải:

 Đọc nội dung của văn bản và hình dung về hoàn cảnh của cô gái và hành động của chàng trai lúc này.

Lời giải chi tiết:

Cô gái đáng thương, vì hoàn cảnh riêng nên dù trong lòng còn yêu chàng trai nhưng vẫn phải lấy chồng. Cô gái đau khổ, dằn vặt trong lòng “chân bước.. lòng càng đau nhớ”, không thốt nên lời, chỉ biết “vừa đi vừa ngoảnh lại”, “vừa đi vừa ngoái trông”, “ngồi đợi”, “ngóng trông”. Cô gái đáng thương ấy dù bị chồng đánh ngã vẫn phải chịu đựng. Còn chàng trai thì níu kéo “được nhủ đôi câu… đành lòng quay lại”, “Được dặn đôi lời…. mới chịu quay đi”. Anh xót xa, nâng chị dậy, phủi áo, chải tóc khi chị bị chồng đánh ngã lăn miệng cối gạo, bên máng lợn vầy; Anh đi chặt tre làm ống thuốc cho chị “khỏi đau”.

Trong khi đọc 3

Câu 3 (trang 61, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Những câu thơ này thể hiện tình cảm của hai nhân vật như thế nào?

Phương pháp giải:

Phân tích nội dung các câu thơ trên, chú ý vào các từ thể hiện cảm xúc để thấy được hai nhân vật thể hiện tình cảm gì.

Lời giải chi tiết:

Các câu thơ sử dụng những chi tiết, hình ảnh kết hợp cùng biện pháp tu từ: so sánh, ẩn dụ, điệp cấu trúc… nhằm nhấn mạnh cảm xúc da diết, tha thiết, thủy chung, son sắt của đôi bạn trẻ. Đồng thời tác giả còn muốn bộc lộ cho người đọc thấy tinh thần kiên cường, nguyện một lòng bên nhau, không có gì lay chuyển được của 2 người.

Sau khi đọc 1

Câu 1 ( trang 62, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Lời " tiễn dặn" được thuật lại theo ngôi kể nào? Dựa vào đâu để bạn khẳng định như vậy?

Phương pháp giải:

 Dựa vào nội dung văn bản trên và bằng kiến thức đã được học, nhận xét về lời “tiễn dặn” được thuật lại bằng ngôi kể nào, nhận biết bằng cách nào

Lời giải chi tiết:

Lời “tiễn dặn” được thuật lại theo ngôi kể thứ nhất - lời của nhân vật “anh”, thông qua một số chi tiết nhận biết “Anh ngỡ tưởng em mảng vui quên dậy!”, “Tóc rối đưa anh búi hộ!”......

Sau khi đọc 2

Câu 2 (trang 62, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Lời " tiễn dặn" giúp bạn biết gì về nhân vật chàng trai và cô gái? Qua đó, hãy nhận xét cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian.

Phương pháp giải:

Thông qua nội dung văn bản và dự đoán của bản thân, kết luận từ lời “tiễn dặn” bản thân em biết gì về hai nhân vật. Từ đó đưa ra những nhận xét về cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian.

Lời giải chi tiết:

Lời “tiễn dặn” đã cho người đọc thấy được tình yêu thủy chung nhưng đầy trắc trở, khó khăn của chàng trai và cô gái. Họ yêu nhau nhưng vì nghịch cảnh nên không thể bên nhau, cả hai luôn đau khổ, dằn vặt, nhớ thương lẫn nhau. 

Cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian trên có thể thấy tác giả dường như đã hóa thân thành nhân vật để giao tiếp và bộc lộ cảm xúc, tình cảm. Cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian là cách xây dựng dựa trên những hình mẫu có thật ngoài đời thực, cho nên nhân vật hiện lên vô cùng chân thực, gần gũi và rất đỗi đời thường. 

Sau khi đọc 3

Câu 3 (trang 62, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Bạn hãy chỉ ra những chi tiết quan trọng trong văn bản Lời tiễn dặn và phân tích vai trò của chúng trong việc thể hiện nội dung truyện thơ.

