Câu 1 (trang 19 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): 

c. 

- Phó từ "vẫn" bổ sung ý nghĩa tiếp tục, tiếp diễn, không có gì thay đổi vào thời điểm được nói đến của trạng thái cho động từ "còn".

- Phó từ "đã" bổ sung ý nghĩa thời gian cho động từ "vơi".

- Phó từ "cũng" bổ sung ý nghĩa khẳng định về một sự giống nhau của hiện tượng, trạng thái cho động từ "bớt".

d. 

- Phó từ "vẫn" bổ sung ý nghĩa tiếp tục, tiếp diễn cho động từ "giúp". 

- Phó từ "những" bổ sung ý nghĩa số lượng cho danh từ "lúc".

- Phó từ "chỉ" bổ sung ý nghĩa giới hạn phạm vi cho động từ "khuây khỏa".

- Phó từ "lại" bổ sung ý nghĩa lặp lại, tái diễn cho động từ "đứng".

e. 

- Phó từ "mọi" bổ sung ý nghĩa số lượng cho danh từ "tiếng".

- Phó từ "đều" bổ sung ý nghĩa   đồng nhất về tính chất của nhiều đối tượng cho tính từ "vô ích".

Câu 2 (trang 19 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): 

d. 

- Phó từ "quá" bổ sung ý nghĩa mức độ được đánh giá là cao hơn hẳn mức bình thường cho động từ "quen".

- Phó từ "được" bổ sung ý nghĩa biểu thị việc vừa nói đến đã kết quả cho động từ "xa rời".

Câu 3 (trang 20 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): 

a. 

- Trời vẫn tối => bổ sung ý nghĩa tiếp diễn

- Trời sắp tối => bổ sung ý nghĩa thời gian

- Trời tối quá => bổ sung ý nghĩa mức độ

- Trời rất tối => bổ sung ý nghĩa mức độ

b. 

- Bọn trẻ thường đá bóng ngoài sân => bổ sung ý nghĩa tiếp diễn

- Bọn trẻ đã đá bóng ngoài sân => bổ sung ý nghĩa thời gian

- Bọn trẻ vẫn đá bóng ngoài sân => bổ sung ý nghĩa tiếp diễn

- Bọn trẻ còn đá bóng ngoài sân => bổ sung ý nghĩa thời gian

Câu 4 (trang 20 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): 

- Khổ thơ trên sử dụng biện pháp tu từ nhân hóa: "mầm đã thì thầm".

- Tác dụng: Hạt mầm giống như con người, có tình cảm, suy nghĩ, biết tâm sự, chia sẻ bản thân mình.

Câu 5 (trang 20 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): 

Không thể thay thế từ "phả" bằng từ "tỏa" hay "quyện" vì:

- Từ "tỏa" gợi sự lan truyền trong không gian.

- Từ "quyện" là gợi sự hòa quyện, trộn lẫn vào không gian thành một khối không thể tách rời.

- Từ "phả" là động từ gợi được sự lan tỏa thành luồng của làn hơi, vừa gợi cảm giác bắt đầu nhận ra nhưng cũng rõ rệt để có thể cảm nhận. Từ "phả" cũng thể hiện được cách dùng từ tinh tế, tâm hồn nhạy cảm với thiên nhiên của tác giả hơn.

Câu 6 (trang 20 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): 

- Theo em, từ dềnh dàng trong đoạn thơ sau nên được hiểu theo nghĩa thứ nhất: chậm chạp, không khẩn trương, để mất nhiều thì giờ vào những việc phụ hoặc không cần thiết

- Lý do xác định như vậy: 

+ Từ "chùng chình" trong câu thơ trước vốn là từ diễn tả hành động cố ý làm chậm chạp để kéo dài thời gian nên từ "dềnh dàng" phía sau cũng cần được hiểu theo nghĩa phù hợp như vậy.

+ Câu thơ sau xuất hiện từ "vội vã", là từ miêu tả trạng thái rất vội, hết sức muốn tranh thủ thời gian cho kịp, phù hợp với diễn tiến tâm trạng, thiên nhiên sang thu của bài thơ.

Câu 1 (trang 19 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): 

Tìm phó từ trong những trường hợp sau. Các phó từ ấy bổ sung ý nghĩa cho danh từ, động từ, tính từ nào?

Chưa gieo xuống đất

Hạt nằm lặng thinh. 

(Trần Hữu Thung, Lời của cây) 

Mầm đã thì thầm 

Ghé tai nghe rõ.

 (Trần Hữu Thung, Lời của cây) 

Vẫn còn bao nhiêu nắng

Đã vơi dần cơn mưa 

Sấm cũng bớt bất ngờ 

Trên hàng cây đang tuổi.

(Hữu Thỉnh, Sang thu) 

Những buổi chiều tôi hay nhắm mắt sờ những bông hoa rồi tập đoán. Tôi đoán

được hai loại hoa: hoa mồng gà và hoa hướng dương. Bố cười khà khà khen tiến bộ lắm! Một hôm khác, tôi đoán được ba loại hoa.