Phương pháp giải:

 Đọc lại văn bản và tìm ra những chi tiết quan trọng trong văn bản Lời tiễn dặn. Sau đó phân tích vai trò của những chi tiết ấy trong việc thể hiện nội dung truyện thơ.

Lời giải chi tiết:

Những chi tiết quan trọng trong văn bản Lời tiễn dặn:

- “Vừa đi vừa ngoảnh lại,

Vừa đi vừa ngoái trông,”

- “Tới rừng cà gắt là cà ngồi đợi,

Tới rừng là ngón ngóng trông.”

   Qua những chi tiết trên, tác giả đã thể hiện tâm trạng của đôi trai gái yêu nhau đang bịn rịn, lưu luyến không muốn rời, mỗi bước chân đi của họ đều không lỡ, vừa đi ngoảnh lại, vừa ngóng trông.

→ Vai trò của những chi tiết ấy trong việc thể hiện nội dung truyện thơ là khắc họa được rõ nét những tâm trạng, cảm xúc và tình cảm của đôi trai gái.

Sau khi đọc 4

Câu 4 (trang 62, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Nêu chủ đề của văn bản và cho biết qua văn bản này, tác giả dân gian muốn gửi gắm thông điệp gì.

Phương pháp giải:

Từ nội dung của văn bản, đưa ra chủ đề của văn bản và thông điệp mà tác giả dân gian muốn gửi gắm.

Lời giải chi tiết:

- Chủ đề của văn bản: Khát vọng tình yêu cả đôi lứa người Thái.

- Qua văn bản, tác giả dân gian muốn gửi gắm tới người đọc bức thông điệp: Hãy luôn cố gắng chiến đấu và bảo vệ tình yêu của cuộc đời mình. Từ đó cũng lên án phê phán xã hội cũ với những phong tục cổ hủ, lạc hậu, kêu gọi mọi người hãy đứng lên đấu tranh vì tình yêu của chính mình.

Sau khi đọc 5

Câu 5 (trang 62, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Những dấu hiệu nào giúp bạn nhận biết văn bản Lời tiễn dặn thuộc thể loại truyện thơ?

Phương pháp giải:

Bằng vốn hiểu biết và các tài liệu tham khảo về khái niệm thể loại truyện thơ, đối chiếu trong văn bản và chỉ ra những dấu hiệu nhận biết văn bản Lời tiễn dặn thuộc thể loại truyện thơ.

Lời giải chi tiết:

Truyện thơ là các tác phẩm mang yếu tố dân gian được khắc họa bằng phương thức tự sự nhưng được thể hiện dưới hình thức bài thơ. Truyện thơ mang nét trữ tình của thơ ca nên dễ dàng bộc lộ được rõ nét tâm trạng và suy nghĩ của nhân vật hơn thể loại truyện thông thương.

    Trong văn bản Lời tiễn dặn, dấu hiệu giúp độc giả nhận biết nó thuộc thể loại truyện thơ là: 

- Thông qua các câu thơ “Người đẹp anh yêu cất bước theo chồng”, “Em tới rừng ớt ngắt lá ớt ngồi chờ,”, “Anh tới nơi, em bẻ lá xanh em ngồi”..... đóng vai trò diễn tả, kể cho người đọc thấy được hoàn cảnh ngăn cách của đôi nam nữ hay diễn tả các hành động của nhân vật.

- Đồng thời qua chi tiết “lòng ta thương nhau trăm lớp nghìn trùng”, “yêu nhau…”,..... yếu tố trữ tình được bộc lộ rõ nét. Đó là những khung bậc cảm xúc của “Anh” dành cho chị, vừa thương xót, vừa lưu luyến không muốn rời.

→ Như vậy, có thể thấy văn bản “Lời tiễn dặn” thuộc thể loại truyện thơ bởi văn bản bao chứa nhiều chi tiết tự sự diễn đạt bằng thơ và những yếu tố trữ tình của thơ ca.

Sau khi đọc 6

Câu 6 (trang 62, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Từ văn bản Lời tiễn dặn, bạn có suy nghĩ gì về khát khao đoàn tụ của đôi trai gái người Thái ngày xưa?

Phương pháp giải:

Liên hệ nội dung tác phẩm, vận dụng kĩ năng của bản thân, bày tỏ những suy nghĩ về khát khao đoàn tụ của đôi trai gái người Thái ngày xưa.

Lời giải chi tiết:

Từ văn bản Lời tiễn dặn, bản thân em có nhiều suy nghĩ về khát khao đoàn tụ của đôi trai gái người Thái ngày xưa: 

- Vì những phong tục tập quán cổ hủ, lạc hậu của xã hội cũ đã khiến đôi trai gái dù yêu nhau nhưng lại chẳng thể đến bên nhau, người con gái phải chịu cảnh hôn nhân sắp đặt. Đứng trước nghịch cảnh tình yêu ấy, đôi trai gái người Thái ngày xưa đã thể hiện cho người đọc thấy được khát khao cháy bỏng, có thể bất chấp tất cả để có được tình yêu đời mình.

Lời tiễn dặn
(trích Tiễn dặn người yêu, truyện thơ dân tộc Thái)

* Nội dung chính: Văn bản Lời tiễn dặn thể hiện tâm trạng tuyệt vọng, đau xót của chàng trai trên đường tiễn cô gái về nhà chồng và phải chứng kiến cảnh khi ở nhà chồng, cô gái bị chính người chồng đánh đập.

I. Trước khi đọc.

Câu hỏi. Dựa vào phần kiến thức đã học về truyện thơ Nôm ở lớp 9, bạn hãy cho biết khi đọc một truyện thơ, chúng ta cần chú ý điều gì?

Trả lời:

– Trước hết, chúng ta cần tìm hiểu đề nhằm xác định ngoài việc đọc nội dung truyện thơ, đề còn yêu cầu phân tích truyện thơ, phân tích đối tượng trong truyện thơ.

– Sau khi đã xác định mục tiêu của đề, hãy đọc và lập dàn ý, chuẩn bị nội dung để trả lời cho các yêu cầu của đề.

– Phân tích nội dung ý thơ, câu thơ, đối tượng trong truyện thơ để sáng tỏ về các yêu cầu của đề đồng thời đưa ra các đánh giá về truyện thơ đó.

II. Trong khi đọc.

Câu 1. Vì sao chàng trai lại nói đến điều này? Lời nói của anh có ý nghĩa gì?

Trả lời:

– Chàng trai nói đến Cho mai sau lửa xác đượm hơi vì: Đặt trong ngữ cảnh của văn bản, nhân vật Anh đang mang cảm xúc luyến tiếc, níu kéo giây phút được ở thêm bên nhân vật Chị. Đứng trước bối cảnh ấy, Anh muốn dặn dò thêm với Chị đôi lời mới đành lòng quay lại. Anh muốn “kề vóc” Chị thêm một chút, muốn“quấn quanh” Chị để “ủ lấy hương người” cho mai sau “khi chết”, lửa xác (của mình) vẫn đượm hơi người thương yêu.

→ Cách ứng xử ấy nói lên tình thương yêu vô bờ mà Anh dành cho Chị.

Câu 2. Bạn hình dung như thế nào về hoàn cảnh của cô gái và hành động của chàng trai lúc này?

Trả lời:

– Cô gái đáng thương, vì hoàn cảnh riêng nên dù trong lòng còn yêu chàng trai nhưng vẫn phải lấy chồng. Cô gái đau khổ, dằn vặt trong lòng “chân bước.. lòng càng đau nhớ”, không thốt nên lời, chỉ biết “vừa đi vừa ngoảnh lại”, “vừa đi vừa ngoái trông”, “ngồi đợi”, “ngóng trông”. Cô gái đáng thương ấy dù bị chồng đánh ngã vẫn phải chịu đựng. Còn chàng trai thì níu kéo “được nhủ đôi câu… đành lòng quay lại”, “Được dặn đôi lời…. mới chịu quay đi”. Anh xót xa, nâng chị dậy, phủi áo, chải tóc khi chị bị chồng đánh ngã lăn miệng cối gạo, bên máng lợn vầy; Anh đi chặt tre làm ống thuốc cho chị “khỏi đau”.