(Nguyễn Ngọc Thuần, Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ) 

đ. Nó vẫn giúp người quản tượng phá rẫy, kéo gỗ, nhưng chỉ khuây khoả những lúc làm việc rồi sau đó lại đứng buồn thiu.

(Vũ Hùng, Ông Một) 

Khi biết mọi tiếng rống gọi đều vô ích, con voi lồng chạy vào nhà.

(Vũ Hùng, Ông Một) 

Trả lời: 

Phó từ đã bổ sung ý nghĩa cho động từ vơi

Phó từ cũng bổ sung ý nghĩa cho động từ bớt

Phó từ lắm bổ sung ý nghĩa cho tính từ tiến bộ

đ. Phó từ vẫn bổ sung ý nghĩa cho động từ giúp

Phó từ đều bổ sung ý nghĩa cho tính từ vô ích

Câu 2 (trang 19 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): 

Trong những trường hợp sau, phó từ được in đậm bổ sung ý nghĩa cho động từ hoặc tính từ nào? Xác định ý nghĩa bổ sung trong từng trường hợp. 

Rằng các bạn ơi

Cây chính là tôi 

Nay mai sẽ lớn 

Góp xanh đất trời. 

(Trần Hữu Thung, Lời của cây) 

Sương chùng chình qua ngõ 

Hình như thu đã về.

(Hữu Thỉnh, Sang thu) 

Ngày nào ông cũng cho nó ăn thêm hai vác mía to, hai thùng cháo.

(Vũ Hùng, Ông Một) 

Ông quen nó quá, khó xa rời nó được.

(Vũ Hùng, Ông Một) 

Trả lời: 

a. Phó từ sẽ bổ sung ý nghĩa về thời gian cho động từ lớn

b. Phó từ đã bổ sung ý nghĩa về thời gian cho động từ về

Phó từ cũng bổ sung ý nghĩa về sự tiếp diễn tương tự cho động từ cho

d.Phó từ quá bổ sung ý nghĩa về mức độ cho tính từ quen

Phó từ được bổ sung ý nghĩa về khả năng cho động từ xa rời

Câu 3 (trang 20 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): 

Cho 2 câu sau:

Dùng phó từ để mở rộng các câu trên. Nhận xét sự khác nhau về nghĩa giữa câu đã cho và câu mở rộng trong từng trường hợp.

Trả lời: 

Trời vẫn rất tối.

=> Câu được bổ sung về mức độ cũng như diễn tả sự tiếp diễn của sự việc.

Bọn trẻ đã được đá bóng ngoài sân.

=> Câu được bổ sung về thời gian cũng như khả năng của hành động.

Câu 4 (trang 20 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): 

Chỉ ra và nêu tác dụng của biện pháp tu từ được sử dụng trong đoạn thơ.

Khi hạt nảy mầm

Nhú lên giọt sữa 

Mầm đã thì thầm 

Ghé tai nghe rõ.

(Trần Hữu Thung, Lời của cây)

Trả lời: 

- Biện pháp tu từ nhân hoá, khi miêu tả hạt mầm bằng hàng loạt những từ ngữ vốn được dùng để tả người: thì thầm 

- Ngoài ra, bài thơ còn sử dụng một số biện pháp tu từ ẩn dụ (Nhú lên giọt sữa)

→Việc sử dụng các biện pháp tu từ như vậy đã không chỉ thể hiện mối quan hệ gần gũi của hạt mầm với con người; thể hiện tình yêu và sự gắn bó thân thiết với thế giới tự nhiên của nhân vật trữ tình mà còn góp phần xây dựng thế giới hình ảnh thiên nhiên thêm phần sinh động, ấn tượng và hấp dẫn.

Câu 5 (trang 20 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): 

Trong đoạn thơ sau, nếu thay từ “phả” bằng từ “toả” hay “quyện” thì nội dung câu thơ thay đổi như thế nào? Vì sao?

Bỗng nhận ra hương ổi

Phả vào trong gió se

Sương chùng chình qua ngõ

Hình như thu đã về.

(Hữu Thỉnh, Sang thu)

Trả lời: 

- Nếu thay đổi từ “phả” bằng từ “toả” hay “quyện” sẽ làm thay đổi nội dung câu thơ rất lớn: 

+ Từ “phả” nghĩa là bốc mạnh hoặc tỏa ra thành luồng – theo từ điển của Hoàng Phê) là động từ có sắc thái mạnh hơn động từ “tỏa” mới diễn tả được mùi vị của hương ổi chín đậm trong gió, mạnh mẽ choán lấy tâm trí của con người, mùi hương đó quyện thành luồng, hương thơm như sánh lại.

+ “Tỏa” sẽ gợi ra sự lan tỏa về mùi hương trong không gian, hương ổi sẽ không thể kích thích và gây được ấn tượng mạnh với người cảm nhận.

→ Khi dùng từ “phả”, tác giả muốn gây ấn tượng mạnh với người đọc về sự tập trung khi cảm nhận hương vị đặc trưng của mùa thu. Mà điều này sẽ mất đi nếu dùng hai từ kia.

Câu 6 (trang 20 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): 

Trong Từ điển tiếng Việt, từ dềnh dàng có 2 nghĩa sau: (1) chậm chạp, không khẩn

trương, để mất nhiều thì giờ vào những việc phụ hoặc không cần thiết; (2) to lớn và gây cảm giác cồng kềnh. Theo em, từ dềnh dàng trong đoạn thơ sau nên được hiểu theo nghĩa nào? Dựa vào đâu em có thể xác định được như vậy?

Bỗng nhận ra hương ổi

Phả vào trong gió se

Sương chùng chình qua ngõ

Hình như thu đã về.

Sông được lúc dềnh dàng 

Chim bắt đầu vội vã 

Có đám mây mùa hạ 

Vắt nửa mình sang thu 

(Hữu Thỉnh, Sang thu)

Trả lời: 

- Theo em, từ dềnh dàng trong đoạn thơ sau nên được hiểu theo nghĩa (1) chậm chạp, không khẩn trương, để mất nhiều thì giờ vào những việc phụ hoặc không cần thiết. 

- Vì:

+ Toàn bộ khổ thơ miêu tả sự chuyển mình vừa mơ hồ vừa tinh tế của thiên nhiên, cảnh vật khi sang thu.

+ Sự tương đồng về ý nghĩa với từ “chùng chình” (cố ý nấn ná, làm chậm chạp để kéo dài thời gian).

→Từ “dềnh dàng” với nét nghĩa này sẽ gợi tả dòng sông khi sang thu không còn cuồn cuộn gấp gáp như mùa hè mưa lũ mà chậm chạp, thong thả trôi. Đồng thời, cũng gợi cảm giác dòng sông như mang tâm trạng của con người, đang lắng lại, suy nghi trầm tư về những trải nghiệm đã qua. 

Câu 1 (trang 19 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): 

Tìm phó từ trong những trường hợp sau, các phó từ ấy bổ sung ý nghĩa cho danh từ, động từ, tính từ nào? 

Chưa gieo xuống đất

Hạt nằm lặng thinh. 

(Trần Hữu Thung, Lời của cây) 

Mầm đã thì thầm 

Ghé tai nghe rõ.

 (Trần Hữu Thung, Lời của cây) 

Vẫn còn bao nhiêu nắng

Đã vơi dần cơn mưa 

Sấm cũng bớt bất ngờ 

Trên hàng cây đang tuổi.

(Hữu Thỉnh, Sang thu) 

Những buổi chiều tôi hay nhắm mắt sờ những bông hoa rồi tập đoán. Tôi đoán

được hai loại hoa: hoa mồng gà và hoa hướng dương. Bố cười khà khà khen tiến bộ lắm! Một hôm khác, tôi đoán được ba loại hoa.

(Nguyễn Ngọc Thuần, Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ) 

đ. Nó vẫn giúp người quản tượng phá rẫy, kéo gỗ, nhưng chỉ khuây khoả những lúc làm việc rồi sau đó lại đứng buồn thiu.

(Vũ Hùng, Ông Một) 

Khi biết mọi tiếng rống gọi đều vô ích, con voi lồng chạy vào nhà.

(Vũ Hùng, Ông Một) 

Trả lời: 

c. 

- Phó từ Vẫn bổ sung ý nghĩa cho động từ còn.

- Phó từ Đã bổ sung ý nghĩa cho động từ vơi

- Phó từ cũng bổ sung cho trạng từ bớt.

d. 

- Phó từ hay bổ sung ý nghĩa cho động từ nhắm

- Phó từ được bổ sung ý nghĩa cho động từ đoán

- Phó từ lắm bổ sung ý nghĩa cho tính từ tiến bộ

- Phó từ Những bổ sung ý nghĩa cho danh từ buổi chiều, bông hoa

- Phó từ một bổ sung ý nghĩa cho danh từ hôm

đ. 

- Phó từ vẫn bổ sung ý nghĩa cho động từ giúp

- Phó từ những bổ sung ý nghĩa cho danh từ lúc

- Phó từ chỉ bổ sung ý nghĩa cho động từ khuây khỏa

- Phó từ lại bổ sung ý nghĩa cho động từ đứng

e. 

- Phó từ mọi bổ sung ý nghĩa cho danh từ tiếng

- Phó từ đều bổ sung ý nghĩa cho tính từ vô ích

Câu 2 (trang 19 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): 

Trong những trường hợp sau, phó từ được in đậm bổ sung ý nghĩa cho động từ hoặc tính từ nào? Xác định ý nghĩa bổ sung trong từng trường hợp. 

Rằng các bạn ơi

Cây chính là tôi 

Nay mai sẽ lớn 

Góp xanh đất trời. 