Câu 3. Những câu thơ này thể hiện tình cảm của hai nhân vật như thế nào?

Trả lời:

– Các câu thơ sử dụng những chi tiết, hình ảnh kết hợp cùng biện pháp tu từ: so sánh, ẩn dụ, điệp cấu trúc… nhằm nhấn mạnh cảm xúc da diết, tha thiết, thủy chung, son sắt của đôi bạn trẻ. Đồng thời tác giả còn muốn bộc lộ cho người đọc thấy tinh thần kiên cường, nguyện một lòng bên nhau, không có gì lay chuyển được của 2 người.

III. Sau khi đọc.

Câu 1. Lời ” tiễn dặn” được thuật lại theo ngôi kể nào? Dựa vào đâu để bạn khẳng định như vậy?

Trả lời:

– Lời “tiễn dặn” được thuật lại theo ngôi kể thứ nhất – lời của nhân vật “anh”, thông qua một số chi tiết nhận biết “Anh ngỡ tưởng em mảng vui quên dậy!”, “Tóc rối đưa anh búi hộ!”……

Câu 2. Lời ” tiễn dặn” giúp bạn biết gì về nhân vật chàng trai và cô gái? Qua đó, hãy nhận xét cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian.

Trả lời:

– Lời “tiễn dặn” đã cho người đọc thấy được tình yêu thủy chung nhưng đầy trắc trở, khó khăn của chàng trai và cô gái. Họ yêu nhau nhưng vì nghịch cảnh nên không thể bên nhau, cả hai luôn đau khổ, dằn vặt, nhớ thương lẫn nhau.

– Cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian trên có thể thấy tác giả dường như đã hóa thân thành nhân vật để giao tiếp và bộc lộ cảm xúc, tình cảm. Cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian là cách xây dựng dựa trên những hình mẫu có thật ngoài đời thực, cho nên nhân vật hiện lên vô cùng chân thực, gần gũi và rất đỗi đời thường.

Câu 3. Bạn hãy chỉ ra những chi tiết quan trọng trong văn bản Lời tiễn dặn và phân tích vai trò của chúng trong việc thể hiện nội dung truyện thơ.

Trả lời:

– Những chi tiết quan trọng trong văn bản Lời tiễn dặn:

+ “Vừa đi vừa ngoảnh lại / Vừa đi vừa ngoái trông,”

+ “Tới rừng cà gắt là cà ngồi đợi / Tới rừng là ngón ngóng trông.”

– Qua những chi tiết trên, tác giả đã thể hiện tâm trạng của đôi trai gái yêu nhau đang bịn rịn, lưu luyến không muốn rời, mỗi bước chân đi của họ đều không lỡ, vừa đi ngoảnh lại, vừa ngóng trông.

→ Vai trò của những chi tiết ấy trong việc thể hiện nội dung truyện thơ là khắc họa được rõ nét những tâm trạng, cảm xúc và tình cảm của đôi trai gái.

Câu 4. Nêu chủ đề của văn bản và cho biết qua văn bản này, tác giả dân gian muốn gửi gắm thông điệp gì.

Trả lời:

– Chủ đề của văn bản: Khát vọng tình yêu cả đôi lứa người Thái.

– Qua văn bản, tác giả dân gian muốn gửi gắm tới người đọc bức thông điệp: Hãy luôn cố gắng chiến đấu và bảo vệ tình yêu của cuộc đời mình. Từ đó cũng lên án phê phán xã hội cũ với những phong tục cổ hủ, lạc hậu, kêu gọi mọi người hãy đứng lên đấu tranh vì tình yêu của chính mình.

Câu 5. Những dấu hiệu nào giúp bạn nhận biết văn bản Lời tiễn dặn thuộc thể loại truyện thơ?