(Trần Hữu Thung, Lời của cây) 

Sương chùng chình qua ngõ 

Hình như thu đã về.

(Hữu Thỉnh, Sang thu) 

Ngày nào ông cũng cho nó ăn thêm hai vác mía to, hai thùng cháo.

(Vũ Hùng, Ông Một) 

Ông quen nó quá, khó xa rời nó được.

(Vũ Hùng, Ông Một) 

Trả lời: 

d.

- Phó từ quá bổ sung ý nghĩa mức độ cho động từ quen

- Phó từ được bổ sung ý nghĩa về sự việc đã xảy ra cho động từ xa rời

Câu 3 (trang 19 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): 

Cho 2 câu sau:

Dùng phó từ để mở rộng các câu trên. Nhận xét sự khác nhau về nghĩa giữa câu đã cho và câu mở rộng trong từng trường hợp.

Trả lời: 

Mở rộng câu:

a. 

Trời vẫn tối → bổ sung ý nghĩa tiếp tục

Trời rất tối → bổ sung ý nghĩa mức độ

b. 

Bọn trẻ thường đá bóng ngoài sân → bổ sung ý nghĩa một hành động thường xảy ra

Bọn trẻ còn đá bóng ngoài sân → bổ sung ý nghĩa hành động đang tiếp diễn

→ Mỗi từ khi thêm vào, nghĩa của câu cũng sẽ thay đổi theo.

Câu 4 (trang 20 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): 

Chỉ ra và nêu tác dụng của biện pháp tu từ được sử dụng trong đoạn thơ.

Khi hạt nảy mầm

Nhú lên giọt sữa

Mầm đã thì thầm

Ghé tai nghe rõ.

(Trần Hữu Thung, Lời của cây)

Trả lời: 

- Khổ thơ trên sử dụng biện pháp tu từ nhân hóa: “mầm - thì thầm”

→ Tác dụng: biến hạt mầm như trở thành một sinh vật sống, như con người. Qua đó thể hiện cảm nhận tinh tế của tác giả về sự sinh sôi, nảy nở của hạt mầm.

Câu 5 (trang 20 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): 

Trong đoạn thơ sau, nếu thay từ “phả” bằng từ “toả” hay “quyện” thì nội dung câu thơ thay đổi như thế nào? Vì sao?

Bỗng nhận ra hương ổi

Phả vào trong gió se

Sương chùng chình qua ngõ

Hình như thu đã về.

(Hữu Thỉnh, Sang thu)

Trả lời: 

Không thể thay thế từ “phả” bằng từ “tỏa” hay “quyện” vì từ “phả” thể hiện sự lan tỏa đầy tinh tế, từ “tỏa” thể hiện sự lan truyền mạnh mẽ và từ “quyện” thể hiện sự hòa nhập vào nhau. Trong hoàn cảnh của câu tác giả ý muốn nói hương ổi như đang dần hòa vào trong gió, vậy nên từ “phả” thể hiện ý sát nhất, thể hiện một sự lan tỏa nhẹ nhàng của hương ổi đang hòa mình vào cùng gió se.

Câu 6 (trang 20 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): 

Trong Từ điển tiếng Việt, từ dềnh dàng có 2 nghĩa sau: (1) chậm chạp, không khẩn trương, để mất nhiều thì giờ vào những việc phụ hoặc không cần thiết; (2) to lớn và gây cảm giác cồng kềnh. Theo em, từ dềnh dàng trong đoạn thơ sau nên được hiểu theo nghĩa nào? Dựa vào đầu em có thể xác định được như vậy?

Bỗng nhận ra hương ổi

Phả vào trong gió se

Sương chùng chình qua ngõ

Hình như thu đã về.

Sông được lúc dềnh dàng

Chim bắt đầu vội vã

Có đám mây mùa hạ

Vắt nửa mình sang thu

(Hữu Thỉnh, Sang thu)

Trả lời: 

- Theo em, từ dềnh dàng trong đoạn thơ sau nên được hiểu theo nghĩa thứ (1).

- Em có thể xác định như vậy vì: cả đoạn thơ, tác giả đang diễn tả chuyển động chậm của thiên nhiên đất trời khi bước vào thu, vì vậy từ “dềnh dàng” trong câu được dùng để miêu tả khúc sông lững lờ trôi như chưa muốn bước hẳn sang mùa thu.

Câu 1 (trang 18, SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Tìm phó từ trong những trường hợp sau. Các phó từ ấy bổ sung ý nghĩa cho danh từ, động từ, tính từ nào?

a. Chưa gieo xuống đất

    Hạt nằm lặng thinh

(Trần Hữu Thung, Lời của cây)

b. Mầm đã thì thầm

   Ghé tai nghe rõ

(Trần Hữu Thung, Lời của cây)

c. Vẫn còn bao nhiêu nắng

   Đã vơi dần cơn mưa

  Sấm cũng bớt bất ngờ

  Trên hàng cây đứng tuổi

(Hữu Thỉnh, Sang thu)

d. Những buổi chiều tôi hay nhắm mắt sờ những bông hoa rồi tập đoán. Tôi đoán được hai loại hoa: hoa mồng gà và hoa hướng dương. Bố cười khà khà khen tiến bộ lắm! Một hôm khác, tôi đoán được ba loại hoa.