Trả lời:

– Truyện thơ là các tác phẩm mang yếu tố dân gian được khắc họa bằng phương thức tự sự nhưng được thể hiện dưới hình thức bài thơ. Truyện thơ mang nét trữ tình của thơ ca nên dễ dàng bộc lộ được rõ nét tâm trạng và suy nghĩ của nhân vật hơn thể loại truyện thông thương.

– Trong văn bản Lời tiễn dặn, dấu hiệu giúp độc giả nhận biết nó thuộc thể loại truyện thơ là:

+ Thông qua các câu thơ “Người đẹp anh yêu cất bước theo chồng”, “Em tới rừng ớt ngắt lá ớt ngồi chờ,”, “Anh tới nơi, em bẻ lá xanh em ngồi”….. đóng vai trò diễn tả, kể cho người đọc thấy được hoàn cảnh ngăn cách của đôi nam nữ hay diễn tả các hành động của nhân vật.

+ Đồng thời qua chi tiết “lòng ta thương nhau trăm lớp nghìn trùng”, “yêu nhau…”,….. yếu tố trữ tình được bộc lộ rõ nét. Đó là những khung bậc cảm xúc của “Anh” dành cho chị, vừa thương xót, vừa lưu luyến không muốn rời.

→ Như vậy, có thể thấy văn bản “Lời tiễn dặn” thuộc thể loại truyện thơ bởi văn bản bao chứa nhiều chi tiết tự sự diễn đạt bằng thơ và những yếu tố trữ tình của thơ ca.

Câu 6. Từ văn bản Lời tiễn dặn, bạn có suy nghĩ gì về khát khao đoàn tụ của đôi trai gái người Thái ngày xưa?

Trả lời:

Từ văn bản Lời tiễn dặn, bản thân em có nhiều suy nghĩ về khát khao đoàn tụ của đôi trai gái người Thái ngày xưa:

– Vì những phong tục tập quán cổ hủ, lạc hậu của xã hội cũ đã khiến đôi trai gái dù yêu nhau nhưng lại chẳng thể đến bên nhau, người con gái phải chịu cảnh hôn nhân sắp đặt. Họ là những nạn nhân đau khổ của chế độ hôn nhân bán gả, khiến cho tình yêu tan vỡ đau khổ. Đứng trước nghịch cảnh tình yêu ấy, đôi trai gái người Thái ngày xưa đã thể hiện cho người đọc thấy được khát khao cháy bỏng, có thể bất chấp tất cả để có được tình yêu đời mình.

Phân tích

Từ lâu đề tài về tình yêu đôi lứa đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho nhiều tác giả sáng tác được nên nhiều tác phẩm hay. Tiễn Dặn người yêu cũng là một trong số đó, tác phẩm nổi bật về phong cách sáng tác truyện thơ kết hợp rất nổi tiếng của dân tộc Thái. Những trắc trở trong tình yêu, trong hôn nhân đôi khi như thử thách nằm trên con đường dài dẫn đến hạnh phúc, mà chính những con người trong cuộc mới cảm nhận hết, đặc biệt tâm trạng từ phía người con trai- vế chủ động trong một cuộc tình mang đầy sâu sắc, da diết, được miêu tả rõ qua đoạn trích lời tiễn dặn.