(Nguyễn Ngọc Thuần, Vừa nhắm măt vừa mở cửa sổ)

đ. Nó vẫn giúp người quả tượng phá rẫy, kéo gỗ, nhưng chỉ khuây khỏa những lúc làm việc rồi sau đó lại đứng buồn thiu

(Vũ Hùng, Phía tây Trường Sơn)

• Khi biết mọi tiếng rống gọi đều vô ích, con voi lồng chạy vào nhà.

(Vũ Hùng, Phía tây Trường Sơn)

Phương pháp giải:

Dựa vào khái niệm về phó từ để xác định

Lời giải chi tiết:

c. 

Phó từ Vẫn bổ sung ý nghĩa tiếp tục, tiếp diễn, không có gì thay đổi vào thời điểm được nói đến của trạng thái cho động từ còn

Phó từ Đã bổ sung ý nghĩa thời gian cho động từ vơi

Phó từ cũng bổ sung ý nghĩa khẳng định về một sự giống nhau của hiện tượng, trạng thái cho động từ bớt

d. 

Phó từ hay bổ sung ý nghĩa thường xuyên cho động từ nhắm

Phó từ được bổ sung ý nghĩa biểu thị việc vừa nói đến đã đạt được kết quả cho động từ đoán

Phó từ lắm bổ sung ý nghĩa mức độ cho tính từ tiến bộ

Phó từ Những bổ sung ý nghĩa số lượng cho danh từ buổi chiều, bông hoa

Phó từ một bổ sung ý nghĩa số lượng cho danh từ hôm

đ. 

Phó từ vẫn bổ sung ý nghĩa tiếp tục, tiếp diễn cho động từ giúp

Phó từ những bổ sung ý nghĩa số lượng cho danh từ lúc

Phó từ chỉ bổ sung ý nghĩa giới hạn phạm vi cho động từ khuây khỏa

Phó từ lại bổ sung ý nghĩa lặp lại, tái diễn cho động từ đứng

e. 

Phó từ mọi bổ sung ý nghĩa số lượng cho danh từ tiếng

Phó từ đều bổ sung ý nghĩa  đồng nhất về tính chất của nhiều đối tượng cho tính từ vô ích

Câu 2 (trang 19, SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Trong những trường hợp sau, phó từ được in đậm bổ sung ý nghĩa cho động từ hoặc tính từ nào? Xác định ý nghĩa bổ sung trong từng trường hợp.

a. Rằng các bạn ơi

 Cây chính là tôi

 Nay mai sẽ lớn

 Góp xanh đất trời

(Trần Hữu Thung, Lời của cây)

b. Sương chùng chình qua ngõ

   Hình như thu đã về

(Hữu Thỉnh, Sang thu)

• Ngày nào ông cũng cho nó ăn thêm hai vác mía to, hai thùng cháo

(Vũ Hùng, Phía tây Trường Sơn)

• Ông quen nó quá, khó xa rời nó được

(Vũ Hùng, Phía tây Trường Sơn)

Phương pháp giải:

Dựa vào kiến thức về phó từ để trả lời

Lời giải chi tiết:

d. 

Phó từ quá bổ sung ý nghĩa mức độ được đánh giá là cao hơn hẳn mức bình thường cho động từ quen

Phó từ được bổ sung ý nghĩa biểu thị việc vừa nói đến đã kết quả cho động từ xa rời

Câu 3 (trang 20, SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Cho 2 câu sau:

Dùng phó từ để mở rộng các câu trên. Nhận xét sự khác nhau về nghĩa giữa câu đã cho và câu mở rộng trong từng trương hợp.

Phương pháp giải:

Sử dụng phó từ để mở rộng, từ đó thấy được sự khác nhau về nghĩa của các trường hợp

Lời giải chi tiết:

Mở rộng câu:

a. 

Trời vẫn tối => bổ sung ý nghĩa tiếp diễn

Trời sắp tối => bổ sung ý nghĩa thời gian

Trời tối quá => bổ sung ý nghĩa mức độ

Trời rất tối => bổ sung ý nghĩa mức độ

b. 

Bọn trẻ thường đá bóng ngoài sân => bổ sung ý nghĩa tiếp diễn

Bọn trẻ đã đá bóng ngoài sân => bổ sung ý nghĩa thời gian

Bọn trẻ vẫn đá bóng ngoài sân => bổ sung ý nghĩa tiếp diễn

Bọn trẻ còn đá bóng ngoài sân => bổ sung ý nghĩa thời gian

Câu 4 (trang 20, SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Chỉ ra và nêu tác dụng của biện pháp tu từ được sử dụng trong đoạn thơ.