Truyện thơ của các dân tộc chính là một câu chuyện dài kể qua lời thơ, phản ánh cho ta hiểu được nhiều phong tục tập quán, cũng như lối suy nghĩ, tình cảm của người đồng bào thiểu số. Tiễn dặn người yêu,được dịch cụ thể thành 1846 câu thơ, rất nổi tiếng, kể lại câu chuyện tinh yêu - hôn nhân qua lời của 2 nhân vật chính, trong câu chuyện có nhiều diễn biến tương ứng như mỗi quãng đường thăng trầm trong tình yêu của họ bao gồm cả những khát vọng hạnh phúc, nỗi đớn đau khi tình yêu bị chia lìa và cuộc đấu tranh kiên trì, quyết liệt của hai người để bảo vệ tình yêu ta phải đặt mình vào trong tác phẩm một cách chân thành mới mong hiểu được biết cảm thông được với những biểu hiện mong ngóng người yêu ,cử chỉ ân cần, âu yếm và lời thề nguyền son sắt giữ trọn tình yêu của chàng trai, nó nằm tng đoạn trích Lời tiễn dặn, được lược bớt, gói gọn, tiêu biểu cho nội dung trên ở phần đọc thêm, sách giáo khoa ngữ văn lớp 10 tập 1. Đoạn trích này đặc biệt hoàn toàn là lời của chàng trai, cùng tâm trạng đau đớn trên đường tiễn cô gái về nhà chồng, phải chứng kiến cảnh cô bị chính người chồng đánh đập, hình ảnh cô gái hiện lên gián tiếp trong lời nói chân thành của anh.

Khi đọc ngay từ đầu hình ảnh quay chậm miêu tả hị qua lời anh rõ nét, luôn trong trạng thái níu kéo cho thời gian dài ra, cố trì hoãn những bước đi về nhà người chồng mà chị không hề muốn sống chung, mỗi chữ, chân bước đi mà đầu “còn ngoảnh lại” mắt còn “ngoái trông anh”, chân bước càng xa thì lòng càng đau đớn, mỗi cảnh rừng nàng qua đều biểu hiện sự tha thiết nhớ người yêu cũ, muốn gặp.

Em tới rừng ớt ngắt lá ớt ngồi chờ,

Tới rừng cà ngắt lá cà ngồi đợi,

Tới rừng lá ngón ngóng trông.

Các từ ngữ được dùng với độ dày đặc, lặp đi lặp lại như biểu hiện tính đau khổ, nỗi lòng nhớ thương của cô gái, mãi mong người yêu nhưng chẳng thấy anh. Rồi anh cũng tới, sau bao nỗ lực của cô gái, vì họ hiểu nhau, vì họ như hẹn ước với nhau:

Anh tới nơi, em bẻ lá xanh em ngồi;

Được nhủ đôi câu, anh mới đành lòng quay lại,

Được dặn đôi lời, anh yêu em mới chịu quay đi.

Lúc tiễn đưa này, anh – người đàn ông dân tộc Thái ấy, cử chỉ thân mật, tình cảm tuyệt vời, trước người con gái mình yêu, hoàn cảnh éo le hiện tại, anh cũng như chị, cũng muốn níu kéo thời gian giây phút ngắn ngủi được ở bên chị, Anh đòi hỏi với mong muốn tha thiết phải được dặn chị đôi lời mới chịu quay gót, phải dặn dù chẳng được nói chuyện nhiều như lúc xưa kia nhưng vì anh luôn cảm thấy chi hiểu mình, tin tưởng nhau tuyệt đối như ngày nào nên dù có dặn đôi câu cũng đã yên lòng quay gót đi.

Ngôn ngữ xưng hô trong dân ca Thái và trong tiễn dặn người yêu sao mà ngọt ngào, mở đầu đoạn trích Anh gọi chị là “người đẹp anh yêu”, đến lúc gặp được chị là một câu tự xưng “anh yêu của em” khẳng định tình yêu trong Anh vẫn nồng nàn, thắm thiết.

Phong tục của người Thái cũng lại vang lên đầy tính tình cảm, được nhắc đến trong hoàn cảnh này như sự suy nghĩ sâu xa cho tương lai hai đứa, đến một ngày mà viễn cảnh ấy u ám - là cái ngày một trong hai người chết đi:

Xin hãy cho anh kề vóc mảnh,

Quấn quanh vai ủ lấy hương người,

Cho mai sau lửa xác đượm hơi,

Một lát bên em thay lời tiễn dặn !

Dù nhận thức hoàn cảnh hiện tại không hề chấp nhận, cho phép được hành động thân mật táo bạo của anh với chị, nhưng anh vẫn bất chấp, nhất mực, luôn muốn “kề vóc mảnh” gợi ra được sự mảnh mai, nhưng đầy kiêu sa, đẹp tuyệt của người con gái Thái muốn tìm về cái sự thủy chung đâu có gì là sai, anh suy nghĩ không lấy được nhau, có nghĩa không có ai thân yêu suốt cả cuộc đời nhưng vì có hơi hương da thịt người yêu ngay lúc này, mà khi chết xác sẽ cháy đượm, vong hồn được siêu thoát, không còn là kẻ cô đơn.

Tình cảm của người con trai ấy thật cao cả, đáng quý, không những chỉ yêu mình chị, còn dành cả tình yêu luôn cả đứa con riêng của cô gái. Vì hoàn cảnh éo le, nàng phải chấp nhận tình cảm, cũng như đứa con mà tạo thành bởi một cuộc tình không có cảm xúc, lạnh nhạt với người chồng hiện tại. Anh vẫn bao dung, trân trọng cô, anh nựng đứa con của người yêu như chính đưa con ruột của mình.

Con nhỏ hãy đưa anh ẵm,

Bé xinh hãy đưa anh bồng,

Cho anh bế con dòng, đừng ngượng,

Nựng con rồng, con phượng, đừng buồn.

Tiếng nựng kia dù chân thành nhưng làm sao có thể tránh sự đau lòng, ai oán, khi tình yêu đến mà không được cùng nhau đi đến cuối cuộc đời,không được cùng nhau xây dựng một gia đình hạnh phúc, những đàn con thơ. Vậy nên chàng dã thốt ra lời thề nguyện chan chứa tình cảm, , đầy sự quyết tâm về tình yêu sự sắt đá của cả hai người:

“Đôi ta yêu nhau, đợi tới tháng Năm lau nở,

Đợi mùa nước đỏ cá về, Đợi mùa chim tăng ló gọi hè.

Không lấy được nhau mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông,

Không lấy được nhau thời trẻ, ta sẽ lấy nhau khi góa bụa về già’’.

Đây cũng như là ý chính chủ đạo bao bọc của bài thơ, ý thơ hay dào cảm xúc. Có Thời gian cụ thể, bằng cả sự chân thành, tứ thơ bay bổng, lay động mà chân thật, gắn với hai mùa đầu và cuối trong một năm cũng tương tự như là đời người, dù không thể trọn vẹn tình yêu nơi tuổi thanh xuân trẻ trung, nồng nhiệt kia, nhưng tình yêu thì sẽ chẳng bao giờ là muộn để tiếp nối lại, để tạo nên gia đình hạnh phúc của hai người, dù có khi đến tàn phai theo năm tháng họ đều đã về già nhưng sự chờ đợi nhau dù bao nhiêu lâu” tháng năm lau nở”, “nước đỏ cá về”, “chim tăng ló gọi hè”, tình yêu trong sáng ấy không bao giờ bị dập tắt như chính lời thề nguyền ngày nào.

Sự thủy chung son sắt trong tình yêu còn được thể hiện qua đoạn hai những ngày mà chàng trai còn lưu lại ở nhà chồng cô. Là người chứng kiến cảnh người chồng mới đánh đập, hành hạ cô ngã lăn quay bên cối gạo, khi cô trở thành một người khác luôn vì muốn sống trọn với lời thề nguyền cùng chàng, cô đã hóa mình thành một con người sống phản kháng không cam lòng với sự sắp đặt, giả bộ làm những việc để nhà chồng chán ngấy, ghét kinh mình, rồi cô cũng phải lâm vào cái tình cảnh quen thuộc bị đối xử thậm tệ không khác gì người ở cho nhà chồng, chàng trai ấy hiểu hết, đồng cảm, an ủi, chăm sóc cô trong giây phút cô tuyệt vọng nhất.

“Dậy đi em, dậy đi em ơi!

Dậy rũ áo kẻo bọ,

Dậy phủi áo kẻo lấm!

Đầu bù anh chải cho,

Tóc rối đưa anh búi hộ!