Khi hạt nảy mầm

Nhú lên giọt sữa

Mầm đã thì thầm

Ghé tai nghe rõ

                           (Trần Hữu Thung, Lời của cây)

Phương pháp giải:

Đọc và xác định biện pháp tu từ

Lời giải chi tiết:

- Khổ thơ trên sử dụng biện pháp tu từ nhân hóa: “mầm đã thì thầm”

- Tác dụng: làm cho hạt mầm trở nên có hồn, gần gũi và sinh động hơn đồng thời thể hiện trong cảm nhận của tác giả, hạt mầm được xem như một con người

Câu 5 (trang 20, SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Trong đoạn thơ sau, nếu thay từ “phả” bằng từ “tỏa” hay “quyện” thì nội dung câu thơ thay đổi như thế nào? Vì sao?

Bỗng nhận ra hương ổi

   Phả vào trong gió se

              Sương chùng chình qua ngõ

Hình như thu đã về

 (Hữu Thỉnh, Sang thu)

Phương pháp giải:

Em thử thay thế các từ được gợi ý và nhận xét sự thay đổi của nội dung

Lời giải chi tiết:

Không thể thay thế từ “phả” bằng từ “tỏa” hay “quyện” vì:

- Từ “phả” là động từ gợi được sự lan tỏa thành luồng của làn hơi

- Từ “tỏa” gợi sự lan truyền trong không gian

- Từ “quyện” là bện chặt vào không gian, xoắn lại thành một khối không thể tách rời

Câu 6 (trang 20, SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Trong Từ điển tiếng Việt, từ dềnh dàng có 2 nghĩa sau: (1) chậm chạp, không khẩn trương, để mất nhiều thì giờ vào những việc phụ hoặc không cần thiết; (2) to lớn và gây cảm giác cồng kềnh. Theo em, từ dềnh dàng trong đoạn thơ sau nên được hiểu theo nghĩa nào? Dựa vào đâu em có thể xác định được như vậy?

Bỗng nhận ra hương ổi

Phả vào trong gió se

             Sương chùng chình qua ngõ

Hình như thu đã về

        Sông được lúc dềnh dàng

Chim bắt đầu vội vã

Có đám mây mùa hạ

    Vắt nửa mình sang thu

(Hữu Thỉnh, Sang thu)

Phương pháp giải:

Em hãy đọc kĩ từ dềnh dàng và đối chiếu với nội dung của đoạn thơ để chọn ý nghĩa phù hợp nhất

Lời giải chi tiết:

- Theo em, từ dềnh dàng trong đoạn thơ sau nên được hiểu theo nghĩa thứ (1).

- Em có thể xác định như vậy vì: 

+ Trước câu thơ Sông được lúc dềnh dàng có từ chùng chình vốn là từ diễn tả hành động cố ý làm chậm chạp để kéo dài thời gian

+ Sau câu thơ Sông được lúc dềnh dàng có từ vội vã, là từ miêu tả trạng thái rất vội, hết sức muốn tranh thủ thời gian cho kịp

Câu 1 (trang 18, SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Tìm phó từ trong những trường hợp sau, cho biết các phó từ ấy bổ sung ý nghĩa cho danh từ, động từ, tính từ nào:

a. Chưa gieo xuống đất

    Hạt nằm lặng thinh

(Trần Hữu Thung, Lời của cây)

• Mầm đã thì thầm

    Ghé tai nghe rõ

(Trần Hữu Thung, Lời của cây)

• Vẫn còn bao nhiêu nắng

   Đã vơi dần cơn mưa

   Sấm cũng bớt bất ngờ

   Trên hàng cây đứng tuổi

(Hữu Thỉnh, Sang thu)

d. Nó vẫn giúp người quả tượng phá rẫy, kéo gỗ, nhưng chỉ khuây khỏa những lúc làm việc rồi sau đó lại đứng buồn thiu

(Vũ Hùng, Ông Một

e. Khi biết mọi tiếng rống gọi đều vô ích, con voi lồng chạy vào nhà.

(Vũ Hùng, Ông Một)

Lời giải 

Phó từ: "đã" - bổ sung ý nghĩa cho động từ "vơi".

• Phó từ: "được" - bổ sung ý nghĩa cho danh từ "hai loại hoa", "ba loại hoa".

đ. Phó từ: "vẫn" - bổ sung ý nghĩa cho động từ "giúp".

• Phó từ: "đều" - bổ sung ý nghĩa cho tính từ "vô ích"

Câu 2 (trang 19, SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Trong những trường hợp sau, phó từ được in đậm bổ sung ý nghĩa cho động từ hoặc tính từ nào? Xác định ý nghĩa bổ sung trong từng trường hợp.

a

Rằng các bạn ơi

 Cây chính là tôi

 Nay mai sẽ lớn

 Góp xanh đất trời

(Trần Hữu Thung, Lời của cây)

b. 