Anh chặt tre về đốt gióng đầu,

Chặt tre dày, anh hun gióng giữa,

Lam ống thuốc này em uống khỏi đau.

Anh vực cô dậy không chỉ về thể xác, còn về cả tinh thần, giúp cô có ý chỉ, nghị lực để sống tiếp quãng đường khó khăn này, còn cho nàng hiểu và nhớ rằng dù có chuyện gì xảy ra chàng vẫn luôn bên cạnh ủng hộ, cùng nàng vượt qua mọi chuyện.

“Tơ rối đôi ta cùng gỡ

Tơ vò ta vuốt lại quay guồng”

Quay lại guồng gỗ tốt cán thuôn,

Về với người ta thương thuở cũ."

Đoạn thơ này kế tiếp bằng những hình ảnh bi thương- cái chết nhưng một lần nữa khẳng định lại cái quyết tâm kia, lòng dạ, ý chí của anh và cô đầy sự đồng lòng, sự sống mạnh mẽ vực lại tình yêu, không chấp nhận thực tại:

“Chết ba năm hình còn treo đó;

Chết thành sông, vục nước uống mát lòng,

Chết thành đất, mọc dây trầu xanh thắm,

Chết thành bèo, ta trôi nổi ao chung,

Chết thành muôi, ta múc xuống cùng bát,

Chết thành hồn, chung một mái, song song."

Cái sự trân trọng tình yêu chính là cái kết đẹp nhất cho bức tranh này, bằng sự sử dụng phương pháp so sánh dù đơn giản nhưng có sự chọn lọc kĩ càng, biểu hiện đa dạng, nói lên được biết bao nhiêu phong tục, bản sắc văn hóa, thiên nhiên hữu tình của người Thái

Đôi ta yêu nhau, tình Lú – Ủa mặn nồng,

Lời đã trao thương không lạc mất;

Như bán trâu ngoài chợ,

Như thu lúa muôn bông.

Lòng ta thương nhau trăm lớp nghìn trùng,

Bền chắc như vàng, như đá.

Toàn bộ đoạn trích có sự sử dụng thành thạo nhiều yếu tố nghệ thuật hấp dẫn, phương pháp diễn tả trùng điệp, lỗi kể chuyện xen lẫn tả thơ cuốn hút. Tạo nên sư cân đối nhịp nhàng, hài hòa về nhạc điệu bộc lộ được sự ân cần, tận tình của người con trai dành cho người yêu xứng đáng, trọn vẹn, hành động xót xa, ân cần, đầy thương cảm, vang mãi trong ta lời thề nguyện tình yêu.

Quả đúng vậy, kết thức câu chuyện chính là một cái kết rất dân gian, rất có hậu, họ cùng nhau vượt qua số phận khắc nghiệt, đoàn tụ lại, làm lại cuộc đời mới có nhau dù khi cả hai đã không còn trẻ trung, chàng trai đã giữ đúng lời hứa với cô gái ngày nào, bằng chính lòng chân thành, lòng chung thủy, sự cao thượng. Sự trong sáng, chân chính của họ đã làm cho chúng ta một lần nữa tin rằng luôn có sự kì diệu trong cuộc sống này.

Tâm hồn, tập tục hôn nhân của người Thái xưa có thể nói được phản ánh phần nào qua những câu tiễn dặn, cũng vì lí do hoàn cảnh khó, cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy là nguyên nhân đầu tiên dẫn đến bao nhiêu sự chia ly, bi đát, đau thương của vô vàn các cuộc tình đẹp như thơ. Lời tiễn dặn cũng mang ý nghĩa sâu xa là sự tố cáo lên những cổ hủ, tập quán lạc hậu của người dân, đã làm họ dần mất dần đi sự tự do trong tình yêu, mất tính phản kháng. Vậy nên mỗi chàng trai, cô gái có được những cái khát vọng mạnh mẽ giải phóng trong tình yêu, bất chấp ngăn cản như hai nhân vật chính trong Tiễn Dặn Người Yêu thật là đáng để chúng ta phải học tập, ngưỡng mộ, đồng cảm.