Sương chùng chình qua ngõ

 Hình như thu đã về

(Hữu Thỉnh, Sang thu)

c. Ngày nào ông cũng cho nó ăn thêm hai vác mía to, hai thùng cháo

(Vũ Hùng, Ông Một)

d. Ông quen nó quá, khó xa rời nó được

(Vũ Hùng, Ông Một)

Lời giải 

d. 

Phó từ quá bổ sung ý nghĩa mức độ được đánh giá là cao hơn hẳn mức bình thường cho động từ quen

Phó từ được bổ sung ý nghĩa biểu thị việc vừa nói đến đã kết quả cho động từ xa rời

Câu 3 (trang 20, SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Cho 2 câu sau:

Dùng ít nhất 2 phó từ để mở rộng câu cho mỗi trường hợp nên trên. Nhận xét sự khác nhau về nghĩa của các câu mở rộng trong từng trường hợp

Lời giải 

Mở rộng câu:

a. 

Trời vẫn tối => bổ sung ý nghĩa tiếp diễn.

Trời sắp tối => bổ sung ý nghĩa thời gian.

Trời tối quá => bổ sung ý nghĩa mức độ.

Trời rất tối => bổ sung ý nghĩa mức độ.

b. 

Bọn trẻ thường đá bóng ngoài sân => bổ sung ý nghĩa tiếp diễn.

Bọn trẻ đã đá bóng ngoài sân => bổ sung ý nghĩa thời gian.

Bọn trẻ vẫn đá bóng ngoài sân => bổ sung ý nghĩa tiếp diễn.

Bọn trẻ còn đá bóng ngoài sân => bổ sung ý nghĩa thời gian.

Câu 4 (trang 20, SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Chỉ ra và nêu tác dụng của biện pháp tu từ được sử dụng trong đoạn thơ.

Khi hạt nảy mầm

Nhú lên giọt sữa

Mầm đã thì thầm

Ghé tai nghe rõ

(Trần Hữu Thung, Lời của cây)

Lời giải 

Đoạn thơ sử dụng biện pháp tu từ nhân hóa "mầm đã thì thầm" - làm hình ảnh về mầm cây trở nên gần gũi với con người hơn.

Câu 5 (trang 20, SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Trong đoạn thơ sau, nếu thay từ “phả” bằng từ “tỏa” hay “quyện” thì nội dung câu thơ thay đổi như thế nào? Vì sao?

Bỗng nhận ra hương ổi

Phả vào trong gió se

Sương chùng chình qua ngõ

Hình như thu đã về

(Hữu Thỉnh, Sang thu)

Lời giải 

-Từ “phả” là động từ có sắc thái mạnh, diễn tả được mùi vị của hương ổi chín đậm trong gió, mạnh mẽ choán lấy tâm trí của con người, mùi hương đó quyện thành luồng, hương thơm như sánh lại.

-Từ “tỏa” sẽ gợi ra sự lan tỏa về mùi hương trong không gian, hương ổi sẽ không thể kích thích và gây được ấn tượng mạnh với người cảm nhận.

-Từ "quyện" sẽ gợi ra sự hòa lẫn mùi hương vào nhau, sẽ làm hương ổi bị lẫn vào các mùi hương khác, không làm nổi bật được dụng ý của tác giả.

Vì vậy, nếu thay đổi từ "phả" thành từ "tỏa" hoặc "quyện", câu thơ sẽ không gây ấn tượng mạnh, sự tập trung của người đọc khi cảm nhận hương vị đặc trưng của mùa thu.

Câu 6 (trang 20, SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Trong Từ điển tiếng Việt, từ dềnh dàng có 2 nghĩa sau: (1) chậm chạp, không khẩn trương, để mất nhiều thì giờ vào những việc phụ hoặc không cần thiết; (2) to lớn và gây cảm giác cồng kềnh. Theo em, từ dềnh dàng trong đoạn thơ sau nên được hiểu theo nghĩa nào? Dựa vào đâu em có thể xác định được như vậy?

Bỗng nhận ra hương ổi

Phả vào trong gió se

Sương chùng chình qua ngõ

Hình như thu đã về

Sông được lúc dềnh dàng

Chim bắt đầu vội vã

Có đám mây mùa hạ

Vắt nửa mình sang thu

(Hữu Thỉnh, Sang thu)

Lời giải 

Theo em, từ dềnh dàng trong đoạn thơ sau nên được hiểu theo nghĩa (1) bởi hình ảnh "sông dềnh dàng" gợi hình ảnh sông chầm chậm, lững lờ trôi, giống bước đi của thời gian và khoảnh khắc giao mùa thanh tao, nhẹ nhàng.  

Câu 1. Tìm phó từ trong những trường hợp sau, cho biết các phó từ ấy bổ sung ý nghĩa cho danh từ, động từ, tính từ nào:

a.

Chưa gieo xuống đất
Hạt nằm lặng thinh

(Trần Hữu Thung, Lời của cây)

b.

Mầm đã thì thầm
Ghé tai nghe rõ

(Trần Hữu Thung, Lời của cây)

c.

Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi

(Hữu Thỉnh, Sang thu)

• Những buổi chiều tôi hay nhắm mắt sờ những bông hoa rồi tập đoán. Tôi đoán được hai loại hoa: hoa mồng gà và hoa hướng dương. Bố cười khà khà khen tiến bộ lắm. Một hôm khác, tôi đoán được ba loại hoa.

(Nguyễn Ngọc Thuần, Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ)

đ. Nó vẫn giúp người quả tượng phá rẫy, kéo gỗ, nhưng chỉ khuây khỏa những lúc làm việc rồi sau đó lại đứng buồn thiu.

(Vũ Hùng, Ông Một)

• Khi biết mọi tiếng rống gọi đều vô ích, con voi lồng chạy vào nhà.

(Vũ Hùng, Ông Một)

Gợi ý:

c.

• Phó từ: vẫn, bổ sung cho động từ: còn
• Phó từ: đã, bổ sung cho động từ: vơi
• Phó từ: cũng, bổ sung cho động từ: bớt

d.

• Phó từ hay, bổ sung cho động từ nhắm mắt
• Phó từ được, bổ sung cho động từ đoán.

đ.

• Phó từ: vẫn, bổ sung cho động từ: giúp
• Phó từ: lại, bổ sung cho động từ đứng.

e.

• Phó từ: mọi, bổ sung cho danh từ: tiếng
• Phó từ: đều, bổ sung cho tính từ: vô ích.

Câu 2. Trong những trường hợp sau, phó từ được in đậm bổ sung ý nghĩa cho động từ hoặc tính từ nào? Xác định ý nghĩa bổ sung trong từng trường hợp.

a.

Rằng các bạn ơi
Cây chính là tôi
Nay mai sẽ lớn
Góp xanh đất trời

(Trần Hữu Thung, Lời của cây)

b.

Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về

(Hữu Thỉnh, Sang thu)

• Ngày nào ông cũng cho nó ăn thêm hai vác mía to, hai thùng cháo

(Vũ Hùng, Ông Một)

• Ông quen nó quá, khó xa rời nó được

(Vũ Hùng, Ông Một)

Gợi ý:

d.

• Phó từ quá, bổ sung ý nghĩa về mức độ cho động từ từ quen.
• Phó từ: được, bổ sung ý nghĩa về khả năng cho động từ xa rời.

Câu 3. Cho 2 câu sau:

Dùng ít nhất 2 phó từ để mở rộng câu cho mỗi trường hợp nên trên. Nhận xét sự khác nhau về nghĩa của các câu mở rộng trong từng trường hợp.

=> Câu được bổ sung về mức độ cũng như diễn tả sự tiếp diễn của sự việc.

=> Câu được bổ sung về thời gian cũng như khả năng của hành động.

Câu 4. Chỉ ra và nêu tác dụng của biện pháp tu từ được sử dụng trong đoạn thơ.

Khi hạt nảy mầm
Nhú lên giọt sữa
Mầm đã thì thầm
Ghé tai nghe rõ

(Trần Hữu Thung, Lời của cây)

- Biện pháp tu từ nhân hóa: Mầm đã thì thầm/Ghé tai nghe rõ.

- Tác dụng: Làm cho hạt mầm giống như một con người cũng biết trò chuyện, từ đó trở nên sinh động hơn.

Câu 5. Trong đoạn thơ sau, nếu thay từ “phả” bằng từ “tỏa” hay “quyện” thì nội dung câu thơ thay đổi như thế nào? Vì sao?

Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se
Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về

(Hữu Thỉnh, Sang thu)

- Nghĩa của từng từ:

• Từ “tỏa”: lan truyền ra khắp xung quanh
• Từ “quyện”: bện chặt vào nhau tạo thành một khối không thể tách rời.
• Từ “phả”: tỏa ra thành từng luồng.

- Việc tác giả sử dụng từ “phả” nhằm gợi ra cảm giác hương ổi chín đậm trong gió, mùi hương đó quyện thành từng luồng. Bởi vậy không nên thay thế từ “tỏa”, “quyện”.

Câu 6. Trong Từ điển tiếng Việt, từ dềnh dàng có 2 nghĩa sau: (1) chậm chạp, không khẩn trương, để mất nhiều thì giờ vào những việc phụ hoặc không cần thiết; (2) to lớn và gây cảm giác cồng kềnh. Theo em, từ dềnh dàng trong đoạn thơ sau nên được hiểu theo nghĩa nào? Dựa vào đâu em có thể xác định được như vậy?

Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se
Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về

Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã
Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu

(Hữu Thỉnh, Sang thu)

- Từ dềnh dàng trong bài thơ có nghĩa số (1): chậm chạp, không khẩn trương, để mất nhiều thì giờ vào những việc phụ hoặc không cần thiết.

Dựa vào: Bài thơ nói về những biến chuyển của đất trời khi thu sang. Trong câu thơ “Sông được lúc dềnh dàng”, tác giả đang diễn tả dòng chảy chầm chậm của dòng sông.